Tinh gọn nhưng không buông lỏng quản lý

Thực hiện chủ trương lớn của Bộ Chính trị tại Nghị quyết 18-NQ/TW về xây dựng bộ máy nhà nước “tinh - gọn - mạnh”, đồng thời thích ứng với xu thế hội nhập quốc tế và quản lý vùng ngày càng sâu rộng, Bộ Tài chính ban hành Quyết định số 2019/QĐ-BTC ngày 11/6/2025, tổ chức lại hệ thống Hải quan trên phạm vi toàn quốc. Theo đó, toàn ngành được cơ cấu lại thành 20 Cục Hải quan khu vực, theo đơn vị hành chính cấp tỉnh mới.

Mô hình mới được thiết kế theo 3 cấp: Cục Hải quan khu vực – Chi cục Hải quan – Hải quan cửa khẩu hoặc ngoài cửa khẩu, giúp giảm 485 đầu mối, tương đương hơn 53% tổng số đơn vị trước đó. Đây không đơn thuần là cắt giảm về số lượng, mà là bước đột phá về chất lượng tổ chức, tạo nên một hệ thống đồng bộ, linh hoạt, có khả năng quản lý vùng sâu, vùng xa nhưng vẫn đảm bảo hiệu quả và tính chuyên nghiệp cao.

Điểm đáng chú ý trong mô hình mới là quyền chủ động được trao nhiều hơn cho người đứng đầu. Cục trưởng Cục Hải quan khu vực được phân quyền quy định chức năng, nhiệm vụ, cơ cấu tổ chức của các Chi cục và đơn vị trực thuộc, sau khi có ý kiến của Bộ Tài chính. Đây là bước tiến lớn về phân cấp quản lý, phù hợp xu hướng quản trị công hiện đại.

Công tác tổ chức, sắp xếp nhân sự theo mô hình mới được thực hiện khẩn trương nhưng cẩn trọng. Chỉ trong vòng 15 ngày kể từ khi Quyết định 382/QĐ-BTC có hiệu lực (từ 1/3/2025), toàn ngành đã hoàn tất chuyển đổi tổ chức và nhân sự. Tinh thần xuyên suốt là không để ngắt quãng công việc, không để trống địa bàn, không ảnh hưởng đến hoạt động của doanh nghiệp và người dân.

Song song với việc tái cấu trúc bộ máy, ngành Hải quan cũng chú trọng tới việc ổn định nơi làm việc, sinh hoạt cho cán bộ, đặc biệt tại các địa bàn xa, vùng sâu, vùng xa. Bộ Tài chính đã tính đến việc xây dựng hệ thống nhà công vụ, nhằm tạo điều kiện tốt nhất cho cán bộ yên tâm công tác lâu dài trong hệ thống mới.

Việc tổ chức lại theo mô hình khu vực cũng phù hợp với các mô hình hải quan tiên tiến trên thế giới. Theo đó, hiện nhiều quốc gia đã áp dụng mô hình "đa cửa khẩu – một vùng giám sát liên thông" để tối ưu hóa quản lý và tăng khả năng kiểm soát tập trung. Ví dụ, Hải quan Hàn Quốc quản lý đồng thời cả sân bay Incheon và Gimpo; Hải quan Singapore phụ trách toàn bộ hệ sinh thái Cảng hàng không Changi.

Tại Việt Nam, điều này được thể hiện rõ qua mô hình Hải quan khu vực hàng không phía Nam (khu vực XV), nơi duy nhất quản lý hai sân bay lớn nhất quốc gia là Tân Sơn Nhất và Long Thành. Việc sớm thành lập đơn vị phụ trách ngay trước thời điểm Long Thành vận hành thử nghiệm (năm 2026) cho thấy tầm nhìn chiến lược và sự chủ động "quản trị có dự liệu" trong lĩnh vực hải quan.

Thể hiện quyết tâm thực hiện “Bộ tứ chiến lược”

Không chỉ thay đổi về tổ chức, ngành Hải quan còn đang từng bước xây dựng một nền hành chính hiện đại, minh bạch và thân thiện với doanh nghiệp. Ứng dụng công nghệ thông tin, số hóa thủ tục, rút ngắn thời gian thông quan và giảm chi phí cho doanh nghiệp đang là những mục tiêu trọng tâm.

Theo kế hoạch, trong năm 2025, ngành Hải quan chủ động rà soát, cắt giảm tối thiểu 30% điều kiện kinh doanh, chi phí và thời gian xử lý thủ tục hành chính. Đồng thời, tiếp tục đơn giản hóa, số hóa hồ sơ hải quan để doanh nghiệp có thể khai báo từ xa, mọi lúc, mọi nơi.

Quyết định tái cấu trúc ngành Hải quan cũng nằm trong tiến trình thực hiện 4 Nghị quyết quan trọng (gọi là “Bộ tứ chiến lược”) của Bộ Chính trị: phát triển khoa học – công nghệ (Nghị quyết số 57), hội nhập quốc tế (Nghị quyết số 59), đổi mới công tác pháp luật (Nghị quyết số 66) và phát triển kinh tế tư nhân (Nghị quyết số 68).

Trong đó, riêng Nghị quyết số 57 về chuyển đổi số, ngành Hải quan đã và đang đẩy nhanh ứng dụng trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn, tự động hóa trong xử lý và phân luồng thông quan. Với Nghị quyết số 66, ngành đang chủ động rà soát, kiến nghị sửa đổi các quy định không còn phù hợp để đồng bộ với thực tiễn thương mại hiện đại.

Việc tổ chức lại thành 20 Cục Hải quan khu vực cũng phù hợp với mô hình chính quyền địa phương 2 cấp (tỉnh và xã) hiện nay. Các đơn vị hải quan mới được xác lập địa bàn quản lý, trụ sở cụ thể, phù hợp ranh giới hành chính mới sau sáp nhập các tỉnh.

Như vậy có thể thấy, việc Bộ Tài chính tổ chức lại ngành Hải quan theo Quyết định số 2019/QĐ-BTC là một bước đi có tính chiến lược, không chỉ giúp tinh gọn bộ máy, tiết kiệm chi phí, mà còn nâng cao hiệu lực quản lý, tạo môi trường thuận lợi cho thương mại và hội nhập. Trong bối cảnh Việt Nam đang chuyển mình mạnh mẽ về thể chế, công nghệ và hội nhập, ngành Hải quan đang thể hiện rõ vai trò tiên phong trong đổi mới, thích ứng và phục vụ phát triển kinh tế - xã hội bền vững.