Ðảo chiều ngoạn mục

Ðến giữa tháng 8, doanh nghiệp Việt Nam đã tập kết gạo tại cảng để chuẩn bị xuất khẩu lô gạo 60 nghìn tấn sang thị trường Hàn Quốc. Lâu nay Việt Nam chủ yếu xuất khẩu hạt dài, nhưng đây là lô gạo hạt tròn Japonica có mức giá chúng ta từng nhiều năm mơ ước là từ 638-648 USD/tấn. Như vậy, cùng với những tín hiệu tích cực từ các hợp đồng xuất khẩu được ký kết tính đến cuối tháng 7/2018 cho thấy, những nỗ lực của nông dân và doanh nghiệp (DN) trong liên kết tạo nên vùng nguyên liệu đa dạng cung cấp cho nhiều phân khúc xuất khẩu gạo đã đạt hiệu quả.

Theo ông Nguyễn Văn Ðồng, Giám đốc Sở NN&PTNT tỉnh Hậu Giang, cách đây 10 năm, phân khúc gạo phẩm cấp thấp (giá xuất khẩu rất thấp) chiếm gần 60%, giờ tỷ lệ này đảo chiều ngoạn mục: Gạo thơm, gạo phẩm cấp cao chiếm hơn 60% (giá xuất khẩu rất cao). Giờ đây, DN đã có trách nhiệm khi đặt hàng và bao tiêu để nông dân trồng các giống lúa phù hợp với thị trường xuất khẩu.

Thực tế tại Hậu Giang đã cho thấy hiệu quả của việc đón đầu cơ hội khi Chính phủ và Bộ NN&PTNT triển khai chương trình tái cơ cấu ngành nông nghiệp. Cách đây hơn 10 năm, giá thành sản xuất nông sản lúa của nông dân Hậu Giang đến 4.000 đồng/kg. Nhờ tăng cường đẩy mạnh chuyển giao các biện pháp canh tác tiên tiến như "3 giảm, 3 tăng", đưa ba kỹ sư (khuyến nông, trồng trọt, thú y) về xã hướng dẫn nông dân; gắn với các đề án Chuyển đổi cơ cấu cây trồng, vật nuôi, Nâng cao chất lượng hoạt động HTX, Phát triển trạm bơm điện… đã tạo sự đột phá. Ðến nay, giá thành sản xuất lúa của nông dân Hậu Giang dưới 3.000 đồng/kg, thấp nhất khu vực ÐBSCL. Ðiều này cộng với trúng mùa, trúng giá lúa, khiến cho nông dân Hậu Giang rất vui. "Tôi vừa bán lúa cho thương lái với giá khoảng 5.500 đồng/kg. Tính ra đạt lợi nhuận gần 2.500 đồng/kg. Nhờ hạ giá thành sản xuất nên lợi nhuận đạt cao nhất trong 5 năm trở lại đây", nông dân Quách Văn An ở thị xã Long Mỹ, Hậu Giang phấn khởi nói.

Hiệu ứng từ đổi mới cơ chế

Dự báo năm 2018, Thái-lan sẽ đạt mục tiêu xuất khẩu 10 triệu tấn gạo. Theo số liệu của Hiệp hội các nhà xuất khẩu gạo Thái-lan, nước này đã xuất khẩu 5,32 triệu tấn gạo trong 6 tháng đầu năm, trị giá đạt 85,8 tỷ bạt (Baht), giảm 2% so với cùng kỳ về số lượng nhưng tăng 7% về trị giá. Hiện giá gạo Thái-lan sau thời gian giảm giá liên tục do tác động của việc mất giá đồng bạt Thái cùng với yếu tố thu hoạch được mùa thì nay đã bắt đầu tăng giá trở lại trong hai tuần qua. Giá gạo Thái-lan hiện giao dịch ở mức khoảng 385 – 390USD/tấn đối với gạo 5% tấm. Song, mức giá này vẫn thấp hơn giá bình quân của xuất khẩu gạo Việt Nam trong tháng 7.

Tuy nhiên, chưa phải đã hết thách thức đối với xuất khẩu gạo của các DN Việt Nam. Ðó là thách thức từ các đối thủ mới tại thị trường tiềm năng Trung Quốc. Nước này đã chính thức chấp thuận cho 19 DN Ấn Ðộ được phép xuất khẩu gạo sang Trung Quốc sau khi gửi đoàn sang khảo sát đánh giá DN đăng ký xuất khẩu gạo non-basmati theo thỏa thuận cấp Chính phủ của hai nước. Cùng với đó là những tiến bộ vượt bậc của nghề trồng lúa ở Cam-pu-chia…

Theo các chuyên gia nông nghiệp, hình ảnh nông dân trồng lúa và xuất khẩu gạo của Việt Nam được cải thiện, giá xuất khẩu gạo vượt qua được Thái-lan như hiện nay là một chuỗi tác động từ nhiều chính sách. Trong đó, những cải tổ bước đầu để VFA không còn "mặc chiếc áo chật hẹp", bó buộc với những đặc quyền, đặc lợi gắn với những DN nhà nước "đu đeo" theo các hợp đồng cấp Chính phủ. Những quy định mới, thông thoáng để DN tham gia thị trường xuất khẩu gắn với các quy định trách nhiệm đầu tư cơ sở hạ tầng đã tạo đột phá từ vùng nguyên liệu trồng lúa và DN xuất khẩu gạo ngày càng chuyên nghiệp hơn.

Ðiều có thể dễ nhận thấy đó là vụ lúa hè thu 2018, nông dân ÐBSCL đã chuyển biến mạnh trong nhận thức, trồng các giống lúa thơm cho giá trị cao để cung ứng cho DN xuất khẩu gạo. Cụ thể, nhóm lúa thơm (Jasmine 85, Nàng Hoa 9, VD 20, ST, RVT,..): chiếm tỷ lệ 22,41% tăng 8,49% so với vụ hè thu 2017, nhóm chất lượng cao chiếm hơn 45%. Lúa thơm và chất lượng cao đã chiếm gần 70%. Nông dân và DN đã thay đổi tư duy trồng lúa và xuất khẩu gạo. Họ đã nhận ra: Không phải bán cái mình có mà phải nắm bắt xu hướng của từng phân khúc gạo, đáp ứng nhu cầu người tiêu dùng. Trong khi Bộ NN&PTNT và VFA đã ghi nhận: Cơ cấu các nhóm giống lúa tuân thủ theo khuyến cáo, riêng nhóm lúa thơm tăng hơn cùng kỳ, sự chuyển dịch từ giống lúa chất lượng cao sang lúa thơm rất rõ rệt trong vụ hè thu 2018...

Thêm nữa, giữa tháng 8, Chính phủ đã ban hành Nghị định 107/2018/NÐ-CP về kinh doanh xuất khẩu gạo (có hiệu lực từ ngày 1/10/2018). Theo Nghị định, điều kiện kinh doanh xuất khẩu gạo được điều chỉnh theo hướng đơn giản hóa. Thương nhân được thành lập, đăng ký kinh doanh theo quy định của pháp luật được kinh doanh xuất khẩu gạo khi đáp ứng các điều kiện: Có ít nhất một kho chuyên dùng để chứa thóc; ít nhất một cơ sở xay xát hoặc cơ sở chế biến thóc, gạo phù hợp với tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về kho chứa và cơ sở xay xát, chế biến thóc, gạo...

Mong rằng, Nghị định 107 về kinh doanh xuất khẩu gạo sẽ tác động giúp DN kinh doanh gạo, nông dân trồng lúa tiếp tục đẩy mạnh quá trình trồng lúa gắn với nhu cầu của khách hàng, gắn với từng phân khúc gạo thì Việt Nam có thể tiến tới xuất khẩu và duy trì sự ổn định như hiện nay.