Nhiều “lỗ hổng”

Theo Kiểm toán Nhà nước, thời gian qua, các sai phạm của các DNNN được phát hiện tập trung ở một số dạng: Sai quy trình thủ tục theo các quy định của Nhà nước; sai thẩm quyền; sai đối tượng cho phép; hạch toán không đúng nguồn dẫn đến phản ánh kết quả sản xuất, kinh doanh không đúng bản chất thực tế; trình độ quản lý doanh nghiệp yếu kém dẫn đến vi phạm quản lý kinh tế và vi phạm pháp luật.

Tuy nhiên, cùng với những yếu kém nội tại của DNNN, Kiểm toán Nhà nước cũng nhận định, sự hạn chế trong công tác kiểm tra, giám sát cũng là nguyên nhân khiến các sai phạm trong quản lý vốn của Nhà nước tại các doanh nghiệp này trở nên phổ biến.  

Thực tế, để tăng cường kiểm tra, giám sát hoạt động của DNNN, nhiều văn bản quy phạm đã ra đời. Cụ thể là: Quyết định số 271/2003/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ về việc ban hành “Quy chế giám sát và đánh giá hiệu quả hoạt động của DNNN” và sau đó được thay thế bằng Quyết định số 169/2007/QĐ-TTg, ngày 8/11/2007 về việc ban hành “Quy chế giám sát đối với DNNN kinh doanh thua lỗ, hoạt động không có hiệu quả”.

Năm 2013, Nghị định 61/2013/NĐ-CP của Chính phủ về việc ban hành “Quy chế giám sát tài chính và đánh giá hiệu quả hoạt động và công khai thông tin tài chính đối với doanh nghiệp do Nhà nước làm chủ sở hữu và doanh nghiệp có vốn nhà nước” đã góp phần hoàn thiện thêm khung pháp lý về giám sát DNNN.

Tuy nhiên, sau một thời gian áp dụng, nhiều văn bản pháp luật đã bộc lộ bất cập như:

(i) Chưa có quy định cụ thể và phân biệt rõ trách nhiệm của các cơ quan trong việc thực hiện giám sát, đánh giá hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp;

(ii) Các chế tài xử lý cũng chưa đủ mạnh, thiếu quy định trách nhiệm cụ thể của cá nhân để xảy ra sai phạm;

(iii) Bản thân cơ quan có trách nhiệm thanh tra, kiểm tra và DNNN vẫn chưa nghiêm túc trong việc giám sát, chấp hành giám sát và đưa ra biện pháp khắc phục kịp thời, để đến khi sai phạm xảy ra đã gây thất thoát nguồn tài sản không nhỏ của Nhà nước.

Hằng năm sẽ thanh tra, giám sát DNNN

Nhằm nắm bắt, phản ánh và đánh giá đúng đắn về việc chấp hành pháp luật và tuân thủ các quyết định của chủ sở hữu đối với các DNNN, từ đó kịp thời chấn chỉnh, giúp doanh nghiệp khắc phục những tồn tại, nâng cao hiệu quả kinh doanh, Chính phủ vừa ban hành Nghị định số 49/2014 về giám sát, kiểm tra, thanh tra đối với DNNN trong việc chấp hành pháp luật và tuân thủ các quyết định của chủ sở hữu.

Theo đó, từ ngày 10/7/2014, 6 lĩnh vực được giám sát, kiểm tra, thanh tra đối với doanh nghiệp nhà nước trong việc chấp hành pháp luật bao gồm:

Một là, quản lý và sử dụng vốn, tài sản nhà nước; chế độ tài chính và giám sát tài chính đối với các doanh nghiệp theo quy định của Nghị định số 61/2013/NĐ-CP, ngày 25/6/2013 của Chính phủ và các văn bản hướng dẫn thi hành.

Hai là, sắp xếp, đổi mới, kiện toàn tổ chức và hoạt động của doanh nghiệp; xây dựng và thực hiện chiến lược, quy hoạch, kế hoạch về đầu tư phát triển, kế hoạch sản xuất kinh doanh đối với doanh nghiệp.

Ba là, tuyển dụng, quản lý, sử dụng lao động; đánh giá, khen thưởng, kỷ luật, chính sách tiền lương, tiền thưởng và các chế độ, chính sách khác đối với người quản lý doanh nghiệp, người đại diện và người lao động làm việc tại doanh nghiệp.

Bốn là, quy định của pháp luật chuyên ngành về lĩnh vực, ngành, nghề kinh doanh; quy định, quy trình về chuyên môn - kỹ thuật, quy tắc quản lý thuộc lĩnh vực, ngành, nghề kinh doanh của doanh nghiệp.

Năm là, các quy định của pháp luật về việc giám sát, kiểm tra, thanh tra, đánh giá hiệu quả hoạt động và thực hiện chế độ thông tin, báo cáo, công khai, minh bạch trong hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp.

Sáu là, các quy định của pháp luật khác theo yêu cầu của chủ sở hữu hoặc cơ quan nhà nước có thẩm quyền.

Nghị định nêu rõ, quý IV hằng năm, căn cứ vào tình hình hoạt động của các doanh nghiệp nhà nước thuộc quyền quản lý, chủ sở hữu là bộ quản lý ngành, ủy ban nhân dân cấp tỉnh chỉ đạo việc xây dựng, phê duyệt và thực hiện kế hoạch giám sát, kiểm tra, thanh tra doanh nghiệp nhà nước.

Nội dung về thanh tra của kế hoạch giám sát, kiểm tra, thanh tra doanh nghiệp nhà nước hằng năm phải thống nhất với Định hướng chương trình thanh tra do Thủ tướng Chính phủ phê duyệt, hướng dẫn xây dựng kế hoạch thanh tra của Thanh tra Chính phủ và kế hoạch thanh tra của chủ sở hữu; chủ sở hữu là doanh nghiệp cấp 1 xây dựng, phê duyệt và thực hiện kế hoạch giám sát, kiểm tra đối với các doanh nghiệp cấp 2.

Kế hoạch giám sát, kiểm tra, thanh tra doanh nghiệp nhà nước hằng năm phải xác định rõ mục tiêu, nội dung, đối tượng, phạm vi giám sát, kiểm tra, thanh tra đối với mỗi doanh nghiệp và được gửi cho Bộ Tài chính, Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Thanh tra Chính phủ và các Bộ, ngành, cơ quan nhà nước có liên quan để lấy ý kiến và sau khi phê duyệt để phối hợp thực hiện.

Kế hoạch giám sát, kiểm tra của chủ sở hữu là các doanh nghiệp cấp 1 phải được gửi cho Bộ quản lý ngành, Ủy ban nhân dân cấp tỉnh và cơ quan thanh tra nhà nước cùng cấp để lấy ý kiến và sau khi phê duyệt để phối hợp thực hiện.