Trong bối cảnh đại dịch COVID-19 còn nhiều diễn biến phức tạp thì FTA thế hệ mới được xem là "cửa sáng" giúp Việt Nam vượt khó, giúp Việt Nam đẩy mạnh các mối quan hệ thương mại cũng như các đối tác để phục hồi nhanh hơn sau đại dịch.

Đại dịch COVID-19 tác động nghiêm trọng tới đại dịch

Thứ nhất, thương mại và sự tham gia của Việt Nam vào chuỗi cung ứng toàn cầu phải đối mặt với những khó khăn trong cả nguồn cung và cầu toàn cầu. Các quốc gia như Việt Nam, Campuchia, Malaysia và Thái Lan đang phải đối mặt với nguy cơ ảnh hưởng đến nhu cầu bên ngoài đối với xuất khẩu sản xuất và chuỗi cung ứng tích hợp của mình.

Hơn nữa, do việc sản xuất đã bị đóng cửa hoặc bị hạn chế bởi các hình thức phong toả, cách ly ở nhiều bộ phận của chuỗi cung ứng toàn cầu, các doanh nghiệp Việt Nam gặp khó khăn trong việc tìm kiếm các nguồn thay thế cho đầu vào nhập khẩu, vì vốn phụ thuộc vào nguồn đầu vào nhập khẩu để xuất khẩu, nên rất nhạy cảm với các cú sốc cung, ngoài các cú sốc cầu để phục vụ mục đích xuất khẩu.

Thứ hai, sản xuất trong nước và các doanh nghiệp trong lĩnh vực xuất nhập khẩu tại Việt Nam bị ảnh hưởng tiêu cực bởi sự gián đoạn của đại dịch. Các nước đối tác lớn của Việt Nam bị ảnh hưởng nghiêm trọng và việc phục hồi sẽ cần thời gian và nguồn vốn nhất định. Sự sụt giảm GDP của các quốc gia, giảm thu nhập, đóng cửa, doanh nghiệp và thất nghiệp cũng ảnh hưởng đến hoạt động của nền kinh tế và hành vi kinh tế của người dân, quốc gia và người dân đang tiết kiệm lâu dài trong trường hợp đại dịch kéo dài.

Báo cáo tác động của dịch COVID-19 đối với doanh nghiệp Việt Nam, do Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) phối hợp với Ngân hàng Thế giới (WB) thực hiện, nhấn mạnh đại dịch COVID-19 đã gây tác động nghiêm trọng tới hoạt động sản xuất kinh doanh của các doanh nghiệp.

Kết quả khảo sát đánh giá cho thấy 87,2% doanh nghiệp chịu tác động tiêu cực bởi dịch bệnh, chỉ có 11% không ảnh hưởng gì, và gần 2% vẫn kinh doanh tốt. Trong số 8.633 doanh nghiệp tư nhân trong nước tham gia khảo sát có 87,1% doanh nghiệp cho biết chịu ảnh hưởng tiêu cực, 11% doanh nghiệp không bị ảnh hưởng, 2% doanh nghiệp hoạt động tích cực.  Lĩnh vực chịu ảnh hưởng lớn nhất là may mặc (97% doanh nghiệp), thông tin, truyền thông (96% doanh nghiệp), thiết bị điện (94% doanh nghiệp), sản xuất xe có động cơ (93% doanh nghiệp)…

Tương tự, kết quả khảo sát 1.564 doanh nghiệp FDI tại Việt Nam cũng ghi nhận 87,9% chịu tác động tiêu cực từ dịch bệnh, 11,4% không ảnh hưởng gì, chỉ có 0,8% vẫn kinh doanh tốt, một số ngành có tỷ lệ chịu ảnh hưởng tiêu cực cao bao gồm Bất động sản (100%), Thông tin truyền thông (97%), Nông nghiệp/thuỷ sản (95%).

Các FTA thế hệ mới hỗ trợ Việt Nam phục hồi kinh tế nhanh hơn

Tuy COVID-19 làm ảnh hưởng nghiêm trọng tới các vấn đề liên quan đến thương mại nhưng hội nhập quốc tế là một điểm nhấn quan trọng của Việt Nam trong thời gian 5 năm trở lại đây.

Trong bối cảnh đại dịch COVID-19 vẫn còn những diễn biến khó lường thì việc ký kết thêm các FTA thế hệ mới như CPTPP, EVFTA và UKVFTA hay quy mô lớn như RECP đã đưa Việt Nam trở thành một nơi thuận lợi cho đầu tư quốc tế bất chấp đại dịch COVID-19 đã làm gián đoạn chuỗi sản xuất và cung ứng toàn cầu, đặc biệt là với nhiều nhà sản xuất lớn nhất thế giới.

Theo đánh giá việc cắt giảm thuế quan, sâu rộng liên tục, các Hiệp định thương mại với cam kết mở cửa thị trường cho sản phẩm, dịch vụ hàng hóa Việt Nam theo hướng minh bạch, công khai, đã mở ra một triển vọng tương lai theo hướng có lợi cho Việt Nam khi tham gia vào một khu vực kinh tế có giá trị GDP chiếm tới 60% tổng GDP toàn cầu.

Trong bối cảnh hiện tại, các FTA thế hệ mới này được xem là hỗ trợ giúp doanh nghiệp gặp khó khăn sau đại dịch.

Thứ nhất, Việt Nam với gần 100 triệu dân là một thị trường hấp dẫn và bùng nổ và các FTA thế hệ mới là động lực đáng kể cho đầu tư từ các thành viên ký kết các FTA này như: Australia, Brunei, Canada, Chile, Nhật Bản, Malaysia, Mexico, New Zealand, Peru, Singapore  (CPTPP) và 27 quốc gia thuộc thị trường EU, các quốc gia ASEAN + 5 (Australia, Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc và New Zealand) thuộc RECP.

Hơn nữa, nó cũng đang thu hút đầu tư nước ngoài từ các nước bên thứ ba có kế hoạch đầu tư xuất khẩu sang thị trường của đối tác của các FTA này, để tận  dụng lợi thế của việc cắt giảm thuế quan và điều kiện thuận lợi. Hơn nữa, Việt Nam là một phần của Cộng đồng Kinh tế ASEAN, và ASEAN hiện đang có các FTA với Australia, New Zealand, Trung Quốc,  Hồng Kông, Ấn Độ, Nhật Bản, Hàn Quốc....

Thứ hai, tác động tích cực của các FTA mới được ký kết và thực hiện này đối với tình hình kinh tế - chính trị của Việt Nam. Trong những năm gần đây, cả nước đã và đang chuẩn bị cho mình những cơ hội và lợi thế đầu tư được tạo ra bởi các hiệp định thương mại mới được ký kết và thực hiện. Tình hình  được cải thiện trong nước đang báo hiệu một điểm đến ổn định, đáng tin cậy và phát triển nhanh chóng và chính phủ đáng tin cậy cho các nhà đầu tư quốc tế.

Các cải tiến được xác định sẽ được thực hiện bởi đất nước bao gồm một loạt các vấn đề: Cải cách thể chế, môi trường kinh doanh cạnh tranh lành  mạnh; nâng cao năng lực cạnh tranh của nền kinh tế Và doanh nghiệp, sản phẩm, dịch  vụ Việt Nam; giảm sự phụ thuộc nặng nề vào thị trường truyền thống hoặc đa dạng hóa thị trường; tham gia vào chuỗi cung ứng toàn cầu và chuỗi giá trị toàn cầu Hoàn thiện và củng cố hệ thống pháp luật, đặc biệt là các vấn đề thuộc phạm vi bao phủ của các FTA (sở hữu trí tuệ, đầu tư, doanh nghiệp nhà nước, môi trường, lao động...; tiếp cận các tiêu chuẩn và thông lệ quốc tế để nâng cao năng lực quản trị và quản trịthị trường.

Ví dụ, để chuẩn bị cho yêu cầu chặt chẽ hơn về quy tắc xuất xứ, Việt Nam, với quyết tâm chính trị của Chính phủ, đã và đang đa dạng hóa nguồn sản xuất, đầu tư vào các ngành công nghiệp hỗ trợ và các nhà cung cấp trong nước, thảo luận với các doanh nghiệp FDI về việc nâng cao năng lực của các nhà cung cấp trong nước và hỗ trợ các doanh nghiệp vừa và nhỏ (SMEs) không dựa vào một quốc gia cụ thể như Trung Quốc như trước đây.

Do đó, tình hình chung được tăng cường được hỗ trợ từ việc tham gia vào các hiệp định thương mại thế hệ mới này giúp kích thích đầu tư quốc tế nhiều hơn vào  đất nước. Sự đầu tư ngày càng tăng từ các tập đoàn đa quốc gia cũng góp phần vào sự phát triển kinh tế của đất nước nói chung, và các dịch vụ, sản xuất... ngành công nghiệp nói riêng. Do đó, tiếp tục hỗ trợ thu hút đầu tư nước ngoài vào Việt Nam.

Thứ ba, trong thời điểm khó khăn này của COVID-19 cùng làn sóng bảo hộ của các quốc gia trên thế giới, các FTA thế hệ mới như CPTPP, EVFTA và UKVFTA hay RECP mà Việt Nam đang tham gia sẽ mở cửa cho các dòng chảy thương mại và đầu tư quốc tế.

Do đó, các quốc gia trong đó có Việt Nam sẽ có cơ hội phục hồi nhanh hơn sau đại dịch. Ngoài ra, các quốc gia có thể hợp tác về các giải pháp công nghệ và hợp tác kỹ thuật để chống lại một lần nữa là đại dịch.

Các cơ chế toàn cầu nên đóng một vai trò trong tất cả các giai đoạn tiến thoái lưỡng nan như chiến tranh, dịch bệnh bùng phát và khủng hoảng kinh tế để giữ cho các quốc gia không rơi sâu hơn vào hỗn loạn.

Mạng lưới các FTA còn giúp Việt Nam giảm thiểu tác động của sự suy giảm hệ thống thương mại đa phương. Chiến tranh thương mại giữa các nền kinh tế lớn, đặc biệt là giữa Mỹ và Trung Quốc đã làm ảnh hưởng nghiêm trọng vai trò của hệ thống thương mại đa phương.

Các nước lớn đã tùy ý áp đặt các biện pháp bảo hộ bất chấp các quy định, nguyên tắc của WTO và vô hiệu hóa các luật lệ, cơ chế giải quyết tranh chấp của tổ chức này. Các nền kinh tế nhỏ và có mức độ mở cao như Việt Nam sẽ dễ bị tổn thương khi những nền tảng pháp lý cho thương mại quốc tế vốn tồn tại bao năm qua bị suy giảm.

Trong bối cảnh đó, các FTA đã phát huy vai trò diễn đàn đối thoại cũng như khuôn khổ pháp lý để giải quyết các vấn đề thương mại giữa Việt Nam và các đối tác hàng đầu của mình, giúp chúng ta giảm thiểu các tranh chấp ảnh hưởng tiêu cực tới thương mại.

Về lợi ích lâu dài và có ý nghĩa nhất đối với phát triển là những quy tắc mang tính cải cách đối với môi trường thương mại trong các hiệp định thế hệ mới. Việc thực thi nghiêm túc những cam kết đầu tư trong các FTA thế hệ mới kể trên cùng với lợi ích tiềm tàng từ mạng lưới FTA bao phủ Việt Nam đang sở hữu sẽ cho chúng ta những lợi thế to lớn trong thu hút luồng đầu tư đang có xu hướng dịch chuyển xuống khu vực Nam Á.

Tuy nhiên, để tận dụng tối đa các FTA nói chung, Việt Nam cần tiếp tục thực hiện những cải cách mang tính quyết định, cần xác định các giải pháp để giải quyết các thách thức và tạo điều kiện thuận lợi cho các cơ hội được tạo ra bởi các FTA thế hệ mới trong bối cảnh trong và sau COVID-19 phục hồi nhanh hơn sau đại dịch, tiếp tục mở cửa thị trường thương mại và đầu tư quốc tế, hợp tác với các đối tác thương mại khác không chỉ cho lợi ích quốc gia mà còn để hỗ trợ sự phục hồi nhanh chóng của các quốc gia, các thị trường trong các FTA sau đại dịch.

Tất nhiên, thời gian sẽ là câu trả lời cho tất cả!