Biên giới Tây Nam nóng bỏng nạn buôn lậu thuốc lá

Đơn cử như tại Đồng Nai, đặc biệt ở khu vực thành phố Biên Hòa có dấu hiệu gia tăng và đang đặt ra những thách thức trong công tác quản lý, kiểm soát. Các đối tượng buôn lậu ngày càng tinh vi, sử dụng nhiều phương thức để vận chuyển và tiêu thụ thuốc lá nhập lậu, gây khó khăn cho lực lượng chức năng trong công tác kiểm tra và xử lý.

Đầu tháng 5/2025, lực lượng chức năng tại Đồng Nai đã phát hiện và bắt giữ 2 vụ buôn lậu thuốc lá với mức độ tinh vi. Cụ thể, vào ngày 8/5/2025, lực lượng chức năng đã bắt quả tang đối tượng Võ Thanh Tiến (52 tuổi, ngụ tại thành phố Biên Hòa) đang tàng trữ hơn 15.000 bao thuốc lá nhập lậu mang nhãn hiệu Jet và Hero tại một căn nhà ở tổ 31, khu phố 5, phường Bửu Long. Đối tượng khai nhận đã vận chuyển số thuốc lá này vào địa bàn để tiêu thụ mà không có hóa đơn, chứng từ.

Trước đó, vào ngày 2/5/2025, tại hẻm 49, đường Phan Chu Trinh, phường Quang Vinh, lực lượng chức năng cũng đã phát hiện và bắt giữ đối tượng Nguyễn Thành Trung (41 tuổi, ngụ tại phường Trung Dũng, thành phố Biên Hòa), khi đối tượng này đang vận chuyển, mua bán 2.200 bao thuốc lá điếu nhập lậu các nhãn hiệu Jet, Hero và 555.

Trong đợt cao điểm chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả mới đây, tình trạng vận chuyển thuốc lá lậu qua tuyến biên giới Campuchia - Việt Nam, đặc biệt tại huyện Đức Huệ, tỉnh Long An, tiếp tục diễn biến phức tạp với nhiều thủ đoạn tinh vi.

Trong một vụ việc mới đây, lực lượng chức năng đã thu giữ 12 thùng thuốc lá, tương đương 6.000 gói. Với số hàng này, nếu trót lọt qua biên giới, đối tượng có thể thu lợi cả chục triệu đồng chỉ trong chưa đầy 10 phút vận chuyển. Mỗi lần vận chuyển thành công, các đối tượng đưa được từ 10 đến 20 cây thuốc vào nội địa - tương đương khoảng 200 đến 400 gói.

Theo thống kê của Ban chỉ đạo 389 các tỉnh phía Tây Nam, tình trạng buôn bán, vận chuyển thuốc lá lậu qua biên giới đã giảm cả về số vụ và số lượng hàng so với những năm trước. Cụ thể, số lượng thuốc lá bị bắt giữ trong năm nay chủ yếu nhỏ lẻ. Vụ việc 6.000 gói thuốc lá bị thu giữ tại Long An mới đây được xem là lớn nhất từ đầu năm 2025 đến nay.

Ngoài ra, lực lượng Hải quan tại Cảng Sài Gòn Khu vực 1 cũng từng phát hiện và thu giữ 240.000 gói thuốc lá lậu trong một vụ xuất khẩu hàng gian gần đây - một con số cho thấy hoạt động buôn lậu vẫn rất đáng lo ngại, dù đã được siết chặt.

Theo khảo sát của NielsenQ cho biết, việc thu thập vỏ bao thuốc lá rỗng (Empty Pack Survey - EPS) là một phương pháp được sử dụng để đánh giá tình trạng buôn bán, sử dụng thuốc lá bất hợp pháp bằng cách thu thập và phân tích các bao thuốc lá đã sử dụng, đã bị vứt bỏ. Các nhà nghiên cứu kiểm tra những bao thuốc này để tìm dấu hiệu của sản phẩm bất hợp pháp, gồm không có tem thuế hoặc bao bì giả, nhằm ước tính mức độ phổ biến của các sản phẩm thuốc lá bất hợp pháp.

Nghiên cứu được thực hiện bằng cách cử người thu thập các vỏ bao thuốc lá đã sử dụng hết được vất bỏ trên đường phố, thùng rác ở các nơi công cộng. Tại Việt Nam, việc thu thập các vỏ bao thuốc lá này được thực hiện tại 21 tỉnh thành phố tại Việt Nam trong quý IV/2024. Theo đó, tổng số bao thuốc được thu thập là 10.000 bao (tương đương 200.000 điếu thuốc).

Đáng chú ý, các tỉnh thành ghi nhận tỉ lệ vỏ bao thuốc thu thập được là thuốc lá lậu là An Giang, Tây Ninh cũ, Cần Thơ,… nơi tiếp tục ghi nhận nhiều nỗ lực của lực lượng chức năng trong công cuộc phòng chống hàng giả, hàng lậu, hàng nhái, hàng kém chất lượng.

Với thực trạng trên Cục trưởng Cục Nghiệp vụ quản lý thị trường (Tổng cục Quản lý thị trường, Bộ Công Thương) Thân Đức Công cho biết, bình quân mỗi năm, ngân sách Nhà nước thất thoát khoảng 10.000 tỷ đồng do buôn lậu thuốc lá gây ra.

Ngăn chặn thuốc lá lậu để bảo vệ doanh nghiệp và người tiêu dùng

Thuốc lá lậu gây ra nhiều ảnh hưởng tiêu cực đến các công ty thuốc lá chính thống. Cụ thể bao gồm giảm doanh thu, cạnh tranh không lành mạnh, và làm suy yếu uy tín thương hiệu. Để đối phó, các công ty cần thực hiện các biện pháp như tăng cường phòng chống buôn lậu, hợp tác với cơ quan chức năng, và nâng cao nhận thức của người tiêu dùng về tác hại của thuốc lá lậu.

Trong bối cảnh các hoạt động buôn lậu thuốc lá không chỉ diễn ra ở các tuyến biên giới, mà còn qua các nền tảng thương mại điện tử và các kênh giao dịch trực tuyến, việc sử dụng công nghệ để giám sát và bảo vệ an ninh mạng là vô cùng quan trọng. Theo đó, các cơ quan liên quan cần tăng cường các biện pháp bảo mật và giám sát mạng để phát hiện những giao dịch bất thường liên quan đến thuốc lá lậu. Các hệ thống phân tích và giám sát mạng có thể phát hiện những giao dịch nghi ngờ trên các nền tảng trực tuyến, từ đó thông báo cho cơ quan chức năng về các hoạt động buôn lậu thuốc lá qua Internet. Biện pháp kiểm soát này có thể giúp phát hiện và ngăn chặn hành vi buôn bán thuốc lá lậu trên các sàn thương mại điện tử, diễn đàn mạng xã hội và các nền tảng trực tuyến khác.

Một số chuyên gia kinh tế cũng khuyến cáo, nếu thuốc lá lậu phát triển thì ngân sách Nhà nước thất thu, nguồn lợi đó sẽ vào túi các đường dây buôn lậu trong khi chúng ta vẫn không đạt được mục tiêu giảm cầu tiêu thụ thuốc là. Rủi ro cho sức khỏe người dùng từ các sản phẩm nhập lậu là rất lớn vì không được kiểm soát được chất lượng, không có cảnh báo sức khỏe cũng như không tuân thủ bất kỳ tiêu chuẩn nào...

Thực tế này cho thấy, để ngăn chặn hiệu quả thuốc lá nhập lậu thì cần triển khai đồng bộ nhiều giải pháp. Theo Phó trưởng Phòng Hướng dẫn điều tra (Cục Phòng, chống ma túy và tội phạm, Bộ Tư lệnh Bộ đội Biên phòng) Thượng tá Lê Thiện Thành nhấn mạnh, tình trạng buôn lậu và nhập lậu thuốc lá điếu ngoại, cũng như nguyên liệu thuốc lá không rõ nguồn gốc, vẫn đang là vấn đề nhức nhối trong xã hội. Ông đề nghị sớm sửa đổi Nghị định số 98/2020/NĐ-CP, nhằm thiết lập các chế tài xử phạt nghiêm khắc hơn đối với các hành vi vận chuyển, buôn bán và sử dụng thuốc lá lậu.

Để tìm một giải pháp hiệu quả nhằm giải quyết vấn nạn buôn lậu thuốc lá, các lực lượng chức năng như: Biên phòng, hải quan và công an, quản lý thị trường cần phối hợp chặt chẽ hơn, tổ chức các đợt truy quét định kỳ và triệt phá các đầu mối lớn thay vì chỉ xử lý nhỏ lẻ. Điều này không chỉ giúp cạnh tranh với hàng lậu mà còn bảo vệ nguồn thu ngân sách.

Rõ ràng, việc chống buôn lậu thuốc lá ở Việt Nam không thể chỉ dựa vào các biện pháp hành chính hay xử phạt đơn thuần mà đòi hỏi một chiến lược toàn diện, từ kiểm soát nguồn cung, quản lý thị trường đến thay đổi hành vi tiêu dùng. Trong đó, cần nâng cao truyền thông, tập trung vào việc nâng cao nhận thức về tác hại của thuốc lá nhập lậu lậu chứa các hóa chất không được kiểm soát có thể đến hậu quả về sức khỏe, pháp lý khi sử dụng.

Với sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan chức năng và ý thức của người dân, tin rằng trong thời gian tới, Việt Nam hoàn toàn có thể đẩy lùi vấn nạn buôn lậu thuốc lá, bảo vệ doanh nghiệp, người tiêu dùng và nguồn thu ngân sách.