Cơ chế này được triển khai sau khi các thành viên ASEAN ký kết một thỏa thuận chính thức vào cuối năm 2022. Trong khuôn khổ hội nghị thượng đỉnh ASEAN vào tháng 5.2023 vừa qua, các nhà lãnh đạo đã nhắc lại các cam kết cam kết sẽ làm việc theo lộ trình để mở rộng các liên kết thanh toán khu vực tới tất cả 10 thành viên của khối.

Đến nay, chương trình trên đã hoạt động ở Indonesia, Malaysia, Thái Lan và Singapore, cho phép người dân thanh toán hàng hóa và dịch vụ bằng nội tệ thông qua mã QR. Philippines dự kiến sẽ sớm tham gia.

Kế hoạch này sẽ hỗ trợ và tạo điều kiện thuận lợi cho các hoạt động thanh toán thương mại, đầu tư, chuyển tiền xuyên biên giới và các hoạt động kinh tế khác với mục tiêu thực hiện một hệ sinh thái tài chính toàn diện trên khắp Đông Nam Á.

Cơ chế này hoạt động như thế nào?

Về cơ chế hoạt động, các hệ thống thanh toán sẽ được kết nối với mã QR và tiền có thể được gửi từ ví kỹ thuật số này sang ví kỹ thuật số khác. Các ví kỹ thuật số hoạt động hiệu quả như tài khoản ngân hàng nhưng chúng cũng có thể được liên kết với tài khoản tại các tổ chức tài chính chính thức.

Ví dụ, khách du lịch Malaysia ở Singapore có thể thanh toán bằng đồng ringgit trong ví kỹ thuật số Malaysia của mình khi thực hiện giao dịch. Một người lao động Malaysia ở Singapore cũng có thể gửi tiền bằng đồng đô la Singapore (SGD) trong ví kỹ thuật số của Singapore đến ví của người nhận ở Malaysia, với chi phí và tỷ giá hối đoái được xác định theo thỏa thuận chung giữa các ngân hàng trung ương.

Nhận định về kế hoạch thiết lập hệ thống thanh toán trên toàn khu vực, CNBC trích dẫn ông Satoru Yamadera, cố vấn tại Phòng Tác động Phát triển và Nghiên cứu Kinh tế của Ngân hàng Phát triển châu Á, cho biết: “Nỗ lực của các ngân hàng trung ương ASEAN là vô cùng sáng tạo và mới lạ”.

Tính tới hiện tại, chưa có một hệ thống tương tự nào được thiết lập trên thế giới; ở các khu vực như châu Âu, kết nối thanh toán bán lẻ qua thẻ tín dụng và thẻ ghi nợ vẫn đang phổ biến hơn trong khi các giao dịch tại Trung Quốc được thanh toán bằng mã QR tiên tiến, nhưng chúng không được kết nối như mã QR của ASEAN.

Nhưng trong tương lai, Ngân hàng Thanh toán Quốc tế, có trụ sở tại Thụy Sĩ, hy vọng sẽ kết nối các hệ thống thanh toán bán lẻ trên toàn thế giới bằng cách sử dụng mã QR và điện thoại di động.

Lợi ích kinh tế

Hệ thống thanh toán xuyên biên giới nhằm hỗ trợ và tạo điều kiện thuận lợi cho các hoạt động thanh toán thương mại, đầu tư, chuyển tiền xuyên biên giới và các hoạt động kinh tế khác với mục tiêu thiết lập một hệ sinh thái tài chính toàn diện trên khắp Đông Nam Á.

Theo nhận định của các chuyên gia, các doanh nghiệp vừa, nhỏ và siêu nhỏ - thành phần chiếm tới hơn 90% doanh nghiệp tại khu vực ASEAN - sẽ nổi lên như những bên hưởng lợi từ hệ thống này.

Nguyên nhân là do thanh toán QR không tính phí đối với chủ thẻ và người bán trong khi sở hữu tỷ lệ chuyển đối tốt hơn so với tỷ lệ được thiết lập bởi các bộ xử lý thanh toán tư nhân như Visa hoặc American Express. Điều này sẽ giúp các doanh nghiệp tránh được các chi phí liên quan đến việc duy trì hệ thống điểm bán hàng thực tế hoặc trả phí giao dịch cho các công ty phát hành thẻ.

Đặc biệt, hệ thống thanh toán hoạt động thông qua ví kỹ thuật số và không yêu cầu tài khoản ngân hàng truyền thống nên những người không có tài khoản ngân hàng cũng có thể sử dụng. Ngoài ra, nó còn có khả năng cải thiện hiểu biết về tài chính và phúc lợi cho những người chưa được tiếp cận với các dịch vụ ngân hàng.

Một lợi ích khác mà hệ thống thanh toán mới có thể đem tới cho nền kinh tế ASEAN chính là giúp người bán và người tiêu dùng xây dựng lịch sử thanh toán mạnh mẽ và cung cấp dữ liệu có giá trị để chấm điểm tín dụng, theo ông Nicholas Lee - nhà phân tích công nghệ tại công ty tư vấn chính sách công Global Counsel.

Ngoài ra, “các giao dịch không dùng tiền mặt gia tăng sẽ cho phép các nhà hoạch định chính sách nắm bắt dữ liệu giao dịch và luồng giao dịch hiệu quả hơn nếu những dữ liệu này có thể truy cập được”, ông Lee nói; điều này có thể giúp đưa ra các dự báo kinh tế và chính sách tốt hơn.

Tăng cường tính độc lập và vai trò trung tâm 

Bên cạnh đó, thanh toán nội khối sẽ đóng vai trò rất quan trọng để giảm sự phụ thuộc của khu vực vào các loại tiền tệ bên ngoài như đồng đô la Mỹ cho các giao dịch xuyên biên giới, đặc biệt là giữa các doanh nghiệp. Sự tăng giá của đồng bạc xanh trong những năm gần đây đã dẫn đến các đồng tiền ASEAN yếu đi, gây tổn hại cho các nền kinh tế khu vực vì phần lớn các thành viên của khối là những nhà nhập khẩu năng lượng và thực phẩm ròng.

Nico Han, nhà phân tích Đông Nam Á tại Diplomat Risk Intelligence, bộ phận tư vấn và phân tích của tạp chí các vấn đề thời sự The Diplomat, cho biết: “Hệ thống sẽ bỏ qua đồng đô la Mỹ hoặc đồng Nhân dân tệ của Trung Quốc làm trung gian."

Ông nói thêm, một hệ thống thanh toán kỹ thuật số xuyên biên giới thống nhất sẽ “thúc đẩy ý thức về chủ nghĩa khu vực và vai trò trung tâm của ASEAN trong việc quản lý các vấn đề quốc tế”. ″Động thái này càng trở nên quan trọng hơn trong bối cảnh căng thẳng leo thang giữa các cường quốc lớn trên toàn cầu”.

Áp lực đối với đồng nội tệ

Mặc dù việc tăng cường kết nối thanh toán trong khu vực có khả năng giảm trở ngại thanh toán và đẩy nhanh quá trình chuyển đổi kỹ thuật số, nhưng hệ thống này có thể vô tình gây áp lực lên một số loại tiền tệ nhất định, đặc biệt là đồng đô la Singapore.

“Kịch bản tiềm năng của (đồng đô la Singapore) nổi lên như một đồng tiền dự trữ trên thực tế trong khu vực đặt ra một thách thức mà các quốc gia ASEAN sẽ cần phải đối mặt”, ông Nicholas Lee nói.

Ông giải thích: “Với sức mạnh và sự ổn định của đồng đô la Singapore, cả doanh nghiệp quốc tế và khu vực có thể chọn nắm giữ nhiều vốn lưu động hơn bằng đô la Singapore, dựa vào mạng thanh toán mới để chuyển đổi tiền tệ hiệu quả”.

Nếu điều đó xảy ra, nó có thể làm suy yếu sức mua của các loại tiền tệ khác trong khu vực và dẫn đến lạm phát nhập khẩu cao hơn nếu các ngân hàng trung ương không can thiệp.

Trong một kịch bản như vậy, các nhà chức trách có thể cảm thấy cần phải áp đặt các hạn chế về vốn để bảo vệ các loại tiền tệ tương ứng của họ, điều này có thể làm suy yếu mục đích thiết lập mạng thanh toán khu vực.

Bên cạnh đó, các quy định đặt ra một thách thức khác; ông Han cho biết các ngân hàng trung ương sẽ phải giải quyết các vấn đề về an ninh và gian lận, đồng thời đảm nhận nhiệm vụ giáo dục công chúng nắm bắt hệ thống thanh toán mới.

Ông cảnh báo: “Những yếu tố này có thể rất tốn thời gian”. Việc phối hợp hành động sẽ đòi hỏi ý chí chính trị mạnh mẽ từ các nhà lãnh đạo khu vực và vẫn còn phải xem liệu các thành viên ASEAN có thể cùng nhau thực hiện thành công một liên kết đầy tham vọng như vậy hay không.