Tình hình phát triển thương mại điện tử ở Việt Nam

Theo Cục Thương mại điện và Kinh tế số - Bộ Công Thương, trong những năm qua, Việt Nam liên tục ghi nhận mức tăng trưởng mạnh cả về tỷ lệ người dân sử dụng internet cũng số lượng người tiêu dùng mua sắm trực tuyến và giá trị mua sắm. Năm 2020, số lượng người tiêu dùng mua sắm trực tuyến khoảng 49,3 triệu người với giá trị mua sắm mỗi người trung bình khoảng 240 USD. Tỷ lệ người dùng internet tham gia mua sắm trực tuyến năm 2020 ở Việt Nam chiếm 88%, trong khi đó năm 2019 là 77%.

Năm 2022, tiềm năng của thị trường thương mại điện tử Việt Nam được nhìn nhận sẽ tiếp tục mở rộng. Số lượng sản phẩm được người tiêu dùng Việt Nam mua trực tuyến năm 2022 đã tăng hơn 50% so với năm 2021; số lượng nhà bán lẻ trực tuyến cũng tăng 57%; tổng doanh số bán lẻ trực tuyến năm 2022 tăng gần 3 tỷ USD so với năm 2021. Năm 2022, Việt Nam có đến 75% người dùng internet tham gia mua sắm trực tuyến với giá trị đạt 260-285 USD/người. Các mặt hàng được mua sắm online nhiều nhất là: quần áo, giày dép, mỹ phẩm; thiết bị, đồ dùng gia đình; đồ công nghệ và điện tử… (Bộ Công thương, 2022).

Theo Sách trắng Thương điện tử Việt Nam (2022), hiện nay, Việt Nam có khoảng 100 sàn thương mại điện tử xuyên biên giới, 139 đơn vị sở hữu sàn giao dịch thương mại điện tử; trong đó, có 41 sàn thương mại điện tử bán hàng, 98 sàn thương mại điện tử cung cấp dịch vụ, 3 công ty đối tác của các nhà cung cấp nước ngoài được thay nhà cung cấp nước ngoài trả tiền cho các tổ chức, cá nhân có quan hệ giao dịch. Thị trường thương mại điện tử cũng đang có sự chạy đua và chi phối của 4 nhà cung cấp sàn thương mại điện tử lớn nhất Việt Nam là Shopee, Lazada, Tiki và Sendo. Tổng doanh thu của 4 sàn thương mại điện tử này đang đạt mức 135 nghìn tỷ đồng với tổng số 566 nghìn gian hàng đã phát sinh 1,3 tỷ đơn vị sản phẩm đơn hàng. Trong đó, Shopee là sàn thương mại điện tử lớn nhất, chiếm gần 73% tổng doanh số thị phần; Lazada đạt khoảng 21%; Tiki chiếm 5%; Sendo chiếm khoảng 1% thị phần.

Có thể thấy, thương mại điện tử Việt Nam đang có nhiều lực đẩy hỗ trợ tăng trưởng, như: Làn sóng chuyển đổi số, hạ tầng công nghệ, kết nối internet phổ cập, vốn, thanh toán online, logistics và nguồn nhân lực… Ðặc biệt, Việt Nam hiện có nhiều cơ chế, chính sách khuyến khích phát triển kinh tế số và thương mại điện tử. Song, bên cạnh đà tăng trưởng và những mặt tích cực, thương mại điện tử còn phải đối mặt với những hệ lụy khi tình trạng buôn bán hàng giả, gian lận thương mại vẫn diễn biến phức tạp; sự ra đời của nhiều mô hình, phương thức kinh doanh mới ở nhiều khu vực và ngành nghề khác nhau đang đặt ra những thách thức không nhỏ về tính thích ứng của hành lang pháp lý.

Phát triển thương mại điện tử trên ứng dụng di động

Những năm gần đây, việc phát triển và ứng dụng các giải pháp thương mại điện tử trên nền tảng công nghệ di động để hỗ trợ hoạt động kinh doanh đang trở thành một xu hướng mới của thương mại điện tử Việt Nam và thế giới. Ưu điểm lớn của thương mại điện tử trên nền tảng di động đó chính là tính thuận tiện, linh hoạt, kết nối dễ dàng cùng sự hỗ trợ của hệ thống định vị…

Từ năm 2015, xu hướng thương mại di động bắt đầu có sự phát triển mang tính bùng nổ. Sự phát triển của hạ tầng di động, sự gia tăng về số lượng thuê bao di động sử dụng điện thoại thông minh làm phương tiện kết nối đã khiến các doanh nghiệp chú ý và đầu tư thêm vào mảng thương mại di động. Năm 2022, Việt Nam có hơn 156 triệu thuê bao di động và có 97,6% người dùng internet ở độ tuổi 16-64 hiện đang sở hữu điện thoại di động thông minh. Trong tổng trung bình 6 giờ 38 phút sử dụng internet mỗi ngày của người dùng ở Việt Nam, thì có 3 giờ 32 phút (hơn 50% thời gian) được thực hiện trên thiết bị di động (Báo cáo Digital Vietnam 2022).

Bên cạnh đó, theo TopDev (một nền tảng chuyên về thị trường và nhân lực trong ngành công nghệ), Việt Nam đang thích nghi rất nhanh trong mảng ứng dụng di động. Năm 2022, tổng doanh thu trên thị trường ứng dụng di động ở trong nước đạt khoảng 914,30 triệu USD. Không những vậy, số lượt tải xuống trong “chợ” ứng dụng năm 2023 dự kiến đạt hơn 3 tỷ lượt và duy trì tốc độ tăng trưởng 21%/năm.

Việc phát triển ứng dụng trên di động đã trở thành ưu tiên hàng đầu của rất nhiều doanh nghiệp. Cùng với đó, sự phát triển về công nghệ, được hỗ trợ bởi mạng 5G sẽ mở rộng hệ sinh thái di động sang các ngành công nghiệp mới. Phần lớn sự tăng trưởng của nền kinh tế kỹ thuật số toàn cầu sẽ được thúc đẩy bởi kết nối 5G và sự phát triển tại thị trường công nghệ di động Việt Nam cũng sẽ không thể nằm ngoài xu hướng đó.

Một số tồn tại, hạn chế

Mặc dù thương mại điện tử trên ứng dụng di động đã có những bước phát triển mạnh mẽ, tuy nhiên, nền tảng thương mại điện tử trên ứng dụng di động, thậm chí là website phiên bản di động mới chỉ cho thấy hiệu quả rõ rệt tại các thành phố lớn như Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh, còn nếu xét trên tình hình chung của cả nước, sự phát triển của thương mại điện tử trên ứng dụng di động vẫn chưa thực sự đồng bộ ở tất cả các vùng miền. Nguyên nhân là do, tỷ lệ doanh nghiệp có ứng dụng bán hàng sử dụng riêng cho thiết bị di động hiện nay vẫn đang dừng lại ở mức 15%, trong đó 71% ứng dụng được phát triển cho nền tảng Android, 43% cho nền tảng iOS và 40% cho nền tảng Windows và không có nhiều thay đổi so với các năm trước.

Cùng với đó, tỷ lệ đầu tư xây dựng và vận hành website/ứng dụng di động cũng cho thấy, các doanh nghiệp Việt Nam chưa coi việc đầu tư vào thương mại điện tử trên ứng dụng di động là yêu cầu tất yếu, sống còn. Điều này không chỉ xảy ra ở các doanh nghiệp vừa và nhỏ mà còn xảy ra cả trong các doanh nghiệp lớn, khi có đến xấp xỉ 60% các doanh nghiệp chỉ đầu tư ở mức dưới 20% tổng số vốn phân bổ cho phát triển thương mại điện tử của doanh nghiệp vào việc xây dựng và vận hành website/ứng dụng di động. Tỷ lệ doanh nghiệp đầu tư trên 50% tổng số vốn chưa đạt tới ngưỡng 10%. Một trong số các lý do có thể kể đến chính là các doanh nghiệp đánh giá mức độ hiệu quả cao của việc bán hàng trực tuyến thông qua ứng dụng di động thấp hơn gần 1,8 lần so với bán hàng thông qua mạng xã hội và thấp hơn gần 1,6 lần so với bán hàng thông qua website của chính doanh nghiệp đó.

Bên cạnh đó, phương thức thanh toán cũng là một trong những khó khăn cho các doanh nghiệp Việt Nam khi đặt mục tiêu phát triển thương mại điện tử trên ứng dụng di động. Tuy các hình thức thanh toán không dùng tiền mặt thông qua thẻ ngân hàng (thẻ tín dụng, thẻ ghi nợ) hay ví điện tử đều đã cho thấy mức độ tiện dụng cao, song đa phần khách hàng tại Việt Nam vẫn chọn hình thức thanh toán COD (thanh toán khi nhận hàng).

Hình thức thanh toán COD khiến doanh nghiệp phải đối mặt với rủi ro cao, nhất là trong khâu vận chuyển, vì trong trường hợp khách từ chối nhận hàng, doanh nghiệp sẽ phải thanh toán 2 lần phí vận chuyển chiều đi và chiều về, cộng thêm phí thu hộ tiền phải trả cho bên vận chuyển.

Giải pháp phát triển thương mại điện tử trên ứng dụng di động

Để đẩy mạnh phát triển của thương mại điện tử trên ứng dụng di động tại Việt Nam, trong thời gian tới, cần thực hiện một số giải pháp sau:

Thứ nhất, hoàn thiện cơ chế, chính sách nhằm đáp ứng nhu cầu phát triển thương mại điện tử trong bối cảnh Cách mạng công nghiệp 4.0.

Theo đó, cần tiếp tục rà soát, bổ sung, hoàn thiện chính sách, văn bản quy phạm pháp luật theo hướng tạo điều kiện, khuyến khích, hỗ trợ các hoạt động ứng dụng thương mại điện tử, thương mại điện tử trên ứng dung di động và các mô hình kinh doanh mới trên nền tảng công nghệ số, ban hành văn bản hướng dẫn phù hợp với tình hình phát triển trong nước và trên thế giới, chính sách về thương mại điện tử trong nước so với các cam kết trong Hiệp định thương mại tự do (FTA), đặc biệt là các FTA thế hệ mới.

Thứ hai, hoàn thiện hạ tầng công nghệ thông tin.

Việc thực hiện hoàn thiện hạ tầng công nghệ thông tin đòi hỏi sự nỗ lực của nhiều bên, các bộ ngành và địa phương mới có thể tạo nên một hạ tầng hoàn thiện, đồng bộ cho phát triển thương mại điện tử trong tương lai. Việc hoàn thiện, đồng bộ và nâng cao hạ tầng công nghệ nói chung sẽ giúp bảo mật thông tin trên mạng được an toàn, bí mật và thuận lợi cho khách hàng. Hạ tầng công nghệ chính là những con đường cao tốc kết nối để cho các yếu tố phát triển của các loại hình thương mại điện tử lưu thông trong đó.

Thứ ba, quan tâm đến phương thức thanh toán điện tử.

Phương thức thanh toán điện tử đang ngày càng phát triển với hàng loạt các ứng dụng thanh toán của các ngân hàng. Tuy nhiên, hiện nay người tiêu dùng còn đang e ngại về tính tiện dụng và độ bảo mật của phương thức thanh toán này. Bên cạnh đó, việc quản lý trên phương diện tài chính tiền tệ còn chưa thực sự đầy đủ, chưa nhất quán, đặc biệt là trong giao dịch thanh toán điện tử xuyên biên giới còn nhiều bất cập chưa giải quyết được. Để thương mại điện tử cũng như thương mại điện tử trên ứng dụng di động phát triển một bước cao hơn, việc thanh toán trực tuyến là yêu cầu tất yếu. Để làm được việc này, ngoài việc các ngân hàng, các trung gian thanh toán hoàn thiện về mặt hạ tầng thanh toán, cần có những tác nhân, biện pháp cụ thể để từng bước thay đổi nhận thức và thói quen người tiêu dùng đối với việc thanh toán không dùng tiền mặt.

Thứ tư, hoàn thiện hạ tầng logistics.

Để đảm bảo cho thương mại điện tử và thương mại điện tử trên ứng dụng di động phát triển thì hạ tầng logistics nói chung cũng như hạ tầng logistics cho thương mại điện tử cần được đầu tư hoàn thiện. Sự liên kết giữa thị trường và hạ tầng logistics sẽ giúp thông suốt các quy trình phân phối, xuất khẩu hàng hóa, tiết kiệm chi phí, thời gian và nâng cao năng lực cạnh tranh cho hàng hóa và cho doanh nghiệp Việt Nam.

Thứ năm, giải pháp về thị trường.

Hiện nay, còn nhiều doanh nghiệp và người tiêu dùng ở Việt Nam hiện nay chưa thấy hết tầm quan trọng và những lợi ích của thương mại điện tử nói chung và thương mại điện tử trên ứng dụng di động nói riêng. Do đó, nâng cao nhận thức và kỹ năng cho các doanh nghiệp, người tiêu dùng về thương mại điện tử, thương mại điện tử trên ứng dụng di động, hiểu được những tác dụng tích cực mà công nghệ cũng như thương mại điện tử mang lại, cách thức ứng dụng thương mại điện tử trên ứng dụng di động vào hoạt động sản xuất kinh doanh là rất quan trọng để có thể làm thay đổi thói quan tập quán kinh doanh và tiêu dùng theo phương thức truyền thống theo hướng hiện đại hơn, hiệu quả hơn.

Tài liệu tham khảo:

1. Bộ Công Thương (2015), Nền tảng di động: Tiềm năng lớn cho thương mại điện tử, https://moit.gov.vn/tin-tuc/thi-truong-nuoc-ngoai/nen-tang-di-dong-tiem-nang-lon-cho-thuong-mai-dien-tu.html;
2. Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số - Bộ Công Thương (2022), Sách trắng Thương mại điện tử Việt Nam 2022;
3. Hiệp hội Thương mại điện tử Việt Nam (2015-2022), Báo cáo Chỉ số Thương mại Điện tử Việt Nam các năm 2015 -2022 ;
4. Vân Anh (2018), Online Friday 2018: Trên 920.000 đơn hàng đặt thành công sau 16 giờ kích hoạt OnlineFriday.vn, https://infonet.vn/online- friday-2018-tren-920000-don-hang-dat-thanh-cong-sau-16-gio-kich- hoat-onlinefridayvn-post284278.info ;
5. Nielsen Việt Nam (2017), Điện thoại thông minh tiếp tục trên đà phát triển ở cả khu vực thành thị và nông thôn;
6. Minh Vân (2023), Thương mại điện tử ngày càng trở thành kênh phân phối quan trọng, https://nhandan.vn/thuong-mai-dien-tu-ngay-cang-tro-thanh-kenh-phan-phoi-quan-trong-post743604.html;
7. Thế Vinh (2022), Doanh nghiệp Việt thích nghi nhanh xu hướng thương mại di động, https://vnbusiness.vn/viet-nam/doanh-nghiep-viet-thich-nghi-nhanh-xu-huong-thuong-mai-di-dong-1085514.html;
8. Thế Hoàng (2015),Thời của thương mại điện tử trên nền tảng di động, https://baodautu.vn/thoi-cua-thuong-mai-dien-tu-tren-nen-tang-di-dong-d25273.html.