Những kết quả ấn tượng

Trong những năm qua, Chính phủ đã đẩy mạnh thực hiện chủ trương thanh toán không dùng tiền mặt. Cụ thể, theo đề nghị của Ngân hàng Nhà nước (NHNN), Chính phủ phê duyệt Đề án thanh toán không dùng tiền mặt giai đoạn 2006-2010 và định hướng đến năm 2020 theo Quyết định số 291/2006/QĐ-TTg ngày 29/12/2006, giao NHNN, các Bộ, ngành, địa phương liên quan phối hợp tổ chức triển khai xây dựng và thực hiện các đề án thành phần. Nhờ vậy, đến nay công tác tác này cũng đã đạt được một số kết quả nhất định.

Theo thống kê của NHNN, tỷ lệ sử dụng tiền mặt trên tổng phương tiện thanh toán đang có xu hướng giảm dần từ 20,3% năm 2004 xuống 14% năm 2010 và hiện còn khoảng 12%. Tỷ lệ tiền mặt/tổng phương tiện thanh toán tiếp tục xu hướng giảm. NHNN chi nhánh tại các tỉnh, thành phố tiếp tục mở rộng dịch vụ trả lương qua tài khoản theo Chỉ thị số 20/2007/CT-TTg. Đến nay, đã có trên gần 57 nghìn đơn vị hưởng lương từ ngân sách nhà nước (chiếm trên 65%) thực hiện trả lương qua tài khoản với 1,9 triệu cán bộ công chức, chưa kể những đối tượng nằm ngoài phạm vi của Chỉ thị này. Phương thức phối hợp thu ngân sách nhà nước qua tổ chức tín dụng (TCTD) tiếp tục được chú trọng và tăng cường, loại hình giao dịch đa dạng; đến nay có gần 700 đơn vị Kho bạc Nhà nước cấp huyện tham gia...

Năm 2013, NHNN cũng đã chỉ đạo triển khai hoàn thành kết nối liên thông mạng lưới POS trên toàn quốc; xây dựng Kế hoạch tổng thể phát triển mạng lưới thanh toán thẻ qua POS giai đoạn 2014 – 2015... Điều đáng mừng là hệ thống ngân hàng đã tích cực thực hiện chủ trương thanh toán không dùng tiền mặt của Chính phủ thông qua việc chủ động đầu tư cơ sở hạ tầng và công nghệ phục vụ thanh toán. Nhờ đó, việc triển khai các dịch vụ thanh toán điện tử, đặc biệt là thanh toán qua internet, đã đạt được kết quả ấn tượng, số lượng khách hàng sử dụng dịch vụ khá lớn, số lượng và giá trị giao dịch tăng cao (tăng tương ứng 83% và 42% so với năm 2012), tạo thêm kênh thanh toán mới, thuận tiện và mang lại lợi ích cho người tiêu dùng, nhà cung cấp hàng hóa và cả ngân hàng. Đến cuối năm 2013, số lượng thẻ phát hành đạt trên 66 triệu thẻ (tăng 22% so với cuối năm 2012 và tăng 60% so với cuối năm 2011); số lượng và giá trị giao dịch thẻ tăng lần lượt 25% và 43 % so với năm 2012. Đến nay, NHNN cũng đã cho phép 9 tổ chức không phải là ngân hàng thực hiện thí điểm dịch vụ ví điện tử thông qua 33 TCTD. Đến cuối năm ngoái, tổng số ví điện tử phát hành đạt trên 1,84 triệu; lượng giao dịch đạt 45,3 triệu với giá trị 23,3 nghìn tỷ đồng.

Các TCTD cũng quan tâm phát triển các dịch vụ ngân hàng bán lẻ, khách hàng cá nhân, đến cuối năm 2013 đã đạt trên 46,7 triệu tài khoản với số dư trên 115 nghìn tỷ đồng (so với mức 5 triệu tài khoản và số dư 20.000 tỷ đồng của năm 2005). Việc phát triển dịch vụ tài khoản cá nhân đã góp phần nâng cao khả năng thu hút vốn nhàn rỗi trong nền kinh tế và tạo điều kiện mở rộng dịch vụ thanh toán không dùng tiền mặt.  Ngoài ra, thay vì chỉ sử dụng thẻ ATM để rút tiền, chuyển khoản như hiện nay, các ngân hàng đã tích hợp trên thẻ ATM các dịch vụ gia tăng như thanh toán tiền điện, nước, điện thoại, mua vé máy bay, bảo hiểm, kết hợp với nhiều đối tác để phát hành thẻ đồng thương hiệu nhằm đẩy mạnh việc thanh toán không dùng tiền mặt.

Tại sao tiền mặt vẫn phổ biến ở Việt Nam?

Nếu như thanh toán không tiền mặt đã và đang trở thành phương thức thanh toán phổ biến tại nhiều quốc gia phát triển trên thế giới với giá trị chi tiêu không dùng tiền mặt của người dân chiếm tới hơn 90% tổng số giao dịch hằng ngày, thì ở Việt Nam, không thể phủ nhận rằng tiền mặt vẫn là phương tiện thanh toán chiếm tỷ trọng lớn trong khu vực doanh nghiệp và chiếm đại đa số trong các giao dịch thanh toán của khu vực dân cư. Không khó để chỉ ra các nguyên nhân chính:

Một là, thói quen sử dụng tiền mặt và nhận thức của người dân: Tiền mặt là một công cụ được ưa chuộng trong thanh toán và từ lâu đã trở thành thói quen khó thay đổi của người tiêu dùng và nhiều doanh nghiệp. Điều này cũng dễ hiểu bởi nền kinh tế nước ta vẫn còn kém phát triển, người dân chưa có cơ hội tiếp cận với các phương tiện thanh toán hiện đại.

Hai là, hành lang pháp lý trong lĩnh vực thanh toán chưa hoàn thiện, mặc dù trong thời gian vừa qua hành lang pháp lý trong lĩnh vực thanh toán đã cải thiện nhiều, song vẫn được đánh giá là chưa đầy đủ và đồng bộ, đặc biệt là những vấn đề liên quan đến thanh toán điện tử và thương mại điện tử...

Ba là, kinh tế không chính thức: Việt Nam vẫn là quốc gia có nền kinh tế phi chính thức phát triển với đặc điểm sản xuất và tiêu thụ sản phẩm theo quy mô nhỏ, lẻ. Ngoài ra, một bộ phận rất lớn của nền kinh tế không chính thức là kinh tế ngầm liên quan tới hoạt động buôn lậu, trốn thuế, gian lận thương mại... Theo nhiều chuyên gia kinh tế, đối với những người tham gia các giao dịch này, cho dù phương tiện thanh toán không dùng tiền mặt có thuận tiện thì đó vẫn không phải là phương tiện thanh toán được lựa chọn, xuất phát từ nhu cầu che dấu nguồn gốc giao dịch và danh tính của đối tượng tham gia.

Bốn là, hệ thống phục vụ cho thanh toán tiền mặt chưa phát triển. Đến cuối năm 2013, trên 15 nghìn máy ATM và trên 129 nghìn điểm chấp nhận thẻ (POS) và thiết bị chấp nhận thẻ (EDC) được lắp đặt (tăng lần lượt 7% và 24% so với cuối năm 2012). Tuy nhiên, đây vẫn là con số tương đối khiêm tốn so với người dân. Tuy nhiên, phải thừa nhận rằng, hiện nay cơ sở hạ tầng phục vụ cho thanh toán không dùng tiền mặt vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu từ thực tế cuộc sống.

Năm là, tội phạm trong lĩnh vực thanh toán gia tăng. Gian lận phát sinh chủ yếu liên quan đến gian lận tài khoản thẻ và thẻ giả, tiếp sau là các loại hình khác như thẻ mất cắp, thất lạc… Gần đây, ở nước ta xuất hiện tình trạng đáng lo ngại khi các nhóm tội phạm nước ngoài sử dụng công nghệ cao để ăn cắp từ các tài khoản cá nhân. Mặc dù các ngân hàng thương mại đã lên tiếng khẳng định hệ thống bảo mật vẫn đảm bảo song không ít người dân lo ngại về những rủi ro từ cách thức giao dịch điện tử.

Do vậy, trong thời gian tới nhằm tích cực thực hiện chủ trương thanh toán không dùng tiền mặt của Chính phủ, cần đẩy mạnh tuyên truyền và phổ biến kiến thức thanh toán không dùng tiền mặt tới người dân; Hoàn thiện khuôn khổ pháp lý cho hoạt động thanh toán không dùng tiền mặt; Đẩy mạnh phát triển các hình thức thanh toán hiện đại; Mở rộng các loại hình dịch vụ ngân hàng…

Theo nhiều chuyên gia kinh tế, khi thanh toán không tiền mặt được khuyến khích và đưa vào như một phương thức thanh toán chính yếu trong xã hội sẽ đem lại nhiều lợi ích để thúc đẩy nền kinh tế phát triển bền vững. Nó sẽ tạo sự minh bạch trong các khoản chi tiêu và giao dịch của Chính phủ, các đơn vị kinh doanh và cá nhân, giúp dòng chảy tiền tệ được lưu thông rõ ràng và trơn tru hơn. Việc đẩy mạnh thanh toán không dùng tiền mặt cũng góp phần đáng kể vào các hoạt động phòng chống rửa tiền và tài trợ khủng bố.