Với sự nỗ lực, quyết tâm của tập thể cán bộ, viên chức, Bộ Tài chính đã đạt được những kết quả đáng ghi nhận trong quản lý, điều hành ngân sách nhà nước năm 2020. Đây là tiền đề vững chắc để Bộ Tài chính triển khai nhiệm vụ quản lý, điều hành ngân sách nhà nước trong năm 2021 và các năm tiếp theo.

Chuyển biến tích cực trong quản lý, điều hành ngân sách nhà nước

Trên đà tăng trưởng tích cực của năm 2019, dự toán ngân sách nhà nước (NSNN) năm 2020 được xây dựng khá cao với mức tăng trưởng lên tới 6,8%, giá dầu thô dự toán là 60 USD/thùng, kim ngạch xuất khẩu tăng 7-9%. Tuy nhiên, đại dịch Covid-19 xảy ra đã gây ra nhiều khó khăn, thách thức cho nền kinh tế nói chung và lĩnh vực tài chính-ngân sách nói riêng.

Để hoàn thành các mục tiêu về NSNN năm 2020 đề ra, Bộ Tài chính đã tích cực, chủ động triển khai đồng bộ các giải pháp như: Cải cách hành chính trong lĩnh vực thuế, hải quan; không tiến hành các cuộc thanh tra, kiểm tra đột xuất ngoài kế hoạch; áp dụng linh hoạt; đồng bộ các giải pháp tài khóa và tín dụng, thực hiện các chính sách ưu đãi về thuế, tín dụng… nhằm hỗ trợ doanh nghiệp (DN) vượt qua khó khăn trong bối cảnh đại dịch Covid-19.

Cùng với đó, Bộ Tài chính đẩy mạnh việc đa dạng hóa nội dung, hình thức hợp tác quốc tế; hoàn thiện khuôn khổ pháp luật lĩnh vực tài chính - ngân sách, trong đó có hệ thống văn bản pháp luật về thuế, hải quan, dịch vụ tài chính và các lĩnh vực tài chính phù hợp với các cam kết cắt giảm thuế quan và mở cửa thị trường dịch vụ tài chính.

Bám sát tình hình thực tiễn, Bộ Tài chính đã chủ động xây dựng các phương án điều hành thu, chi và cân đối NSNN phù hợp với các kịch bản tăng trưởng kinh tế, đảm bảo mục tiêu kép vừa hỗ trợ DN, người dân ứng phó với dịch bệnh, củng cố nền tảng vĩ mô, thúc đẩy phát triển kinh tế; vừa giữ vững cân đối ngân sách trung ương và ngân sách các cấp ở địa phương. Nhờ đó, thu được những kết quả tích cực sau:

Về thu ngân sách nhà nước

Để hỗ trợ cho DN, người dân vượt qua khó khăn do đại dịch Covid-19, Bộ Tài chính đã trình Chính phủ trình cấp có thẩm quyền ban hành kịp thời các giải pháp miễn, giảm, giãn thuế và các khoản thu NSNN như: Gia hạn thời hạn nộp thuế giá trị gia tăng, thuế thu nhập DN, thuế thu nhập cá nhân và tiền thuê đất; gia hạn thời hạn nộp thuế tiêu thụ đặc biệt đối với xe ô tô sản xuất, lắp ráp trong nước; giảm 30% thuế thu nhập doanh nghiệp, giảm 30% thuế bảo vệ môi trường đối với nhiên liệu bay, giảm thuế thu nhập cá nhân thông qua nâng mức giảm trừ gia cảnh cho người nộp thuế và người phụ thuộc…

Song song với đó, Bộ Tài chính đã phối hợp với các bộ, ngành rà soát miễn, giảm các khoản phí, lệ phí nhằm giảm chi phí, giúp tháo gỡ khó khăn cho các đối tượng chịu ảnh hưởng của dịch bệnh. Đồng thời, chỉ đạo cơ quan thuế, hải quan khẩn trương triển khai các giải pháp thu ngân sách tháo gỡ khó khăn cho sản xuất-kinh doanh, đi đôi với việc tăng cường kiểm tra, giám sát, giảm thiểu việc lợi dụng chính sách để trục lợi. Tính đến ngày 31/12/2020, đã có khoảng 123,6 nghìn tỷ đồng tiền thuế, thuê đất, phí và lệ phí được gia hạn, hoặc miễn, giảm.

Cơ quan thuế, hải quan đã phối hợp chặt chẽ với các lực lượng chức năng để làm tốt công tác quản lý thu NSNN trên địa bàn; đẩy mạnh công tác chống thất thu, chuyển giá, gian lận thương mại, trốn thuế; đồng thời, tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra thuế; quyết liệt xử lý và thu hồi nợ đọng thuế, nhờ đó tỷ lệ nợ đọng thuế trên tổng thu ngân sách đã giảm đáng kể.

Bằng các biện pháp tài khóa đồng bộ, kết hợp với chính sách tiền tệ và các chính sách kinh tế khác, kinh tế vĩ mô đã cơ bản được giữ ổn định, đà tăng trưởng kinh tế được duy trì ở mức cao so với khu vực và thế giới, tăng trưởng quý sau cao hơn quý trước.

Nhờ đó, thu NSNN cũng đạt cao hơn so với đánh giá báo cáo Quốc hội tại kỳ họp thứ 10 (tháng 10,11/2020), với tổng thu cân đối NSNN ước đạt 1.507,1 nghìn tỷ đồng, bằng 98% dự toán (giảm 31,9 nghìn tỷ đồng), tăng gần 184 nghìn tỷ đồng so báo cáo Quốc hội, tỷ lệ động viên vào NSNN đạt khoảng 23,9% GDP, huy động từ thuế và phí đạt khoảng 19,1% GDP; trong đó: thu nội địa đạt xấp xỉ 100% dự toán; thu từ dầu thô đạt 98,3% dự toán (giảm 602 tỷ đồng); thu từ hoạt động xuất nhập khẩu đạt 93,8% dự toán, thu cân đối ngân sách từ hoạt động xuất nhập khẩu (sau khi trừ hoàn thuế giá trị gia tăng) đạt 86,2% dự toán (giảm 28,6 nghìn tỷ đồng). Theo phân cấp quản lý, thu ngân sách trung ương bằng khoảng 90%, giảm khoảng 89 nghìn tỷ đồng so dự toán; thu ngân sách địa phương đạt 108,6%, vượt 56,8 nghìn tỷ đồng so dự toán.

Tính chung cả giai đoạn 2016-2020, tổng thu NSNN đạt 6,89 triệu tỷ đồng, hoàn thành vượt kế hoạch đề ra (100,4%), mức rất tích cực trong điều kiện thu NSNN năm 2020 khó khăn, tăng trưởng kinh tế thấp hơn rất nhiều so dự kiến. Quy mô thu NSNN bình quân giai đoạn 2016-2020 đạt 24,5% GDP (giai đoạn 2011-2015 là 23,6% GDP). Cơ cấu thu NSNN bền vững hơn, tỷ trọng thu nội địa trong tổng thu NSNN tăng từ 68% bình quân giai đoạn 2011-2015 lên 85,5% năm 2020 (kế hoạch là 84-85%), tính chung cả giai đoạn 2016-2020 thu nội địa chiếm tỷ trọng 81,6%; tỷ trọng thu dầu thô và thu cân đối từ hoạt động xuất nhập khẩu giảm từ 30% bình quân giai đoạn 2011-2015 xuống còn khoảng 14,2% năm 2020, bình quân giai đoạn 2016-2020 là 17,8% tổng thu NSNN.

Công tác điều hành chi ngân sách nhà nước

Nhằm thực hiện nghiêm kỷ luật tài chính, ngay từ đầu năm 2020, Bộ Tài chính đã ban hành văn bản hướng dẫn các bộ, ngành và địa phương tổ chức triển khai thực hiện dự toán chi NSNN năm 2020, trong đó yêu cầu tuân thủ chặt chẽ về thời gian phân bổ, nội dung phân bổ và tổ chức thực hiện dự toán, đảm bảo phù hợp với thực tế, triệt để tiết kiệm và phát huy hiệu quả sử dụng kinh phí ngân sách. Trong quá trình điều hành ngân sách, Bộ Tài chính đã tăng cường công tác thanh tra tài chính-ngân sách, công tác kiểm soát chi NSNN nhằm phát hiện và chấn chỉnh, xử lý kịp thời các sai phạm.

Trước tình hình phức tạp của dịch bệnh, Bộ Tài chính đã chủ động phối hợp với các bộ, cơ quan liên quan trình Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ ban hành một số chế độ đặc thù trong công tác phòng, chống dịch (như hỗ trợ tiền ăn, tiền chữa bệnh nền cho người bị cách ly tập trung; hỗ trợ kinh phí trực cho lực lượng tham gia phòng, chống dịch); hỗ trợ cho người yếu thế (người nghèo, đối tượng bảo trợ xã hội...) và người lao động bị mất, giảm việc làm; hộ kinh doanh bị thu hẹp hoạt động sản xuất - kinh doanh, bị giảm sâu thu nhập không đảm bảo mức sống tối thiểu; các chính sách hỗ trợ các địa phương khó khăn trong thực hiện phòng, chống dịch.

Đồng thời, Bộ Tài chính đã trình cấp có thẩm quyền cho phép thực hiện những biện pháp quyết liệt đảm bảo cân đối NSNN năm 2020, trong đó, “tinh thần tiết kiệm” được ưu tiên đề cao. Theo đó, Bộ Tài chính yêu cầu các bộ, cơ quan trung ương và địa phương chủ động điều hành chi NSNN chặt chẽ, triệt để tiết kiệm, bố trí trong dự toán được giao để thực hiện các nhiệm vụ chi quan trọng; rà soát để cắt giảm tối thiểu 70% kinh phí hội nghị, công tác phí trong và ngoài nước và tiết kiệm thêm 10% chi thường xuyên khác.

Nhờ các giải pháp chủ động trong điều hành ngân sách của Bộ Tài chính, chi NSNN năm 2020 đã hoàn thành mục tiêu đề ra, đáp ứng kịp thời, đầy đủ các nhiệm vụ chi phát triển kinh tế - xã hội, quốc phòng, an ninh, quản lý nhà nước và thanh toán các khoản nợ đến hạn...

Ngân sách trung ương đã sử dụng khoảng 12,4 nghìn tỷ đồng dự phòng để hỗ trợ các địa phương khắc phục hậu quả bão, mưa lũ và khôi phục sản xuất sau thiên tai, dịch bệnh; xuất cấp gần 37 nghìn tấn gạo dự trữ quốc gia để cứu trợ, cứu đói cho nhân dân, khắc phục hậu quả thiên tai và giáp hạt đầu năm. Các địa phương cũng chủ động sử dụng khoảng 8,2 nghìn tỷ đồng dự phòng ngân sách địa phương và nguồn lực tại chỗ để chi cho công tác phòng chống dịch bệnh, khắc phục hậu quả thiên tai, khôi phục sản xuất, cơ sở hạ tầng thiết yếu và hỗ trợ đời sống nhân dân, đảm bảo an sinh xã hội ở địa phương.

Điểm sáng trong tổ chức thực hiện chi ngân sách năm 2020 là tiến độ giải ngân vốn đầu tư phát triển tiến bộ hơn so với năm trước, nhờ sự chỉ đạo quyết liệt của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ và nỗ lực của các bộ, ngành, địa phương. Ước tính đến ngày 31/12/2020 chi đầu tư phát triển đạt 82,8% dự toán (cùng kỳ đạt 62,9% kế hoạch); phấn đấu đến hết thời điểm khóa sổ kế toán năm 2020 (ngày 31/01/2021) đạt 92-93% dự toán. Bên cạnh đó, đã thực hiện giải ngân vốn năm 2019 chuyển sang năm 2020 đạt khoảng 75% kế hoạch. Tuy nhiên, vẫn còn khoảng 26 nghìn tỷ đồng vốn vay ngoài nước cho đầu tư phát triển không thực hiện được, phải hủy dự toán.

Tính chung 5 năm giai đoạn 2016-2020, tổng chi NSNN ước đạt khoảng 7,66 triệu tỷ đồng; tỷ trọng chi NSNN bình quân khoảng 28% GDP (giai đoạn 2011-2015 là 29,5% GDP). Cơ cấu chi tiếp tục chuyển dịch tích cực, tỷ trọng chi đầu tư phát triển năm 2020 đạt trên 29% (mục tiêu là 25-26%), chi thường xuyên khoảng 63,1% tổng chi NSNN (mục tiêu là dưới 64%). 

Về cân đối ngân sách nhà nước

Trong khi thu NSNN giảm lớn thì nhu cầu chi ngân sách lại tăng lớn để đáp ứng kinh phí cho các hoạt động phòng, chống dịch, đảm bảo an sinh xã hội và an toàn xã hội... Do đó, khó khăn, áp lực làm tăng bội chi ngân sách là không tránh khỏi. Đây cũng là tình trạng chung của nhiều quốc gia trên thế giới, khi Chính phủ các nước buộc phải phá bỏ các quy tắc cân đối tài khóa, chấp nhận mức bội chi cao trong năm 2020 để có nguồn lực thực hiện các gói cứu trợ quy mô lớn nhằm kích thích kinh tế, ổn định đời sống nhân dân.

Với kết quả thu, chi ngân sách nêu trên, bội chi NSNN năm 2020 ước khoảng 248,5 nghìn tỷ đồng, dưới 4% GDP ước thực hiện (dự toán 3,44% GDP), tăng khoảng 14 nghìn tỷ đồng so với dự toán, bằng khoảng 10,5% mức Quốc hội cho phép điều chỉnh (tăng tối đa 133,5 nghìn tỷ đồng, tương đương 2,15% GDP). Tính chung 5 năm giai đoạn 2016-2020, bội chi NSNN bình quân khoảng 3,6% GDP (giai đoạn 2011-2015 là 5,4% GDP), đảm bảo mục tiêu không quá 3,9% GDP theo Nghị quyết số 25/2016/QH14 ngày 09/11/2016 của Quốc hội.

Công tác trả nợ được thực hiện đầy đủ, đúng hạn theo cam kết, góp phần củng cố xếp hạng tín nhiệm quốc gia. Đồng thời, tăng cường quản lý, giám sát, kiểm soát bội chi và vay nợ của ngân sách địa phương; siết chặt quản lý vay và bảo lãnh Chính phủ, góp phần giảm nợ công. Đến cuối năm 2020, dư nợ công khoảng 55,8% GDP, nợ Chính phủ khoảng 49,6% GDP, trong phạm vi giới hạn cho phép.

Có thể khẳng định, sau 5 năm thực hiện kế hoạch phát triển kinh tế-xã hội và kế hoạch tài chính 05 năm giai đoạn 2016-2020, thế và lực về tài chính-NSNN của nước ta cũng đã được cải thiện đáng kể. Theo đó, xét về yêu cầu phòng chống dịch bệnh và kích thích phát triển kinh tế, cũng như khả năng ngân sách thì việc bội chi ngân sách năm nay tăng lên cũng không đáng lo ngại.

Đồng bộ các giải pháp thực hiện hiệu quả nhiệm vụ quản lý, điều hành ngân sách nhà nước năm 2021

Căn cứ các Nghị quyết của Quốc hội, bám sát chủ đề: “Đoàn kết, kỷ cương, đổi mới sáng tạo, quyết liệt hành động, khát vọng phát triển” và 8 nội dung trọng tâm chỉ đạo điều hành năm 2021 của Chính phủ, Bộ Tài chính đã xác định mục tiêu, nhiệm vụ tài chính - NSNN năm 2021 là: “Huy động, phân bổ và sử dụng hiệu quả các nguồn lực của Nhà nước để ổn định vĩ mô, thúc đẩy phục hồi kinh tế, đảm bảo an sinh xã hội, an ninh - quốc phòng theo định hướng của Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XIII; thực hiện cơ cấu lại NSNN gắn với việc sắp xếp tổ chức lại bộ máy, tinh giản biên chế, đổi mới khu vực sự nghiệp công lập; tiếp tục siết chặt kỷ luật, kỷ cương tài chính - ngân sách, triệt để tiết kiệm chi NSNN”. Trong đó, tập trung vào các nhiệm vụ, giải pháp trọng tâm sau:

Một là, tiếp tục đẩy mạnh cơ cấu lại NSNN; nghiên cứu sửa đổi, bổ sung chính sách pháp luật về thuế nhằm cơ cấu lại nguồn thu; rà soát, xây dựng, triển khai các giải pháp chính sách thuế, phí, lệ phí phù hợp với tình hình thực tế để tháo gỡ khó khăn, hỗ trợ doanh nghiệp và người dân, người lao động bị mất việc, thiếu việc làm, bị giảm sâu thu nhập do ảnh hưởng của đại dịch Covid-19, không phục sản xuất, kinh doanh.

Hai là, phấn đấu tăng thu NSNN 3% so với dự toán Quốc hội quyết định, tỷ lệ động viên vào NSNN khoảng 15,5% GDP. Tăng cường công tác quản lý, chống thất thu, chuyển giá, gian lận thương mại, trốn lậu thuế; đẩy mạnh thanh tra, kiểm tra thuế; quyết liệt xử lý nợ đọng thuế, giảm tỷ lệ nợ đọng thuế xuống dưới 5% tổng thu NSNN; kiểm soát chặt chẽ hoàn thuế.

Ba là, tổ chức điều hành chi NSNN theo dự toán, chặt chẽ, tiết kiệm, hiệu quả: triệt để tiết kiệm các khoản chi chưa thật sự cần thiết, đặc biệt là chi thường xuyên, giảm tối đa kinh phí hội nghị, công tác trong và ngoài nước; quyết liệt thực hiện các giải pháp đẩy mạnh giải ngân ngay từ đầu năm, gắn trách nhiệm người đứng đầu cơ quan, đơn vị với kết quả giải ngân; kiên quyết cắt giảm, điều chuyển vốn của các dự án có tỷ lệ giải ngân thấp sang các dự án có khả năng giải ngân tốt hơn. Tăng cường thanh tra, kiểm tra và công khai, minh bạch việc sử dụng NSNN và tài sản công; siết chặt kỷ luật, kỷ cương tài chính - ngân sách, chống thất thoát, lãng phí, tham nhũng.

Bốn là, chưa thực hiện điều chỉnh mức lương cơ sở, chuẩn nghèo; tiếp tục thực hiện các quy định hiện hành về chính sách tạo nguồn cải cách tiền lương.

Năm là, các địa phương chủ động sử dụng dự phòng, dự trữ và các nguồn lực hợp pháp để xử lý các nhiệm vụ chi phòng chống, khắc phục hậu quả thiên tai, dịch bệnh và nhiệm vụ chi quan trọng, cấp bách, đột xuất phát sinh theo quy định.

Sáu là, kiểm soát chặt chẽ bội chi NSNN năm 2021; tăng cường phối hợp trong việc phát hành trái phiếu Chính phủ, điều hành ngân quỹ nhà nước và cân đối ngoại tệ, đáp ứng kịp thời các nhiệm vụ chi NSNN theo dự toán.

Bảy là, kiểm soát chặt chẽ nợ công, tăng cường phối hợp thực hiện kiểm tra, giám sát chặt chẽ việc vay, sử dụng vốn vay, trả nợ, nhất là đối với các hiệp định vay mới, vay nước ngoài, vay có bảo lãnh của Chính phủ; tiếp tục thực hiện các giải pháp cơ cấu lại danh mục nợ công theo hướng an toàn, bền vững.