Biến động các ngành hàng chủ lực

Theo Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP), 2 tháng đầu năm 2025, tổng kim ngạch xuất khẩu thủy sản đạt hơn 1,42 tỷ USD, tăng 18,2% so với cùng kỳ năm 2024, trong đó tháng 2 đạt 655 triệu USD, tăng 42,6%.

Tuy nhiên, bức tranh xuất khẩu không đồng đều: tôm tiếp tục là "ngôi sao sáng", trong khi cá tra đối mặt với nhiều khó khăn và các sản phẩm khai thác như cá ngừ, mực, bạch tuộc chịu áp lực từ quy định quốc tế. Để phát triển bền vững, ngành thủy sản đang hướng tới đa dạng hóa sản phẩm và nâng cao giá trị gia tăng.

Ngành hàng tôm tiếp tục khẳng định vị thế chủ lực, đóng góp hơn 542 triệu USD trong 2 tháng đầu năm 2025, tăng 30,8% so với cùng kỳ năm 2024. Giá nhập khẩu trung bình tăng từ tháng 10/2024 và dự kiến duy trì ở mức cao suốt năm 2025 nhờ tồn kho ổn định, mang lại niềm tin cho cả nhà xuất khẩu và nhập khẩu.

VASEP nhận định, triển vọng ngành tôm khá lạc quan, miễn là các yếu tố bất ổn như chiến tranh thương mại dưới chính quyền Trump không gây gián đoạn. Thị trường Trung Quốc, EU và Mỹ - những điểm đến chính của tôm Việt Nam đang duy trì nhu cầu mạnh, đặc biệt với các sản phẩm chế biến sâu như tôm hấp, tôm lột vỏ.

Ngược lại, cá tra đang đối mặt với nhiều khó khăn, với kim ngạch xuất khẩu 2 tháng đầu năm 2025 đạt hơn 253 triệu USD, giảm 0,8% so với cùng kỳ năm trước. Giá nguyên liệu tăng do chi phí đầu vào (thức ăn, nhân công) leo thang, kết hợp với chính sách thuế quan bất lợi từ Mỹ - thị trường lớn nhất của cá tra Việt Nam.

Mức thuế bổ sung 10% áp lên thủy sản chế biến từ Trung Quốc đã gián tiếp ảnh hưởng đến dòng chảy thương mại toàn cầu, khiến nhu cầu tại Mỹ ảm đạm và tồn kho tăng cao.

VASEP cảnh báo người nuôi cá tra cần thận trọng, tránh mở rộng sản xuất tự phát. "Giá hiện tại có thể mang tính 'ảo' và dễ lao dốc nếu cung vượt cầu", đại diện VASEP nhận định.

Để vượt qua thách thức, ngành cá tra cần liên kết chặt chẽ với doanh nghiệp, áp dụng công nghệ nuôi hiện đại như hệ thống tuần hoàn nước (RAS) và tập trung vào sản phẩm giá trị gia tăng như fillet cá tra đông lạnh, cá tra hun khói. Đây là chìa khóa để duy trì lợi thế cạnh tranh trước sự cạnh tranh từ các nước như Ấn Độ và Indonesia.

Xuất khẩu cá ngừ đạt hơn 126 triệu USD trong 2 tháng đầu năm 2025, giảm nhẹ 3,5% so với cùng kỳ năm 2024. Thị trường Nhật Bản – điểm đến chính của cá ngừ Việt Nam duy trì giá ổn định nhưng ở mức thấp.

Các sản phẩm khai thác khác như mực, bạch tuộc (101 triệu USD, tăng 13,8%) và cua ghẹ (63 triệu USD, tăng 86,1%) cho thấy tiềm năng lớn, đặc biệt tại Trung Quốc.

Tuy nhiên, thách thức từ quy định chống đánh bắt bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định (IUU) của EU và Đạo luật Bảo vệ Động vật có vú ở biển (MMPA) của Mỹ đang là rào cản lớn.

Quy định kích thước tối thiểu cá ngừ vằn 0,5m trong Nghị định 37/2024 gây khó khăn cho ngư dân và doanh nghiệp trong việc đảm bảo nguyên liệu. Hoa Kỳ đã thông báo không công nhận Việt Nam tương đương với tiêu chuẩn MMPA, đe dọa cấm nhập khẩu nhiều loài hải sản từ ngày 01/01/2026 nếu không có cải thiện.

Để vượt qua, cần sự phối hợp quyết liệt giữa Chính phủ, doanh nghiệp và ngư dân để hoàn thiện khung pháp lý, nâng cao năng lực giám sát và hỗ trợ tuân thủ tiêu chuẩn quốc tế.

Cần phát triển nuôi biển

Theo ông Trần Đình Luân - Cục trưởng Cục Thủy sản (Bộ Nông nghiệp và Môi trường): "Sự chỉ đạo đồng bộ từ Trung ương đến địa phương đã giúp phát huy tối đa hiệu quả sản xuất, đảm bảo nguồn nguyên liệu dồi dào".

Năm 2024, xuất khẩu thủy sản Việt Nam đạt hơn 10 tỷ USD – một kết quả ấn tượng trong bối cảnh nhiều khó khăn. Ông Trần Đình Luân đánh giá: "Thành công này đến từ sự linh hoạt, nhanh nhạy của các cơ quan quản lý, doanh nghiệp và người dân". Sự tổ chức sản xuất theo chuỗi liên kết đã tạo tiền đề quan trọng để ngành duy trì đà tăng trưởng trong năm 2025.

Dù chưa có yêu cầu bắt buộc về giảm phát thải, Cục Thủy sản nhận thức đây là xu hướng tất yếu để đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế. Các mô hình nuôi cải tiến – giảm hệ số chuyển đổi thức ăn, tăng tỷ lệ sống và giảm phát thải – đang được triển khai cho tôm, cá tra và nuôi biển.

"Chúng tôi xây dựng mô hình liên kết giữa doanh nghiệp và nhà sáng kiến để cải tiến kỹ thuật, tính toán lượng phát thải cụ thể", ông Luân cho biết. Mô hình nuôi kết hợp cá, nhuyễn thể và rong biển đang chứng minh hiệu quả kinh tế và môi trường, là hướng đi cần nhân rộng.

Thay vì "loanh quanh" với tôm và cá tra, ngành sẽ không mở rộng diện tích nuôi mà tập trung nâng cao chất lượng và chế biến sâu. Các đối tượng mới như lươn (đã có giá trị xuất khẩu cao), cá rô phi (tiềm năng tại miền Bắc), hàu, rong biển, bào ngư và hải sâm đang được đẩy mạnh.

Ông Luân nhấn mạnh: "Đối với nuôi biển xa bờ, nếu giao mặt nước ngoài 6 hải lý cho doanh nghiệp đầu tư quy mô lớn, đây sẽ là thế mạnh bứt phá". Việc khai thác tiềm năng hồ chứa, sông ngòi và tổ chức sản xuất theo chuỗi liên kết cũng là ưu tiên.

Theo ông Luân nhìn nhận, tới đây ngành thủy sản cần đầu tư vào truy xuất nguồn gốc, chứng nhận bền vững và đào tạo ngư dân. Đồng thời, tăng cường hợp tác quốc tế để đàm phán với EU, Mỹ, đảm bảo không bị cấm nhập khẩu.

Các sản phẩm giá trị gia tăng như nhuyễn thể có vỏ (tăng 121,6%) và cua ghẹ (tăng 86,1%) cần được khai thác tối đa, nhắm đến thị trường Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc.