Trong bối cảnh Việt Nam cam kết phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050, việc chúng ta phải tăng nguồn điện năng lượng tái tạo, giảm điện than sẽ được hoạch định lại trong Quy hoạch điện VIII. Điều này khiến ngành điện phải chịu áp lực về giá khi giá mua điện từ nguồn năng lượng tái tạo cao hơn nhiều so các nguồn điện truyền thống…

Vậy, giải pháp nào đáp ứng được tiêu chí trên. Theo nhiều chuyên gia và doanh nghiệp ngành năng lượng, chúng ta chỉ còn cách đẩy nhanh cơ chế mua bán điện trực tiếp.

Cơ hội thu hút “đại bàng”

Theo một chuyên gia, kỹ thuật không phải là vấn đề vướng mắc hiện nay, mà là việc giải quyết bài toán về pháp lý khi áp dụng DPPA ở Việt Nam. Cần mở những cơ chế riêng để thúc đẩy nhanh cơ chế này, vừa góp phần giảm áp lực, giảm công suất cho những nhà máy điện năng lượng tái tạo trong vùng quá tải, vừa tạo sự cạnh tranh về giá, thúc đẩy giá giảm.

Đại diện một doanh nghiệp FDI lớn tại Việt Nam cũng cho biết, khủng hoảng chuỗi cung ứng toàn cầu hai năm qua đang khiến các tập đoàn đa quốc gia đẩy nhanh tiến độ điều chỉnh chuỗi cung ứng. Khi lựa chọn điểm đến đầu tư trong 10-20 năm tới thì chắc chắn một trong các yếu tố họ cân nhắc và xem xét là chính sách năng lượng tái tạo. Do đó, trong tương lai, điều kiện tiếp cận mua năng lượng sạch trực tiếp là yếu tố được tính toán trong quyết định đầu tư vào Việt Nam.

Ở một khía cạnh khác, năng lượng sạch dần trở thành một yêu cầu quan trọng. Khách hàng từ các nước phát triển đang ngày càng khó tính hơn. Họ yêu cầu sản phẩm được sản xuất từ năng lượng sạch, đặc biệt là các thương hiệu đa quốc gia. Năng lượng sạch là điều kiện tiên quyết để thu hút “tài chính xanh”.

Các quỹ đầu tư có thể điều chỉnh kế hoạch đầu tư nếu doanh nghiệp không thể hiện nỗ lực giảm phát thải carbon. Bởi vậy, việc giúp doanh nghiệp tiếp cận năng lượng sạch thông qua cơ chế mua bán điện trực tiếp, đáp ứng các cam kết với người tiêu dùng, đang ngày càng trở nên cấp thiết và quyết định đến môi trường đầu tư ở Việt Nam.

Thực tế, đầu năm nay, 29 thương hiệu đa quốc gia, gồm Nike, H&M, Tommy Hilfiger… đã gửi thư cho Chính phủ kêu gọi Việt Nam mở bán điện tái tạo bằng việc thông qua cơ chế mua bán điện trực tiếp DPPA.

Thị trường toàn cầu đang cho thấy mô hình kinh tế một nước nghèo cung cấp lao động và năng lượng giá rẻ không còn là điều kiện duy nhất để thu hút đầu tư. Cam kết của Thủ tướng Phạm Minh Chính tại COP26 cũng gửi đi tín hiệu tốt về xu hướng phát triển bền vững của Việt Nam. Thông qua cơ chế thí điểm mua bán điện trực tiếp DPPA sẽ thay đổi thương hiệu Việt Nam trên bản đồ chuỗi cung ứng thế giới theo hướng tăng trưởng xanh, giúp giữ chân các nhà sản xuất có thương hiệu toàn cầu.

Cần một cơ chế thí điểm

Bàn về vấn đề này, ông Hà Đăng Sơn - Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu năng lượng và Tăng trưởng xanh, Phó Giám đốc dự án Vleep, có chức năng hỗ trợ kỹ thuật xây dựng cơ chế DPPA cho biết, ngày càng nhiều tập đoàn quốc tế quan tâm đến việc sử dụng năng lượng tái tạo và coi đó là một trong những yếu tố quyết định đầu tư. Nếu DPPA được thí điểm ở Việt Nam thì đó sẽ là bước hiện thực hóa các cam kết quốc tế tại COP 26. Tuy nhiên, Luật Điện lực hiện chưa cho phép mua bán điện trực tiếp ở Việt Nam. 

Do đó, nếu áp dụng DPPA thì Chính phủ phải cho phép một cơ chế thí điểm vượt qua khuôn khổ của pháp luật, diễn ra trong một quy mô và thời gian xác định. Sau đó mới có thể nhân rộng, thậm chí là sửa đổi luật pháp.

Theo ông Sơn, hai bên mua-bán sẽ phải tự đàm phán theo cơ chế thị trường. Cơ sở tham chiếu giá sẽ là giá bán điện sản xuất đang được Bộ Công thương quy định. Tương tự, giá truyền tải điện và vận hành mà các bên phải trả cho EVN được tham chiếu theo giá chung hiện tại. Việc tự đàm phán theo cơ chế thị trường, dựa vào khung giá tham chiếu phổ biến. 

Tương tự, một chuyên gia ngành năng lượng cho rằng, DPPA được kỳ vọng sẽ mang lại lợi ích cho các bên tham gia, bao gồm khách hàng, nhà đầu tư phát triển điện và nền kinh tế. Thực hiện việc mua bán điện trực tiếp sẽ giúp các khách hàng sử dụng điện có cam kết hoặc mục tiêu sử dụng năng lượng sạch, phát triển bền vững có thể tiếp cận và mua trực tiếp một lượng điện từ nguồn phát điện năng lượng tái tạo thông qua một hợp đồng song phương dài hạn.

Trong bối cảnh cần tăng nguồn điện năng lượng tái tạo để bảo đảm hiện thực hóa cam kết của Thủ tướng Chính phủ tại COP 26, chỉ còn cách đẩy nhanh DPPA để giảm “gánh nặng” về chi phí-nguyên nhân phải tăng giá điện. 

Về vấn đề này, Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) cho biết, thị trường điện cạnh tranh đang bước vào giai đoạn thứ 3, đó là thị trường mua bán lẻ điện trực tiếp. Trong giai đoạn 2022-2025, mô hình này sẽ thí điểm. Vấn đề truyền tải độc quyền nhà nước cũng sẽ được Quốc hội xem xét trong thời gian tới, nên EVN cũng đang có những chuẩn bị nhằm đáp ứng mục tiêu này.