Trong thời gian gần đây, thị trường tài chính toàn cầu đã trải qua nhiều biến động lớn, từ siêu nới lỏng trong giai đoạn đại dịch COVID-19 tới thắt chặt từ năm 2023 đến nay.

Theo đó, nguồn vốn toàn cầu và hoạt động kinh tế quốc tế đã trở nên chặt chẽ hơn, sàng lọc sâu sắc hơn và thận trọng với rủi ro hơn. So với các thị trường phát triển, các thị trường cận biên như Việt Nam sẽ cảm nhận được một cách rõ rệt hơn.

Nhìn vào biểu đồ dưới đây có thể thấy sự thay đổi sâu sắc khi lãi suất của Chính phủ Mỹ đã cao hơn so với lãi suất chính phủ Việt Nam và duy trì kể từ năm 2023.

Biến động lãi suất này đi kèm với việc mất giá của VND tạo nhiều sức ép với dòng vốn đầu tư gián tiếp nước ngoài. Tính từ năm 2023 đến tháng 7/2025, thị trường chứng kiến sự bán ròng của khối ngoại với quy mô hàng tỷ USD.

Theo Ủy ban Chứng khoán Nhà nước, thanh khoản trung bình một phiên của VN-Index vượt mốc gần 10.000 tỷ đồng (quý I/2023) đến hơn 22.000 tỷ đồng (quý II/2024). Trong đó, giá trị bán neo cao ở mốc 155.000 tỷ đồng vào quý II/2024 và tiếp tục giữ phong độ ở Q2/2025.

Số lượng và giá trị của các khoản đầu tư M&A cũng có sự sụt giảm tương tự tính từ quý IV/2021. Theo thống kê của Merger Market, số lượng giao dịch vẽ nên một đường đi ngang không mấy ấn tượng quanh ngưỡng 5.000, dù từng đạt đỉnh với hơn 23.400 giao dịch vào quý II/2023. Giá trị giao dịch M&A tại Việt Nam cũng sụt giảm đáng kể, về ngưỡng 25 triệu USD (quý II/2025) sau khi chạm mốc 80 triệu USD hồi quý IV/2021.

Trong năm 2025, xu hướng thắt chặt chưa có dấu hiệu đảo ngược mà vẫn đang tiếp diễn, song song là áp lực thuế suất thương mại từ Mỹ, làn sóng tập trung tối ưu hóa chi phí, ứng dụng Trí tuệ nhân tạo (AI) rộng rãi. Các biến động trên đang tạo ra lợi thế cạnh tranh cho các doanh nghiệp lớn có nền tảng tài chính vững chắc và khả năng thích ứng nhanh. Ngược lại, ở phía bên kia, các doanh nghiệp quy mô nhỏ, mang tính địa phương như các doanh nghiệp Việt Nam đang phải chịu nhiều sức ép.

Trong nước, hệ thống chính trị đang cố gắng thúc đẩy mạnh mẽ khu vực kinh tế tư nhân thông qua việc dỡ bỏ rào cản, quy định và mở rộng không gian phát triển. Cùng với đó, các yêu cầu về mức độ minh bạch và tiêu chuẩn quản trị cũng được đề cao hơn.

Thực tế này đặt ra yêu cầu với các doanh nghiệp trong nước phải tiếp cận, cải thiện nhiều vấn đề, yếu tố nếu muốn tiếp tục tồn tại, phát triển và tiếp cận được nguồn vốn chất lượng.

Lợi thế chiến lược từ mô hình kinh doanh và hệ thống dữ liệu

Trước hết, doanh nghiệp cần xác định rõ mục đích và sứ mệnh của mình. Trong xu thế đầu tư từ trước đến nay, các doanh nghiệp sở hữu nhiều lợi thế chiến lược là các doanh nghiệp có khả năng huy động được nguồn vốn dễ dàng và ưu đãi hơn. Các lợi thế chiến lược này bao gồm xác định đúng thị trường, xây dựng được bí quyết kinh doanh hoặc mang lợi thế cạnh tranh lớn. Các doanh nghiệp có khả năng mở rộng ra ngoài biên giới cũng đặc biệt được ưu tiên.

Hệ thống dữ liệu cũng là một lợi thế chiến lược cần được quan tâm. Việc xây dựng, duy trì và kiểm soát tốt hệ thống dữ liệu nội bộ một cách minh bạch, rõ ràng, hiệu quả sẽ giúp khẳng định niềm tin ở các nhà đầu tư vào thông tin mà doanh nghiệp cung cấp. Từ đó, quá trình thẩm định sẽ được đẩy nhanh, mở ra cơ hội tiếp cận dòng vốn với điều kiện ưu đãi. Điều này không chỉ áp dụng cho các doanh nghiệp lớn với số lượng dữ liệu đồ sộ mà còn với các doanh nghiệp, các đơn vị kinh doanh quy mô nhỏ.

Trong thời gian gần đây, bộ phận Dịch vụ Tư vấn Thuế và Pháp lý của Deloitte Việt Nam tiếp nhận nhiều yêu cầu hỗ trợ dịch vụ thành lập doanh nghiệp, tư vấn thuế cho các hộ kinh doanh quy mô lớn có nhu cầu chuyển đổi sang mô hình doanh nghiệp, thúc đẩy tăng trưởng doanh thu và gia tăng khả năng tiếp cận các nguồn vốn cho sản xuất kinh doanh.

Ở quy mô lớn hơn nhiều lần, bộ phận Dịch vụ Tư vấn Công nghệ và Chuyển đổi CNTT cũng đang hỗ trợ các ngân hàng xây dựng hệ thống cơ sở dữ liệu, tích hợp AI nhằm tự động hóa các tác vụ xử lý và phân tích dữ liệu, giúp làm giảm chi phí, tăng cường hiệu quả hoạt động.

Lấy ví dụ cho khả năng huy động vốn nhờ vào hai lợi thế chiến lược này, có thể kể đến một doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực tài chính, định vị nhóm khách hàng tập trung vào phân khúc cho vay dưới chuẩn – một thị trường tiềm năng nhưng thường bị các tổ chức tín dụng truyền thống bỏ ngỏ.

Khác với nhiều đối thủ, doanh nghiệp tập trung xây dựng lợi thế cạnh tranh từ mô hình vận hành và ứng dụng công nghệ mới so với mô hình truyền thống. Song song, hệ thống quản trị rủi ro nhiều lớp, hệ thống dữ liệu và công nghệ được áp dụng nhằm kiểm soát chất lượng tín dụng vượt trội. Nhờ đó, dù từng vấp phải khó khăn trong vấn đề tuân thủ, doanh nghiệp vẫn duy trì được nền tảng hoạt động ổn định và chứng minh khả năng phục hồi tốt.

Doanh nghiệp cũng tích cực học hỏi các mô hình hoạt động thành công trong khu vực và tham gia vào các hoạt động huy động vốn quốc tế quy mô nhỏ. Đây chính là các yếu tố được nhiều nhà đầu tư đánh giá cao và giúp doanh nghiệp thu hút được nguồn vốn đa dạng từ các quỹ lớn (Series A, B, C) và tiếp cận hạn mức vay tín dụng quốc tế vượt 170 triệu USD.

Chuỗi giá trị đáng tin cậy

Không quá khi nói chuỗi giá trị đóng vai trò then chốt trong việc tạo ra lợi thế cạnh tranh và gia tăng giá trị cho doanh nghiệp. Một chuỗi giá trị hiệu quả sẽ giúp tối ưu chi phí, kiểm soát chất lượng và nâng cao trải nghiệm khách hàng.

Trong quá trình làm việc, Deloitte Việt Nam đã quan sát một doanh nghiệp sở hữu chuỗi giá trị trải dài và hiệu quả trong lĩnh vực sản xuất gia vị. Với mục tiêu khai thác tối đa giá trị từ nguyên liệu và phụ phẩm, giảm thiểu lãng phí và nâng cao hiệu quả vận hành, doanh nghiệp đang từng bước chuyển đổi mô hình sản xuất truyền thống sang nông nghiệp tuần hoàn hiện đại.

Xuất phát từ quá trình sản xuất ban đầu, doanh nghiệp đã xây dựng một chuỗi giá trị khép kín, tận dụng phế, phụ phẩm làm nguyên liệu phát điện sinh khối, cung cấp cho ngành công nghiệp, hay thông qua chế biến nhằm chuyển đổi sản phẩm.

Tối ưu chi phí và giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường, định hướng này không chỉ giúp doanh nghiệp giữ vững vị thế trong ngành mà còn hướng tới phát triển một hệ sinh thái sản xuất xanh – nền tảng cho tăng trưởng bền vững trong tương lai. Doanh nghiệp đã liên tục thu hút được dòng vốn của các quỹ thông qua các công cụ như cổ phiếu ưu đãi chuyển đổi từ quỹ đầu tư chính phủ nước ngoài hay cổ phiếu phổ thông.

Tư duy đổi mới và hành động thực chất từ đội ngũ lãnh đạo

Đội ngũ lãnh đạo là yếu tố quan trọng được các nhà đầu tư cân nhắc trước khi quyết định rót vốn cho doanh nghiệp. Quản lý hiệu quả dòng tiền, tinh thần chủ động trong đổi mới, dám thử nghiệm, dám thay đổi sẽ là điểm cộng lớn trong mắt các đối tác và các bên liên quan.

Một doanh nghiệp trong lĩnh vực vận tải, logistics cũng là một minh họa đáng chú ý với ban lãnh đạo có tầm nhìn chiến lược rõ ràng và nhạy bén trong việc điều hành doanh nghiệp theo chu kỳ thị trường.

Trong giai đoạn năm 2021-2022, khi giá cho thuê tàu đạt đỉnh do đứt gãy chuỗi cung ứng toàn cầu, doanh nghiệp đã linh hoạt chuyển đổi cơ cấu hoạt động, ưu tiên cho thuê tàu ra thị trường quốc tế, qua đó vừa tối ưu doanh thu vừa giảm áp lực vận hành nội địa.

Trong thời điểm giá tàu và chi phí đầu tư tăng vọt, doanh nghiệp vẫn kiên định theo đuổi chiến lược mở rộng đội tàu nhằm củng cố vị thế và khả năng khai thác dài hạn. Chính nhờ uy tín đã được gây dựng cùng quyết tâm nhất quán từ ban lãnh đạo, đến năm 2023 khi thị trường đảo chiều và giá tàu giảm mạnh, doanh nghiệp đã huy động thành công 500 tỷ đồng thông qua trái phiếu chuyển đổi để tiếp tục thực hiện các cam kết tài chính liên quan đến các hợp đồng mua tàu trước đó.

Điều này cho thấy Ban lãnh đạo doanh nghiệp không chỉ có tư duy đổi mới liên tục mà còn giữ vững định hướng phát triển bất chấp biến động thị trường. Chiến lược này không chỉ cho thấy khả năng điều tiết linh hoạt giữa vận hành và tài chính mà còn khẳng định tầm nhìn dài hạn và chủ động của Ban Lãnh đạo trong việc nâng cao vị thế cạnh tranh bền vững trên thị trường vận tải.