Ứng phó biện pháp chống trợ cấp đối với hàng hoá xuất khẩu của Việt Nam

ThS. Lê Triệu Dũng - Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia – Bộ Công Thương
11:32 04/12/2024

Điều tra, khảo sát là một phương pháp hữu hiệu, được nhiều người sử dụng để phân tích về kinh tế. Để nghiên cứu thực trạng ứng phó biện pháp chống trợ cấp, tác giả sử dụng phương pháp điều tra, khảo sát nhằm làm sáng tỏ những nhận định trong nghiên cứu định tính. Bài viết này phân tích thực trạng ứng phó biện pháp chống trợ cấp giai đoạn 2009 - 2024 dựa trên kết quả điều tra, khảo sát, từ đó đề cập đến một số vấn đề đặt ra trong thời gian tới.

Đặt vấn đề

Trong nghiên cứu kinh tế, có nhiều phương pháp khác nhau, trong đó có phương pháp điều tra, khảo sát được sử dụng phổ biến để phân tích, đánh giá thực trạng một vấn đề. Thông qua phân tích các số liệu kết quả điều tra, khảo sát chuyên gia, các doanh nghiệp (DN) xuất khẩu hàng hoá, tác giả nghiên cứu thực trạng ứng phó biện pháp chống trợ cấp (CTC) đối với hàng hoá xuất khẩu của Việt Nam giai đoạn 2009-2024. Trên cơ sở đó, nghiên cứu đề cập một số vấn đề đặt ra trong việc ứng phó biện pháp CTC đối với hàng hoá hoá xuất khẩu của Việt Nam thời gian tới trong bối cảnh các nước gia tăng các biện pháp phòng vệ thương mại (PVTM) nói chung và CTC nói riêng đối với hàng hoá xuất khẩu của Việt Nam.

Phương pháp nghiên cứu

Trong nghiên cứu này, phương pháp điều tra theo kiểu chọn mẫu ngẫu nhiên từ các đối tượng chuyên gia, DN và lập ra 350 phiếu (220 phiếu phỏng vấn chuyên gia và 130 phiếu phỏng vấn DN) trên địa bàn cả nước để tiến hành điều tra, khảo sát. Bảng câu hỏi điều tra, khảo sát được thiết kế gồm 03 phần chính: (i) Thông tin chung về chuyên gia/DN; (ii) Thực trạng ứng phó biện pháp CTC đối với hàng hoá xuất khẩu của Việt Nam; (iii) Gợi ý về giải pháp ứng phó biện pháp CTC đối với hàng hoá xuất khẩu của Việt Nam.

Thời gian tiến hành điều tra, phỏng vấn từ tháng 6/2024 đến tháng 8/2024. Phương pháp xử lý số liệu được thực hiện theo phương pháp bình quân giá trị số tương ứng của các câu trả lời trong toàn mẫu cho từng hạng mục được hỏi và chia nhóm mẫu nghiên cứu có chủ đích để đánh giá khác biệt về điểm trung bình theo thời kỳ ứng phó biện pháp CTC trong giai đoạn 2009 - 2024.

Để tiến hành điều tra, khảo sát chuyên gia và DN về ứng phó biện pháp CTC đối với hàng hoá xuất khẩu của Việt Nam, tác giả đã phát ra 350 bảng câu hỏi, nhận về 336 bảng câu hỏi, có 321 bảng câu hỏi đủ tiêu chuẩn xử lý (Bảng 1). Trong đó, có 209 chuyên gia và 112 DN trả lời câu hỏi đủ tiêu chuẩn xử lý.

Kết quả nghiên cứu

Trên cơ sở kết quả điều tra, khảo sát và phân tích, nghiên cứu chỉ ra một số kết quả đạt được và hạn chế trong ứng phó biện pháp CTC đối với hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam.

Kết quả đạt được

Ứng phó biện pháp CTC đối với hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam giai đoạn 2009 - 2024 đạt được những kết quả sau:

Thứ nhất, pháp luật PVTM của Việt Nam ngày càng hoàn thiện, tạo hành lang pháp lý cho hoạt động ứng phó biện pháp CTC đối với hàng hóa xuất khẩu

Theo kết quả điều tra, khảo sát chuyên gia và DN về các giải pháp ứng phó biện pháp CTC đối với hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam, pháp luật PVTM của Việt Nam ngày càng hoàn thiện. Tỷ lệ đánh giá về mức độ hoàn thiện pháp luật PVTM đạt điểm trung bình 3,14 (Bảng 2).

Hiện nay, pháp luật PVTM của Việt Nam quy định cơ chế phối hợp và trách nhiệm của các bộ, ngành, địa phương, hiệp hội và DN trong xử lý các vụ kiện PVTM nói chung và CTC nói riêng đối với hàng hoá xuất khẩu của Việt Nam. Do vậy, pháp luật PVTM tạo hành lang pháp lý cho hoạt động ứng phó biện pháp CTC đối với hàng hoá xuất khẩu. Tỷ lệ đánh giá về pháp luật PVTM tạo hành lang pháp lý cho hoạt động ứng phó biện pháp CTC đạt điểm trung bình 3,24 (Bảng 3).

Thứ hai, ứng phó khá thành công biện pháp CTC đối với hàng hóa xuất khẩu.

Trong giai đoạn 2009 - 2024, Việt Nam đã ứng phó thành công một số vụ kiện CTC đối với hàng hóa xuất khẩu. Theo kết quả điều tra, khảo sát, tỷ lệ đánh giá về việc Chính phủ ứng phó thành công biện pháp CTC đối với hàng hóa xuất khẩu đạt 3,07 điểm.

Với sự nỗ lực của các cơ quan chức năng, Việt Nam đã ứng phó khá thành công các vụ điều tra và áp dụng biện pháp CTC đối với hàng hoá xuất khẩu, đưa ra các bằng chứng, lập luận chứng minh được Chính phủ Việt Nam không trợ cấp. Chẳng hạn như trong một số vụ việc Hoa Kỳ điều tra CTC đối với các sản phẩm thép, túi nhựa PE, tôm nước ấm đông lạnh… nhập khẩu từ Việt Nam, chứng minh được nhiều chương trình/chính sách không trợ cấp hoặc trợ cấp ở mức độ thấp. Trong hầu hết các vụ việc Canada điều tra CTC đối với hàng hoá xuất khẩu của Việt Nam, cơ quan điều tra của Canada đều có kết luận chung là DN của Việt Nam không nhận trợ cấp hoặc nhận được trợ cấp với mức độ không đáng kể. Nhờ đó, các DN xuất khẩu không bị áp thuế CTC hoặc bị áp thuế ở mức thấp, góp phần giữ vững và mở rộng thị trường xuất khẩu.

Có thể khẳng định, Việt Nam đạt được thành công trong ứng phó biện pháp CTC đối với hàng hoá xuất khẩu là do Chính phủ chủ động ứng phó và hợp tác tích cực với cơ quan điều tra nước ngoài trong quá trình điều tra CTC. Tỷ lệ đánh giá về việc Chính phủ chủ động ứng phó biện pháp CTC đạt 3,46 điểm và Chính phủ hợp tác tích cực với cơ quan điều tra nước ngoài đạt 3,53 điểm.

Thứ ba, ứng phó kịp thời biện pháp CTC đối với hàng hóa xuất khẩu.

Khi nước ngoài điều tra CTC đối với hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam, các cơ quan chức năng đã ứng phó kịp thời biện pháp CTC để bảo vệ DN, ngành hàng xuất khẩu. Tỷ lệ đánh giá về việc Chính phủ ứng phó kịp thời biện pháp CTC đối với hàng hóa xuất khẩu đạt 2,67 điểm (Bảng 4).

Thứ tư, đạt được kết quả tích cực trong công tác ứng phó biện pháp CTC đối với hàng hóa xuất khẩu.

Công tác ứng phó biện pháp CTC đối với hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam ngày càng đạt được kết quả tích cực. Tỷ lệ đánh giá về việc Việt Nam đạt được kết quả tích cực trong công tác ứng phó biện pháp đối với hàng hóa xuất khẩu đạt 2,70 điểm (Bảng 5).

Ứng phó biện pháp CTC giúp nhiều mặt hàng của Việt Nam, đặc biệt là các mặt hàng như ống thép, thép mạ nhôm kẽm, sợi polyester tiếp tục được xuất khẩu sang các thị trường lớn như Hoa Kỳ, EU… với thuế suất CTC bằng 0% hoặc ở mức rất thấp. Trong quá trình xử lý các vụ việc này, Bộ Công Thương thông qua nhiều kênh khác nhau trao đổi, thảo luận, đề xuất với Hoa Kỳ, Canada, Australia, Ấn Độ và EU để tìm kiếm giải pháp cho vụ việc, đảm bảo lợi ích của DN.

Thứ năm, năng lực ứng phó biện pháp CTC đối với hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam ngày càng được nâng lên.

Trong giai đoạn 2009-2024, Việt Nam ứng phó với 27 vụ kiện CTC từ 5 thị trường là Hoa Kỳ, Canada, Australia, Ấn Độ và EU. Trong số đó, một số vụ kiện hàng xuất khẩu Việt Nam không bị áp thuế CTC hoặc bị áp thuế CTC ở mức rất thấp. Qua đó, năng lực ứng phó biện pháp CTC đối với hàng hóa xuất khẩu ngày càng được nâng lên. Tỷ lệ đánh giá về năng lực ứng phó biện pháp CTC đối với hàng hoá xuất khẩu của Việt Nam đạt 3,22 điểm (Bảng 6).

Bảng 1: Mô tả mẫu nghiên cứu (N = 321)
Thành tố	Kết quả
	Số lượng	Tỷ lệ (%)
Giới tính	321	100,00
Nam	165	51,40
Nữ	156	48,60
Độ tuổi	321	100,00
< 24	27	8,41
24 - 40	128	39,88
> 40	154	47,98
> 60	12	3,74
Trình độ văn hoá	321	100,00
Cao đẳng, đại học	163	50,78
Sau đại học (Thạc sĩ, tiến sĩ)	158	49,22
Vị thế điều tra	321	100,00
Chuyên gia (ở các cơ quan QLNN, hiệp hội ngành hàng) (N1 = 209)	209	65,11
Nhà DN và quản trị kinh doanh (N2 = 112)	112	34,89

Nguồn: Kết quả điều tra, khảo sát chuyên gia và DN về các giải pháp ứng phó biện pháp CTC đối với hàng hoá xuất khẩu của Việt Nam

Bảng 2: Tỷ lệ đánh giá về mức độ hoàn thiện pháp luật PVTM của Việt Nam
Tiêu chí tiếp cận thông tin	Tỷ lệ đánh giá điểm (%) (1- chưa hoàn thiện; 5- rất hoàn thiện)					Điểm trung bình
Tiêu chí tiếp cận thông tin	1	2	3	4	5	Điểm trung bình
Mức độ hoàn thiện pháp luật PVTM của Việt Nam	7,48	22,12	34,58	20,87	14,95	3,14