Nguồn vốn chưa đáp ứng đầy đủ nhu cầu

Năm 2014, QH đã tiến hành giám sát tối cao việc thực hiện chính sách pháp luật về giảm nghèo giai đoạn 2005 - 2012. Qua giám sát tại các địa phương, bà con cho rằng nguồn vốn được vay là quá thấp, chưa đủ nguồn lực để đầu tư sản xuất, thoát nghèo bền vững. Tại Lâm Đồng, Đoàn giám sát nhận thấy một trong những khó khăn trong công tác giảm nghèo là nguồn vốn vay hỗ trợ sản xuất từ Ngân hàng Chính sách xã hội dành cho hộ cận nghèo mới đáp ứng một phần nhỏ nhu cầu vay, hạn chế khả năng thoát nghèo bền vững. 
 
Tại tỉnh Đăk Nông, số vốn hộ nghèo tại được vay thông qua kênh Ngân hàng Chính sách xã hội bình quân khoảng 20 triệu đồng/hộ. Thực tế, một bộ phận bà con cho rằng mức vay hỗ trợ sản xuất còn hạn chế nhất là đối với đặc thù địa lý của vùng trồng cây cao su, cà phê… nên quy định mức vay tối đa 30 triệu đồng chỉ đủ để mua phân bón một lần, không đủ điều kiện để duy trì, phát triển sản xuất đối với các cây công nghiệp lâu năm. Từ đó, các hộ nghèo tỉnh Đăk Nông đề nghị tăng vốn vay tín dụng mức tối đa từ 30 triệu đồng lên 50 triệu đồng để tạo điều kiện cho người nghèo phát triển sản xuất. Đồng thời, hạ lãi suất vốn vay ngân hàng đối với hộ nghèo, hộ cận nghèo để tạo điều kiện cho hộ nghèo, hộ cận nghèo phát triển kinh tế.
 
Tại Thanh Hóa, giai đoạn 2005 - 2013, có 393.564 lượt hộ nghèo và 14.716 hộ cận nghèo được vay vốn tín dụng ưu đãi của Ngân hàng Chính sách xã hội. Nhờ nguồn vốn này, khoảng 98.700 hộ thoát nghèo. Bên cạnh các kết quả bước đầu, Đoàn giám sát nhận thấy, nguồn vốn cho vay còn mang tính bình quân, do đó, một bộ phận hộ nghèo không có nhu cầu vay vốn vẫn được vay, hiệu quả sử dụng vốn thấp. Đoàn giám sát đề xuất nâng mức vay vốn ưu đãi và giảm lãi suất để đáp ứng nhu cầu của hộ nghèo, cận nghèo và các đối tượng chính sách khác. Tại tỉnh Hậu Giang, trong giai đoạn 2005 - 2012, mức vay bình quân từ Ngân hàng Chính sách xã hội còn thấp, chỉ đạt 5,3 triệu đồng/hộ, chưa đáp ứng được nhu cầu vốn cho sản xuất của các hộ nghèo.
 
Một trong những địa phương mà các chương trình tín dụng ưu đãi thông qua Ngân hàng Chính sách xã hội đã huy được kết quả cao là TP Hà Nội. Từ năm 2005 -  2012, Ngân hàng Chính sách xã hội Hà Nội đã cho vay được 10.932 tỷ đồng với gần 1,2 triệu lượt khách hàng vay vốn, trong đó có hơn 14 nghìn hộ cận nghèo; mức cho vay bình quân từ 5 triệu đồng/hộ (năm 2005) được nâng lên 18 triệu đồng/hộ (tháng 8.2013). Đặc biệt, đây là một trong những địa phương đã dành ngân sách của mình cho tín dụng ưu đãi, bên cạnh ngân sách trung ương. Cụ thể, ngoài nguồn kinh phí của trung ương, hàng năm, thành phố trích ngân sách ủy thác Ngân hàng Chính sách xã hội triển khai cho hộ nghèo, hộ cận nghèo vay vốn. Tổng nguồn vốn ngân sách thành phố ủy thác sang Ngân hàng Chính sách xã hội đến năm 2012 là 188,8 tỷ đồng.
 
Qua giám sát tối cao, Quốc hội Khóa XIII đã ban hành Nghị quyết số 76/2014/QH13 đẩy mạnh thực hiện mục tiêu giảm nghèo bền vững năm 2020, trong đó yêu cầu Chính phủ: tăng nguồn vốn tín dụng ưu đãi cho hộ nghèo, hộ cận nghèo; điều chỉnh đối tượng, mức vay, lãi suất, thời hạn cho vay phù hợp gắn với chính sách khuyến nông, khuyến công, khuyến lâm, khuyến ngư, chuyển giao khoa học kỹ thuật, xây dựng, nhân rộng mô hình thoát nghèo gắn kết với cộng đồng dân cư trên địa bàn. Chính phủ cũng đã và đang triển khai nhiều biện pháp cụ thể thực hiện Nghị quyết của Quốc hội.

Trong buổi đối thoại Chính sách tín dụng ưu đãi cho người nghèo mới đây, Phó chủ nhiệm Ủy ban Về các vấn đề xã hội Bùi Sĩ Lợi đánh giá cao sự bao phủ của Ngân hàng Chính sách xã hội đối với từng thôn, từng bản ở vùng sâu, vùng xa. Tuy nhiên, Phó chủ nhiệm Bùi Sĩ Lợi bày tỏ trăn trở: chúng ta thiếu nguồn lực trong thực hiện tín dụng ưu đãi cho người nghèo nên mức độ bao phủ vẫn chưa thật sự toàn diện. Mặt khác, để các hộ thoát nghèo bền vững, giảm tỷ lệ các hộ tái nghèo, thì phải nuôi dưỡng và tiếp tục ưu đãi tín dụng cho các hộ cận nghèo, các hộ mới thoát nghèo. Khi các hộ thoát nghèo đã có động lực ban đầu mà chúng ta không tiếp tục duy trì và đẩy mạnh động lực đó thì các hộ dân rất dễ rơi vào tình cảnh tái nghèo. 
 
Phó chủ nhiệm Bùi Sĩ Lợi cho biết, qua giám sát có một mô hình tín dụng ưu đãi cho người nghèo rất hay ở Lâm Đồng là cho vay có mục tiêu, có sản phẩm đầu ra. Khi các hộ nghèo vay một khoản tín dụng và đăng ký trong một thời gian là một số năm nhất định sẽ thoát khỏi hoàn cảnh nghèo và làm giàu. Đây là một mô hình rất tốt, nên triển khai rộng rãi. Bài toán đặt ra là nguồn lực để thực hiện. Chúng ta phải tập trung các nguồn lực phục vụ mục tiêu giảm nghèo để huy động vốn, ủy thác vốn cho Ngân hàng Chính sách xã hội để phân bổ nguồn vốn đúng trọng tâm, trọng điểm, nâng mức vay và thời hạn cho vay.
 
Về vấn đề này, Phó tổng Giám đốc Ngân hàng Chính sách xã hội Việt Nam Võ Minh Hiệp cho biết, Đảng, Quốc hội và mới đây Thủ tướng Chính phủ cũng đã đặt vấn đề, tăng cường nguồn lực cho tín dụng ưu đãi thì phải nâng cao năng lực tài chính cho Ngân hàng Chính sách xã hội, trên cơ sở đó tập trung nguồn lực vào các đối tượng trọng tâm như đồng bào dân tộc thiểu số nghèo, hộ nghèo, hộ cận nghèo. Một điểm đáng chú ý là, suốt 12 năm qua, nguồn vốn của Ngân hàng Chính sách xã hội chủ yếu sử dụng ngân sách trung ương. Nguồn vốn của ngân sách địa phương chiếm tỷ lệ rất thấp, khoảng hơn 2% tổng vốn. Thủ tướng Chính phủ cũng đã chỉ đạo các địa phương, UBND các cấp tăng thu, tiết kiệm chi, dồn nguồn lực thực hiện tín dụng chính sách, dồn nguồn lực tổng hợp cả trung ương và địa phương cho ngân hàng chính sách để thực hiện tín dụng ưu đãi. Điều đáng mừng, từ đầu năm đến nay, một số địa phương đã dành ngân sách địa phương cho tín dụng ưu đãi. 
 
Chính phủ đặt ra mục tiêu đến cuối năm 2015, giảm tỷ lệ hộ nghèo cả nước xuống dưới 5%. Để giảm nghèo bền vững, Phó chủ nhiệm Bùi Sĩ Lợi cho rằng, cần tập trung nguồn lực giảm nghèo vào các nhiệm vụ trọng tâm, tránh dàn trải, manh mún. Thứ hai, cần điều chỉnh mức vay, lãi suất, thời hạn vay theo hướng nên giao cho Ngân hàng Chính sách xã hội chủ động linh hoạt điều chỉnh mức vay, lãi suất và thời hạn vay theo thời điểm, theo ngành nghề, theo vùng miền để giải quyết khó khăn người dân. Thứ ba, cần gắn kết việc cho vay vốn với chuyển giao khoa học kỹ thuật, phương thức sản xuất để người nghèo chủ động vươn lên thoát nghèo; coi người nghèo là đối tác của chính sách giảm nghèo, chứ không phải là đối tượng hưởng chính sách một cách thụ động. Thứ tư, cần phải liên kết sản xuất với bảo quản, chế biến và tiêu thụ hàng hóa. Chuyển từ phương thức sản xuất tự cung tự cấp sang phương thức sản xuất hàng hóa thì mới góp phần giảm nghèo bền vững.