Tài chính xanh nói chung, tín dụng xanh nói riêng là xu hướng trên toàn thế giới với sự tham gia của các tổ chức tài chính quốc tế, Chính phủ của các nước cũng như hệ thống tài chính của từng quốc gia, khu vực.

Với cam kết đưa mức phát thải ròng về 0 năm 2050, giảm phát thải khí methane vào năm 2030, nhu cầu đầu tư của Việt Nam vào các dự án giảm thiểu tác động đến môi trường sẽ ngày càng lớn. Do vậy, tín dụng xanh đóng vai trò quan trọng trong mục tiêu phát triển bền vững của Việt Nam.

Tín dụng xanh chỉ những khoản tín dụng mà ngân hàng cấp phát cho các dự án sản xuất - kinh doanh không gây rủi ro hoặc nhằm mục đích bảo vệ môi trường.

Với mục đích hướng tới các dự án tiết kiệm năng lượng, năng lượng tái tạo và công nghệ sạch, các sản phẩm tín dụng xanh góp phần đem lại những lợi ích to lớn về phát triển nền kinh tế hướng tới mục tiêu tăng trưởng xanh, bền vững. Vì vậy, phát triển dòng tín dụng xanh là rất cần thiết trong bối cảnh hiện nay.

Thúc đẩy tài chính xanh, nhanh chóng và kịp thời

Phát biểu tại phiên họp lần thứ 5 của Ban Chỉ đạo quốc gia triển khai thực hiện cam kết của Việt Nam tại COP26 ngày 2/10, Thủ tướng Phạm Minh Chính cũng yêu cầu huy động mọi nguồn lực, toàn xã hội, toàn dân vào cuộc, trong đó kết nối và vận động thu hút nguồn lực từ quốc tế, các dòng tài chính xanh, chuyển giao công nghệ, tri thức, kinh nghiệm của các nước, các tổ chức quốc tế, các nhà đầu tư là rất quan trọng.

Thủ tướng yêu cầu Bộ Tài chính thúc đẩy tài chính xanh, nhanh chóng, kịp thời. Ngân hàng Nhà nước Việt Nam đẩy mạnh các nguồn vốn tín dụng xanh. Bộ Lao động-Thương binh và Xã hội nghiên cứu, hoàn thiện các quy định pháp luật, đẩy mạnh các chính sách hành động nhằm giảm tác động tiêu cực tới các nhóm đối tượng dễ bị tổn thương, bị ảnh hưởng trong quá trình chuyển đổi nền kinh tế.

Đây cũng là vấn đề mà Chính phủ đặc biệt quan tâm trong những năm qua. Khung pháp lý về tín dụng xanh bắt đầu được xây dựng khi Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Kế hoạch hành động quốc gia về tăng trưởng xanh giai đoạn 2014-2020 (theo Quyết định số 403/QĐ-TTg, ngày 20/3/2014).

Đến ngày 01/10/2021, Thủ tướng Chính phủ tiếp tục ban hành Quyết định số 1658/QĐ-TTg phê duyệt Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn 2050 với mục tiêu tăng trưởng xanh góp phần thúc đẩy cơ cấu lại nền kinh tế gắn với đổi mới mô hình tăng trưởng, đạt được thịnh vượng về kinh tế, bền vững về môi trường và công bằng về xã hội, hướng tới nền kinh tế xanh, trung hòa carbon và đóng góp vào mục tiêu hạn chế sự gia tăng nhiệt độ toàn cầu.

Nhằm cụ thể hóa các chính sách nói trên, Ngân hàng Nhà nước (NHNN) đã ban hành nhiều văn bản quy định về tín dụng phù hợp mục tiêu bảo vệ môi trường, giảm phát thải carbon, hướng tới tăng trưởng xanh như: Chỉ thị số 03/CT-NHNN, ngày 24/3/2015 về thúc đẩy tăng trưởng tín dụng xanh và quản lý rủi ro môi trường và xã hội trong hoạt động cấp tín dụng; Kế hoạch hành động của ngành ngân hàng thực hiện Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh đến năm 2020; rà soát, bổ sung nội dung về tín dụng - ngân hàng xanh vào Chiến lược phát triển ngành ngân hàng...

Đặc biệt, nội dung của Chỉ thị số 03/CT-NHNN nêu rõ, hoạt động cấp tín dụng của ngành ngân hàng cần chú trọng đến vấn đề bảo vệ môi trường, nâng cao hiệu quả sử dụng tài nguyên, năng lượng; cải thiện chất lượng môi trường và bảo vệ sức khỏe con người, đảm bảo phát triển bền vững.

Đối với các tổ chức tín dụng, Thống đốc NHNN yêu cầu chủ động triển khai xây dựng chương trình, chính sách tín dụng xanh, nhằm tăng dần tỷ trọng tín dụng xanh trong cơ cấu danh mục đầu tư tín dụng của ngân hàng; khuyến khích nghiên cứu xây dựng và triển khai các giải pháp quản lý rủi ro môi trường và xã hội trong hoạt động cấp tín dụng. Hằng quý, các tổ chức tín dụng phải báo cáo kết quả triển khai tăng trưởng tín dụng xanh.

Tiếp đó, ngày 07/8/2018, NHNN đã ban hành Quyết định số 1604/QĐ-NHNN phê duyệt Đề án phát triển ngân hàng xanh tại Việt Nam và gần đây là Thông tư số 17/2022/TT-NHNN, ngày 23/12/2022 hướng dẫn thực hiện quản lý rủi ro về môi trường trong hoạt động cấp tín dụng của tổ chức tín dụng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài (có hiệu lực từ ngày 01/6/2023).

Bên cạnh đó, trong giai đoạn 2018-2019, NHNNđã phối hợp với Tổ chức Tài chính Quốc tế (IFC) ban hành Sổ tay hướng dẫn đánh giá rủi ro môi trường - xã hội trong hoạt động cấp tín dụng cho 15 ngành kinh tế.

Đây được xem là cẩm nang giúp các tổ chức tín dụng nhận diện và chủ động quản lý các rủi ro môi trường - xã hội có thể gây tác động xấu, ảnh hưởng đến hiệu quả của dự án được cấp tín dụng cũng như khả năng trả nợ của khách hàng, từ đó giúp các tổ chức tín dụng giảm thiểu rủi ro trong hoạt động cấp tín dụng.

NHNN cũng tích cực phối hợp với Bộ Tài nguyên và Môi trường - cơ quan được giao đầu mối xây dựng, trình Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Danh mục phân loại xanh quốc gia nhằm tạo cơ chế, hành lang pháp lý rõ ràng, thuận lợi để triển khai các công cụ kinh tế hỗ trợ tăng trưởng xanh quốc gia, bao gồm hoạt động tài trợ xanh của các tổ chức tín dụng.

Nhiều ngân hàng đã và đang triển khai

Thực tiễn hoạt động tín dụng xanh đã được một số ngân hàng đưa vào áp dụng, triển khai và đã đạt được một số kết quả khả quan ở bước đầu, đơn cử như Sacombank với hệ thống quản lý rủi ro môi trường hay Techcombank thực hiện tài trợ một số dự án về tiết kiệm năng lượng và sản xuất sạch của các doanh nghiệp vừa và nhỏ.

Bên cạnh đó, các ngân hàng cũng đã và đang nỗ lực đưa ra các chính sách ưu đãi hơn nhằm thực hiện tốt công tác phát triển ngân hàng theo hướng xanh hóa, bền vững.

Có thể thấy, Sacombank và Techcombank là hai ngân hàng thương mại cổ phần đã xây dựng sớm nhất hệ thống quản lý rủi ro môi trường và xã hội.

Thêm vào đó, các ngân hàng khác cũng mạnh tay rót vốn đầu tư phát triển tín dụng xanh, ngân hàng xanh, cũng như đã triển khai nhiều chính sách ưu đãi trong việc cấp tín dụng nhằm góp phần bảo vệ môi trường.

Chẳng hạn như: HDBank cũng dành nhiều nguồn vốn để đầu tư phát triển ngân hàng xanh, cụ thể ngân hàng đã đưa ra gói tín dụng 10.000 tỷ đồng dành có các doanh nghiệp ứng dụng công nghệ cao, nông nghiệp sạch trên cả nước; Nam A Bank cũng đã ký kết với Quỹ hợp tác khí hậu toàn cầu (GCPF) về việc triển khai chương trình tín dụng xanh tại Việt Nam với lãi suất ưu đãi khoảng 5% - 6%/năm...

Các ngân hàng còn đưa ra các chính sách cấp tín dụng xanh trung và dài hạn cho các dự án góp phần thúc đẩy giảm bớt khí thải CO2 và các dự án tiết kiệm 20% nhu cầu năng lượng.

Nhờ vào việc các ngân hàng thực hiện các chính sách tín dụng xanh, ngân hàng xanh hướng tới phát triển bền vững, đã góp phần giúp cho dư nợ tín dụng xanh tăng đều đặn qua các năm.

Tính đến năm 2022, Việt Nam có 31 tổ chức tín dụng có phát sinh dư nợ đối với các dự án xanh với dư nợ trên 285.000 tỷ đồng, chủ yếu tập trung vào lĩnh vực nông nghiệp sạch và năng lượng tái tạo.

Mặc dù dư nợ tín dụng xanh tại Việt Nam hiện nay có xu hướng ngày càng tăng nhanh theo từng năm, nhưng nhìn chung, quy mô dư nợ vẫn còn tương đối nhỏ so với tổng tín dụng hệ thống.