Trong một hành động biểu trưng cho liên minh đang chớm nở giữa Philippines và Việt Nam, các binh sỹ của hai nước này đã tổ chức giao lưu thể thao trên đảo Song Tử Tây (Southwest Cay), nơi cả Hà Nội, Manila và Bắc Kinh đều tuyên bố chủ quyền. Quan trọng hơn, Hà Nội dường như ngày càng gần gũi với hướng đi của Manila trong việc quốc tế hóa tranh chấp với Trung Quốc khi cân nhắc khả năng đưa vụ việc ra tòa án trọng tài quốc tế, một động thái mà Trung Quốc chỉ trích và phản đối mạnh mẽ.

Bên lề Diễn đàn Kinh tế thế giới về Đông Á diễn ra tại Manila gần đây, Tổng thống Philippines Benigno Aquino và Thủ tướng Việt Nam Nguyễn Tấn Dũng đã cam kết thúc đẩy một mối quan hệ đối tác chiến lược với trọng tâm tập trung vào việc tăng cường khả năng tương tác và hợp tác trong phòng vệ trên biển. Trong suốt chuyến thăm và làm việc 3 ngày của Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng tại Manila cuối tháng 5 vừa qua, lãnh đạo hai nước đã đặt ra những nền tảng cho một mối quan hệ song phương mạnh mẽ hơn trong bối cảnh hai quốc gia thành viên Hiệp hội các nước Đông Nam Á (ASEAN) này cùng có sự nhức nhối chung trước sự hung hăng của Trung Quốc. Sau cuộc gặp với Thủ tướng Việt Nam, ông Aquino đã tuyên bố: Chúng tôi đang đối mặt với những thách thức chung với tư cách là những quốc gia trên biển và anh em trong ngôi nhà ASEAN. Ông Aquino cũng nêu bật sự quan tâm ngày càng tăng của Philippines tới việc bắt tay với những quốc gia có cùng mục đích trong khu vực.

Căng thẳng trên Biển Đông đang diễn biến khá chậm nhưng rõ ràng nó đang trở thành một vấn đề được quốc tế hóa thực sự, bất chấp sự khăng khăng của Trung Quốc rằng chúng là các vấn đề song phương. Một danh sách dài các cường quốc Thái Bình Dương và những nước khác quan tâm đến tự do hàng hải và những luồng lưu chuyển thương mại ổn định qua các vùng biển này đang đẩy nhanh những sáng kiến liên minh nhằm chống lại lập trường của Trung Quốc, đồng thời ủng hộ lập trường của Philippines và Việt Nam.

Tại Đối thoại Shangri-La ngày 1/6 vừa qua ở Singapore, đại diện đến từ Nhật Bản và Mỹ đã nêu bật sự quan ngại của quốc tế trước sự quyết liệt của Trung Quốc trong tranh chấp lãnh thổ ở Tây Thái Bình Dương. “Nhật Bản muốn đóng vai trò thậm chí lớn hơn và mang tính tiên phong hơn so với vai trò hiện nay để khiến hòa bình ở châu Á và thế giới trở nên chắc chắn hơn”. Đó là tuyên bố trong bài phát biểu chủ đạo của Thủ tướng Shinzo Abe tại diễn đàn. Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Chuck Hagel thì khẳng định sự trung lập của Mỹ trong tranh chấp nhưng nhấn mạnh: “Mỹ kiên quyết phản đối bất kỳ nước nào sử dụng biện pháp hăm dọa, cưỡng chế hay đe dọa sử dụng vũ lực để khẳng định những đòi hỏi chủ quyền”.

Trong khi đó, sự xuất hiện của một chính phủ mới theo đường lối dân tộc chủ nghĩa ở Ấn Độ, dưới sự lãnh đạo của Thủ tướng Narendra Modi, có thể mở đường cho một chính sách ngoại giao tích cực chủ động hơn của Ấn Độ ở Đông Á, nơi đã thành đối tác thương mại và đầu tư lớn của New Delhi.

Thấy trước những căng thẳng ở Biển Đông, Australia đã tăng cường liên kết với Mỹ nhằm ngăn chặn bất kỳ mối đe dọa nào đối với tự do hàng hải ở các vùng biển quốc tế. Hàn Quốc cũng nổi lên như một đối tác phòng vệ hàng đầu của Philippines, quốc gia hiện đang mua 12 máy bay chiến đấu phản lực cùng nhiều khí tài khác từ Hàn Quốc.

Indonesia, quốc gia lớn nhất trong ASEAN cùng tiến gần tới liên minh này với việc gần đây họ đã ký với Philippines thỏa thuận cam kết chấm dứt hiệu quả những tranh chấp biên giới kéo dài hai thập kỷ liên quan đến những vùng chồng lấn ở các vùng biển Mindanao và Celebes.

Trong những tháng gần đây, Indonesia đã công khai bác bỏ bản đồ đường chín đoạn của Trung Quốc, thứ được Trung Quốc sử dụng như là nền tảng cho yêu sách của họ đối với hơn 90% trên tổng số diện tích 3,5 triệu kilômét vuông của Biển Đông. Đồng thuận với lập trường của Hà Nội và Manila, Jakarta gần đây đã kêu gọi tìm kiếm giải pháp cho những tranh chấp trên cơ sở luật pháp quốc tế và những nguyên tắc ứng xử của khu vực.

Sự hung hăng đến ngang ngược của Trung Quốc trong những yêu sách lãnh thổ đang truyền cảm hứng cho một mạng lưới những đối tác chiến lược linh hoạt nhưng được siết chặt ở khắp khu vực châu Á -Thái Bình Dương. Mặc dù Philippines và Việt Nam là hai nước chủ yếu quan tâm đến việc bảo vệ những tuyên bố chủ quyền lãnh thổ của riêng họ ở Biển Đông, còn những cường quốc Thái Bình Dương như Mỹ, Nhật, Australia, Ấn Độ và Hàn Quốc chủ yếu quan tâm đến vấn đề tự do hàng hải, song bất chấp mục đích của họ là gì, một liên minh như vậy đang hình thành và siết chặt quanh Trung Quốc.