Gỡ điểm nghẽn, tăng sức cạnh tranh

Tại Tọa đàm “Hợp tác xã điện tử - Cụ thể hóa Nghị quyết 57/NQ-TW của Trung ương” do Báo Đại biểu Nhân dân tổ chức, diễn ra sáng 13/8, ông Nguyễn Bảo Sơn - Phó Trưởng Ban Tuyên truyền Liên minh Hợp tác xã Việt Nam cho biết, thời gian qua, kinh tế tập thể đã từng bước chuyển mình, từng bước đưa công nghệ vào các hoạt động như xúc tiến thương mại, kết nối cung - cầu và triển khai hỗ trợ thành viên.

Theo thống kê, tính đến ngày 30/6, cả nước có gần 35.000 Hợp tác xã đang hoạt động cùng 141 Liên hiệp Hợp tác xã; trong đó Hợp tác xã nông nghiệp chiếm 66,5% với hơn 23.182 đơn vị, còn Hợp tác xã phi nông nghiệp hơn 10.486 đơn vị, tạo việc làm cho 1,65 triệu lao động. Đáng chú ý, tỷ lệ ứng dụng công nghệ cao đạt 60 - 65%, giúp giảm chi phí sản xuất 15 - 20% và tăng lãi suất từ 15 - 28%.

Tuy vậy, đằng sau những con số tích cực này vẫn tồn tại nhiều rào cản. Khảo sát cuối năm 2024 của Liên minh Hợp tác xã tại 5 tỉnh, thành với 200 Hợp tác xã cho thấy 68,2% gặp khó về tài chính do chi phí đầu tư quá cao; 63,6% chưa có hạ tầng công nghệ; 50% thiếu chiến lược bài bản; và 47,5% khó tiếp cận chính sách hỗ trợ. Thậm chí, 86,5% đang sử dụng phần mềm không phù hợp, thiếu hệ thống quản trị nội bộ, đặc biệt tại các vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi.

Ngoài ra, nguồn nhân lực cũng là điểm nghẽn lớn. Mức độ sẵn sàng về chuyển đổi số ở nhiều Hợp tác xã vẫn ở mức trung bình - thấp, nguyên nhân chủ yếu do độ tuổi trung bình cao, thiếu người trẻ, cộng thêm chi phí vận hành công nghệ quá lớn. “Chính vì vậy, 79,5% Hợp tác xã mong được hỗ trợ kinh phí đầu tư hạ tầng công nghệ, 75% cần thiết bị và 75% mong muốn được đào tạo kỹ năng công nghệ, nhằm đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của thị trường”, ông Sơn chia sẻ.

Trên góc độ vĩ mô, ông Nguyễn Văn Khương - Viện trưởng Viện Khoa học Giáo dục và Môi trường cho rằng, mục tiêu đến năm 2030 phải đạt 2 triệu doanh nghiệp, nhưng hiện vẫn chưa đạt mốc 1 triệu. Dẫn kinh nghiệm quốc tế, ông cho biết Nhật Bản có Trung tâm Xúc tiến Thương mại địa phương, Hàn Quốc có cơ quan phát triển doanh nghiệp nhỏ, song các mô hình này thiếu gắn kết quyền lợi giữa Chính phủ và doanh nghiệp. Tại Việt Nam, Liên minh Hợp tác xã hiện có vai trò hỗ trợ cộng đồng Hợp tác xã nhưng cũng chưa tạo sự liên kết chặt chẽ về lợi ích.

Chính vì thế, ông Khương đề xuất mô hình Hợp tác xã điện tử như một “Hợp tác xã số” trung gian, cho phép nhiều Hợp tác xãcùng dùng chung nền tảng công nghệ. Theo ông, mô hình này sẽ hỗ trợ cộng đồng Hợp tác xã nhỏ lẻ, thiếu công nghệ và nhân lực; đồng thời tập hợp lực lượng hộ kinh doanh cá thể. Đối tượng tham gia mở rộng, có thể đứng tên pháp lý, hỗ trợ giao dịch, liên kết ngân hàng để cấp tín dụng và chấm điểm tín dụng cho thành viên.

Kết hợp với đó, Hợp tác xã điện tử sẽ vận hành trên nền tảng super app, tích hợp các dịch vụ công nghệ và tài chính, tạo môi trường kết nối minh bạch, an toàn và hiệu quả. Nếu được triển khai đúng hướng, mô hình này sẽ góp phần khắc phục hạn chế hiện tại, tận dụng tối đa cơ hội chuyển đổi số và thúc đẩy năng lực cạnh tranh của khu vực kinh tế tập thể trong kỷ nguyên số.

Hoàn thiện pháp lý và tăng cường hạ tầng

Tại Tọa đàm, các chuyên gia đều đánh giá cao sáng kiến Hợp tác xã điện tử, cho rằng mô hình không chỉ mang lại lợi ích kinh tế mà còn góp phần giải quyết vấn đề xã hội và môi trường theo hướng hợp tác, minh bạch và tuân thủ pháp luật. Mô hình được nhận định là khả thi trên các phương diện chính trị, thể chế và tài chính, đồng thời đáp ứng nguyện vọng của các chủ thể. Tuy nhiên, để bảo đảm tính khả thi, cần làm rõ hiệu quả thực tế của mô hình.

Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Tạ Đình Thi cho rằng, trong bối cảnh chuyển đổi số và đổi mới sáng tạo, ý tưởng Hợp tác xã điện tử là rất hay. Song, cần có giải pháp đánh giá kỹ lưỡng, xác định rõ nguồn lực hiện có và những điểm còn thiếu, từ đó xây dựng đề án chi tiết với kiến nghị cụ thể. Ông gợi ý, Luật Khoa học và Công nghệ và Đổi mới sáng tạo cho phép cơ chế sandbox thử nghiệm có kiểm soát, vì vậy nên thí điểm tại một địa phương hoặc mô hình cụ thể, vừa triển khai vừa đánh giá để làm cơ sở nhân rộng.

Dưới góc độ kinh tế, TS. Nguyễn Minh Phong cho rằng, để thành lập Hợp tác xã điện tử, cần có quy định hợp thức hóa và hỗ trợ ba nhóm vấn đề: thứ nhất, đào tạo xã viên, nâng cao “Bình dân học vụ số”, cung cấp thiết bị, bảo mật thông tin và thanh toán điện tử; thứ hai, thiết kế phần mềm phù hợp, tăng kỹ năng quản trị dữ liệu và tư duy quản trị; thứ ba, phát triển hạ tầng thương mại điện tử nội bộ kết nối với sàn lớn như Amazon, xây dựng hệ thống quản lý bán hàng, cổng thanh toán đa dạng. Ông cũng đề xuất thành lập Quỹ đổi mới sáng tạo phát triển Hợp tác xã điện tử, quan tâm an ninh mạng và xếp hạng xã viên số.

Trong khi đó, Ủy viên chuyên trách Ủy ban Kinh tế và Tài chính Phan Đức Hiếu lưu ý cần làm rõ mô hình hướng đến “số hóa hoạt động” hay “Hợp tác xã số”, đồng thời rà soát chính sách pháp luật để gỡ điểm nghẽn. Ông đề nghị triển khai đề án song song với mô hình thực tiễn, bắt đầu từ một Hợp tác xã cụ thể để minh chứng, và các bên liên quan, trong đó có Liên minh Hợp tác xã, cần cùng ngồi lại hoàn thiện đề án.