Vai trò của dự trữ quốc gia đối với công tác phòng, chống dịch bệnh COVID-19

DTQG là nguồn lực dự phòng chiến lược, quan trọng của Nhà nước, được Chính phủ chỉ đạo, điều hành tập trung, thống nhất nhằm chủ động, kịp thời đáp ứng mục tiêu của DTQG và các nhiệm vụ khác được Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ giao.

Giai đoạn 2011-2020, tình hình thiên tai, dịch bệnh, biến đổi khí hậu diễn biến khó lường, số lần xuất hiện ngày càng nhiều, cường độ ngày càng lớn đã ảnh hưởng nặng nề đến sản xuất, kinh doanh và đời sống nhân dân như: Bão, lũ hàng năm (đặc biệt là một số cơn bão mạnh, xảy ra trên diện rộng tại khu vực miền Trung vào tháng 10-11/2020); mưa lớn, ngập úng, lũ quét, sạt lở đất, sự cố môi trường biển Formusa; các bệnh dịch như dịch tả lợn châu Phi, lở mồm long móng, cúm gia cầm H5N1... liên tiếp xảy ra đòi hỏi Nhà nước, Chính phủ can thiệp để giữ vững chính trị, phát triển kinh tế và đảm bảo an sinh xã hội.

Trong bối cảnh đó, Chính phủ đã sử dụng nguồn lực DTQG như là một công cụ tài chính hữu hiệu, nhằm thực hiện vai trò trong điều hành nền kinh tế - xã hội, ổn định đời sống nhân dân, đảm bảo an ninh, quốc phòng.

Thống kê trong giai đoạn năm 2011 - 2020, Thủ tướng Chính phủ đã giao các bộ, ngành xuất cấp các mặt hàng DTQG, trị giá khoảng 15.500 tỷ đồng (trong đó, xuất trên 1.000.000 tấn gạo) để phục vụ công tác phòng, chống, khắc phục hậu quả thiên tai, hỏa hoạn, dịch bệnh, đảm bảo quốc phòng, giữ gìn an ninh, trật tự, an toàn xã hội và thực hiện nhiệm vụ quốc tế. 

Đặc biệt, từ năm 2020 đến nay, trước bối cảnh dịch bệnh COVID-19 bùng phát đã ảnh hưởng tiêu cực đến mọi mặt đời sống, kinh tế - xã hội của đất nước, Tổng cục DTNN đã chủ động tham mưu với Bộ Tài chính phối hợp với các bộ, ngành quản lý hàng DTQG và các địa phương trong cả nước trình Thủ tướng Chính phủ ban hành các quyết định xuất cấp hàng DTQG.

Năm 2021, Tổng cục DTNN đã thực hiện xuất cấp các mặt hàng với tổng giá trị khoảng 3.171,799 tỷ đồng, gồm: Lương thực xuất cấp 253.303 tấn gạo, với trị giá khoảng 3.026,699 tỷ đồng, gồm: Hỗ trợ Tết Nguyên đán là 9.083 tấn; giáp hạt là 6.343 tấn; dự án trồng rừng là 6.753 tấn; hỗ trợ thiên tai, hạn hán là 840 tấn; hỗ trợ học sinh là 71.313 tấn gạo; hỗ trợ nhân dân chống dịch bệnh COVID-19 là 141.971 tấn và viện trợ CuBa là 17.000 tấn.

Về vật tư, thiết bị, Tổng cục DTNN đã xuất cấp 2.086 bộ nhà bạt cứu sinh các loại; 76 bộ máy phát điện; 30 bộ xuồng cao tốc các loại; 175.699 chiếc phao cứu sinh các loại; 1.539 chiếc bè nhẹ cứu sinh; 90 bộ máy bơm nước chữa cháy; 15 bộ thiết bị khoan cắt để phục vụ công tác phòng, chống COVID-19 và khắc phục hậu quả mưa lũ với tổng trị giá khoảng 142,1 tỷ đồng.

Bên cạnh đó, các bộ, ngành quản lý hàng DTQG như Bộ Quốc phòng đã xuất cấp 05 bộ thiết bị tiêu tẩy cơ động; Bộ Công an đã xuất cấp 30 chiếc xe chở quân trung đội; 28 chiếc xe chở quân hóa trang và 12 chiếc xe cứu thương để trang bị cho lực lượng công an của 30 tỉnh, thành phố thực hiện nhiệm vụ phòng, chống dịch COVID-19; Bộ Y tế đã xuất cấp 46 tấn Chloramin B và 24,5 triệu viên sát khuẩn nước Aquatabs cho các địa phương, đơn vị để phòng, chống dịch COVID-19.

Quá trình thực hiện nhiệm vụ xuất cấp hỗ trợ, phòng chống dịch bệnh COVID-19 thời gian qua gặp không ít khó khăn như: Nguồn lực DTQG bố trí trên địa bàn, khu vực bị ảnh hưởng bởi dịch bệnh còn hạn chế, không đủ khả năng đáp ứng đòi hỏi phải linh hoạt trong cách điều hành, phân phối. Tại các địa phương tiếp nhận hàng DTQG dịch bệnh diễn biến phức tạp, nguy cơ, lây nhiễm dịch bệnh cao; thời điểm xuất cấp vào mùa mưa (phía Nam), kho bãi tập kết hàng hóa của hầu hết các đơn vị tiếp nhận đều không đảm bảo, ảnh hưởng đến chất lượng hàng DTQG. 

Tuy nhiên, được sự quan tâm, chỉ đạo sát sao của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, của Bộ Tài chính, sự phối hợp chặt chẽ của các bộ, ngành, các cấp chính quyền địa phương và sự nỗ lực của toàn thể cán bộ, công chức ngành DTQG, công tác xuất cấp hàng DTQG được triển khai nhanh chóng và kịp thời.

Trong quá trình xuất cấp hàng DTQG, các tập thể, cá nhân luôn nêu cao tinh thần trách nhiệm, không quản ngày đêm để thực hiện xuất cấp hàng hóa DTQG cho các địa phương đảm bảo tiến độ về thời gian, tiết kiệm, không để xảy ra tiêu cực, thất thoát, lãng phí, giúp nhân dân vượt qua khó khăn, ổn định cuộc sống; góp phần giữ vững an ninh, trật tự an toàn xã hội tại các địa phương bị ảnh hưởng bởi dịch bệnh COVID-19.

Bên cạnh những kết quả đạt được, thời gian qua, vai trò của DTQG vẫn còn tồn tại một số hạn chế, cần khắc phục như: Tổng mức DTQG còn thấp, mức bố trí ngân sách nhà nước (NSNN) để mua tăng hàng DTQG còn phụ thuộc vào cân đối chung, mới đáp ứng được khoảng 50%-60% so với nhu cầu, dẫn tới hạn mức DTQG một số mặt hàng thiết yếu còn chưa theo định hướng đề ra; Danh mục, cơ cấu hàng DTQG còn hạn chế, thiếu các mặt hàng trang thiết bị phòng, chống dịch bệnh; Hệ thống kho DTQG còn chưa được đầu tư theo đúng quy hoạch được phê duyệt...

Tăng cường vai trò của dự trữ quốc gia trong bối cảnh dịch bệnh COVID-19

Để khắc phục những hạn chế trên, cũng như phát huy vai trò của DTQG trong giai đoạn mới, thời gian tới ngành DTNN sẽ tập trung thực hiện đồng bộ các mục tiêu, nhiệm vụ và giải pháp sau: 

Một là, nâng cao hiệu quả quản lý, huy động, sử dụng nguồn lực DTQG. Xây dựng lực lượng DTQG có quy mô đủ mạnh, cơ cấu hợp lý, danh mục mặt hàng chiến lược, thiết yếu để sẵn sàng, chủ động đáp ứng kịp thời các mục tiêu DTQG, các nhiệm vụ được Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ giao, nhất là các nhiệm vụ hỗ trợ phòng, chống dịch bệnh COVID-19. 

Hai là, tăng cường nguồn lực DTQG, trong đó ưu tiên bố trí nguồn lực từ NSNN chi cho DTQG, đây là nguồn lực giữ vai trò chủ đạo; huy động có hiệu quả các nguồn lực hợp pháp ngoài NSNN để bổ sung nguồn lực cho DTQG, nhằm đáp ứng nhanh, kịp thời các nhiệm vụ được giao.

Để thực hiện các nhiệm vụ trên, thời gian tới tập trung triển khai các giải pháp sau:

(i) Hàng năm ưu tiên bố trí NSNN để tăng mức chi cho DTQG; đồng thời huy động nguồn lực từ các tổ chức, cá nhân trong, ngoài nước, các tổ chức trong khu vực và trên thế giới để tìm kiếm sự hỗ trợ, liên kết trong lĩnh vực DTQG;

(ii) Quản lý, sử dụng hiệu quả nguồn vốn NSNN, tập trung xây dựng kế hoạch 5 năm, hàng năm về DTQG cho phù hợp, đảm bảo tăng dần về quy mô, về số lượng, đa dạng chủng loại hàng hóa;

(iii) Xây dựng kế hoạch mua sắm các mặt hàng thiết yếu, chiến lược đưa vào DTQG, trong đó, tập trung vào các mặt hàng thiết yếu, chiến lược để đáp ứng yêu cầu phòng chống dịch bệnh như lương thực (giữ mức dự trữ tồn kho cuối năm ổn định khoảng 500.000 tấn quy thóc); các mặt hàng vật tư nông nghiệp, vật tư, trang thiết bị y tế mức DTQG phải đáp ứng yêu cầu cơ bản về phòng, chống, khắc phục hậu quả của thiên tai, dịch bệnh, ổn định sản xuất, chăm sóc sức khỏe cho nhân dân.

(iv) Phát huy tốt sự phối hợp giữa các bộ, ngành, địa phương trong quá trình tham gia xây dựng chiến lược, quy hoạch, kế hoạch và thực hiện nhiệm vụ DTQG được giao.

Ba là, hoàn thiện hệ thống pháp luật, chính sách về DTQG bảo đảm đồng bộ, thống nhất, minh bạch, khả thi, trong đó tập trung: (i) Rà soát, sửa đổi, bổ sung Luật DTQG và các văn bản hướng dẫn thi hành; (ii) Nghiên cứu, hoàn thiện các văn bản hướng dẫn, chỉ đạo điều hành hoạt động DTQG phù hợp với quy định hiện hành của pháp luật và thực tế thực hiện nhiệm vụ được giao; (iii) Hoàn thiện hệ thống quy chuẩn kỹ thuật quốc gia, định mức kinh tế - kỹ thuật hàng DTQG làm cơ sở cho việc quản lý chất lượng hàng DTQG.

Bốn là, rà soát, bổ sung hoàn thiện danh mục hàng DTQG thông qua các giải pháp như: (i) Nâng cao khả năng dự báo về thiên tai, dịch bệnh, biến đổi khí hậu để xác định và xây dựng danh mục hàng DTQG cho phù hợp; (ii) Hàng năm, thực hiện rà soát để sắp xếp, điều chỉnh, bổ sung những mặt hàng chiến lược, thiết yếu hoặc loại bỏ những mặt hàng không còn phù hợp ra khỏi danh mục; (iii) Phối hợp chặt chẽ giữa các bộ, ngành quản lý hàng DTQG với các bộ, ngành quản lý lĩnh vực và các địa phương để đánh giá và xác định nhu cầu các danh mục mặt hàng đưa vào DTQG.

Năm là, đầu tư, xây dựng hệ thống kho DTQG theo quy hoạch được cấp có thẩm quyền phê duyệt, đảm bảo các điểm kho DTQG tập trung, đồng bộ, liên hoàn, an toàn, có quy mô đủ lớn, công suất và trang thiết bị kỹ thuật tiên tiến, hiện đại; đồng thời, đầu tư xây dựng cơ sở vật chất kỹ thuật, hạ tầng đồng bộ, phục vụ cho công tác quản lý, điều hành hoạt động DTQG. 

Sáu là, tăng cường ứng dụng các công nghệ mới trong công tác bảo quản hàng DTQG, phù hợp với điều kiện của Việt Nam và đặc thù của mỗi loại hàng DTQG.

Triển khai ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý, điều hành hoạt động DTQG, xây dựng, hoàn chỉnh hệ thống cơ sở dữ liệu về DTQG, đảm bảo kết nối dữ liệu giữa các bộ, ngành quản lý hàng DTQG, qua đó hình thành kênh thông tin chính thống, tin cậy phục vụ công tác quản lý, điều hành hoạt động DTQG.

Bảy là, bố trí tổ chức bộ máy DTQG ở Trung ương và các khu vực, địa bàn chiến lược trong cả nước đảm bảo sẵn sàng đáp ứng yêu cầu khi có tình huống đột xuất, cấp bách xảy ra. Rà soát, sắp xếp kiện toàn tổ chức bộ máy DTQG, đảm bảo tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả; Phát triển nguồn nhân lực DTQG chất lượng cao, bảo đảm về số lượng, có cơ cấu hợp lý, có phẩm chất chính trị, năng lực chuyên môn, nghiệp vụ.

Tám là, tăng cường thanh tra, kiểm tra, cải cách thủ tục hành chính trong việc thực hiện chính sách, pháp luật về DTQG; chú trọng công tác quản lý, sử dụng hàng DTQG; xử lý nghiêm các hành vi vi phạm pháp luật trong hoạt động DTQG; nâng cao hiệu quả quản lý, sử dụng hàng DTQG; thực hành tiết kiệm, chống lãng phí, chống tham nhũng...

Chín là, tăng cường hợp tác quốc tế về DTQG, đẩy mạnh hợp tác quốc tế với các nước trong khu vực và trên thế giới để nghiên cứu, tiếp thu và chuyển giao công nghệ bảo quản hàng DTQG, công nghệ xây dựng hệ thống kho DTQG, đào tạo nguồn nhân lực.  

Mười là, nâng cao công tác tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật về DTQG. Tăng cường công tác tuyên truyền, vận động để nâng cao nhận thức của các cấp, các ngành, cán bộ công chức, các tầng lớp nhân dân trong toàn xã hội về DTQG, chú trọng việc tuyên truyền công tác “xã hội hóa” hoạt động DTQG.

(*) Đỗ Việt Đức - Tổng cục trưởng Tổng cục Dự trữ Nhà nước/Bài đăng trên Tap chí Tài chính Kỳ 1+2 - Tháng 01/2022.