Hiện chúng ta yêu cầu DNNN phải hoạt động theo nguyên tắc thị trường, thay đổi quản trị DN, áp dụng các chuẩn mực thông lệ quốc tế; tiếp đó là cổ phần hóa (CPH), thoái vốn. Nhưng từ trước đến nay, chúng ta chỉ nói đến CPH, thoái vốn, trong khi 2 vấn đề trên quan trọng hơn.

Định vị DNNN trước khi CPH, thoái vốn

Cả 3 nội dung tái cơ cấu gồm hoạt động theo nguyên tắc thị trường; nâng cao hiệu quả quản trị; CPH, thoái vốn của DNNN đều đang có vấn đề. Cụ thể, về việc yêu cầu các DNNN kinh doanh theo nguyên tắc thị trường đến nay đã đạt được những thành công nhất định, như không còn quy định ưu đãi riêng, không chỉ đạo vay vốn riêng, không còn cấp vốn tái cơ cấu, bù lỗ hay đã xử lý thua lỗ theo nguyên tắc thị trường.

Tuy nhiên, cơ quan quản lý vẫn chưa tính đúng tính đủ với DNNN. Chỉ khi CPH mới đánh giá lại tài sản của DN theo giá thị trường. Trong khi đó, lẽ ra việc đánh giá tất cả DNNN phải thực hiện, chứ không chỉ khi CPH. Bởi lẽ, thực hiện điều này sẽ biết tài sản của DN theo giá thị trường là bao nhiêu. Không đánh giá sẽ không thấy sức mạnh của DNNN. Bởi giá trị thực cao hơn nhiều giá trị sổ sách.

Mặt khác, chủ sở hữu DNNN đang giao cho người quản lý DNNN những chỉ tiêu rất thấp. Trong khi nguyên tắc thị trường không thể chấp nhận tỷ suất lợi nhuận quá thấp, thậm chí thấp hơn cả lãi vay cơ bản của ngân hàng, mà phải gấp hơn 2 lần, tương đương thị trường chứng khoán. Do đó, chủ sở hữu các DNNN phải giao chỉ tiêu thật cao, để những người lãnh đạo DN đó phải thực sự nỗ lực tối đa mới có thể làm được. Ai không hoàn thành nhiệm vụ, cần thay người khác có năng lực hơn. 

Cần thống kê đánh giá các DN có tỷ suất lợi nhuận cao thấp, qua đó Nhà nước xem xét lại việc đầu tư. Chẳng hạn, với các DN có tỷ suất lợi nhuận thấp hạn chế đầu tư, những DN có tỷ suất lợi nhuận cao 20-30% sẽ tăng cường đầu tư để sau vài năm có những TĐ kinh tế lớn. Hiện DN có doanh thu thấp nhất top 500 công ty lớn nhất toàn cầu đã có doanh thu 24 tỷ USD vào năm 2017. Trong khi 3 DN lớn nhất Việt Nam là PVN, Viettel, EVN mới có doanh thu 11 tỷ USD. Như vậy, 3 ông lớn nhất của Việt Nam chỉ bằng 1/2 công ty thấp nhất thế giới. 

Vì thế, hãy chọn đầu tư, gây áp lực đầu tư, bằng cách chọn đầu tư trọng điểm, có hiệu quả, chọn những DN làm ăn hiệu quả, không đầu tư tràn lan. Chính phủ cần định hướng lại đầu tư vào DNNN, có như vậy sau vài năm chúng ta mới hy vọng có DN lọt top 500 thế giới.

Tự quyết, tự chịu trách nhiệm

Để DNNN được tự chủ kinh doanh, vấn đề cấp thiết hiện nay phải tháo bỏ các rào cản đang tồn tại. Thời gian qua chúng ta hành chính hóa quá nhiều quyết định đầu tư, kinh doanh, hành chính hóa động lực cho DNNN. DNNN phải chịu gò bó, ràng buộc, cũng không được tuyển dụng, trả lương cho cán bộ, người lao động theo nguyên tắc thị trường. Người nào được trả 1-1,5 tỷ đồng/năm, xã hội đã đánh giá đó là rất cao. Phải thay đổi nhận thức này. Bởi vấn đề là họ nhận được lương bao nhiêu và sẽ làm ra số tiền thế nào, còn lương nhiều hay ít không thể đánh giá được. 

Thực tế này cho thấy vẫn còn khiếm khuyết trong việc tạo cơ chế cho DNNN hoạt động theo nguyên tắc thị trường. Vì thế, để tháo bỏ những ràng buộc giúp DNNN thực hiện quyền tự chủ kinh doanh, Nhà nước chỉ cần xác định những ngành nghề kinh doanh, còn làm thế nào để hội đồng quản trị và giám đốc tự quyết định.

Về nâng cao chất lượng quản trị, vẫn còn khoảng cách quá xa so với yêu cầu cũng như chuẩn chung của Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD). Thí dụ, yêu cầu công khai minh bạch thông tin. Đây là điều rất dễ làm, làm không mất tiền để nâng cao quản trị DN. Nhưng thực tế các DN vẫn không làm, hoặc làm rất chậm, dù Phó Thủ tướng Vương Đình Huệ đã chỉ đạo quyết liệt. Điều này cho thấy ý thức chưa cao, hoặc chưa có áp buộc, áp lực với các DN phải thực hiện theo nguyên tắc thị trường.