Trong bối xử lý nợ xấu, tái cơ cấu doanh nghiệp (DN) được xác định là nhiệm vụ trọng tâm trong trụ cột tái cấu trúc nền kinh tế đất nước, thì tiến trình và kết quả tái cơ cấu luôn nhận được sự quan tâm cao của dư luận. 

Khi nền kinh tế vĩ mô còn gặp nhiều thách thức, những bất cập trong hoạt động của khối DN, trong đó, gồm các tập đoàn, tổng công ty nhà nước đang lộ rõ. Hậu quả của thời gian dài chạy theo tăng trưởng nóng, sử dụng quá nhiều vốn vay, trong khi các dự án đầu tư không hiệu quả; công tác quản lý yếu kém; sản phẩm ứ đọng, không có đầu ra... là nhiều DN lâm vào tình trạng nợ nần chồng chất.

Nhiều DN không có nguồn tài chính để thanh toán các khoản nợ đến hạn, trong đó, chủ yếu là các khoản vay của ngân hàng thương mại. Khi DN không có khả năng thanh toán nợ đến hạn, các ngân hàng cắt đứt quan hệ tín dụng, khiến DN không còn vốn để duy trì hoạt động sản xuất - kinh doanh, đối diện với nguy cơ phá sản. Việc có tổ chức đứng ra mua lại các khoản nợ, xử lý nợ của DN, được coi như giải pháp “tiếp máu” cho DN, giúp DN đang suy kiệt có thể hồi sinh và tiếp đó là tái cơ cấu giúp DN phát triển.

Thực tế, hoạt động xử lý nợ xấu, tái cơ cấu DN không còn là mới mẻ ở nước ta, hoạt động này đã được DATC triển khai thực hiện từ năm 2006 và đã mang lại những kết quả tốt đẹp khi vực dây nhiều DN đứng bên bờ vực phá sản, âm vốn sở hữu hàng trăm tỷ đồng.

DATC được thành lập theo Quyết định số 109/2003/QĐ-TTg ngày 5/6/2003 với mục tiêu xử lý nợ và tài sản tồn đọng thúc đẩy tái cơ cấu DNNN và ngân hàng thương mại nhà nước. Theo đó, DATC lấy xử lý nợ gắn với tái thiết phục hồi DN làm cơ chế hoạt động chủ đạo. DATC thực hiện nhiệm vụ thông qua 2 chức năng chính: Công cụ để thực hiện các nhiệm vụ do Chính phủ giao;  Kinh doanh theo cơ chế thị trường.

Quy trình thực hiện phương án tái cấu trúc DN thông qua hoạt động xử lý nợ tại DATC đòi hỏi phải tuân thủ một loạt các yêu cầu công việc từ tìm hiểu thông tin về DN để đánh giá khả năng tái thiết, phục hồi, phát triển và xác định phương án xử lý nợ phù hợp.

Tiếp đến, DATC thực hiện xác định giá và đàm phán mua nợ để trở thành chủ nợ mới; đàm phán với chủ sở hữu DN để chuyển nợ thành vốn góp nhằm cơ cấu lại nguồn vốn và nợ phải trả để làm giảm nhẹ gánh nặng trả nợ cho DN; Đồng thời, tìm kiếm các nhà đầu tư chiến lược tham gia góp vốn vào DN để tận dụng những kinh nghiệm quản trị, trình độ kỹ thuật, kênh phân phối, nhằm hỗ trợ DN sau tái cấu trúc; tái cấu trúc bộ máy quản lý điều hành và nguồn nhân lực của DN. Cùng với đó, thực hiện tái cấu trúc lại hoạt động sản xuất - kinh doanh, cơ cấu lại thị trường tiêu thụ, vùng nguyên liệu; hỗ trợ hoạt động sau chuyển đổi như điều chỉnh kế hoạch trả nợ, xây dựng thể chế, xây dựng mục tiêu chiến lược để duy trì và phát triển hoạt động sản xuất - kinh doanh…

So với các biện pháp xử lý nợ khác như mua nợ bằng trái phiếu đặc biệt, bán nợ, cơ cấu lại nợ, xử lý tài sản… thì cơ chế xử lý nợ gắn với tái thiết DN của DATC có đặc điểm nổi bật là: Xử lý tận gốc vấn đề nợ xấu; Làm gia tăng giá trị DN, qua đó làm gia tăng giá trị khoản nợ xấu;  Gắn xử lý nợ với việc bảo đảm an sinh xã hội và tăng thu ngân sách nhà nước (thu thuế mới và thu nợ đọng thuế, nợ đọng bảo hiểm xã hội); Xã hội hóa đầu tư cho các nhà đầu tư tư nhân cùng tham gia xử lý nợ hoặc nhận chuyển nhượng vốn góp sau này.

Kể từ khi đi vào hoạt động chính thức đến nay, DATC đã xử lý trên 90.000 tỷ đồng nợ trong và ngoài nước cho DN; Hỗ trợ trên 3.000 DN xử lý nợ trong quá trình cổ phần hóa; Xử lý nợ để tái cơ cấu, chuyển đổi sở hữu cho 180 DN; trong đó, có 80 DNNN với giá trị chuyển nợ thành vốn góp trên 1.400 tỷ đồng;

DATC đã giúp trên 20 tập đoàn, tổng công ty nhà nước xử lý nợ để hoàn tất cổ phần hóa, trong đó có những tổng công ty mà Nhà nước chỉ đạo thực hiện trong thời gian dài không thực hiện được nhưng qua DATC đã thành công. Mặt khác, giúp hàng chục ngàn lao động có công ăn việc làm, giúp xử lý nợ đọng thuế và bảo hiểm xã hội, tăng nguồn thu cho ngân sách nhà nước, bổ sung hàng hóa cho thị trường chứng khoán, kết nối nhà đầu tư với DN.

Đánh giá về hoạt động mua bán nợ xấu, tái cơ cấu DN, nhiều chuyên gia tài chính, ngân hàng đồng thuận cho rằng, kinh nghiệm xử lý nợ xấu thông qua tái cơ cấu DN của DATC có ý nghĩa quan trọng trong việc xử lý nợ xấu hiện nay. Trong điều kiện hệ thống các chính sách, pháp luật liên quan hoạt động mua bán nợ đã từng bước được hoàn thiện… thì vấn đề cần làm là nâng cao năng lực tài chính và nhân sự của các DN tham gia thị trường mua bán nợ.

Cũng theo các chuyên gia, quy định hiện hành, các công ty mua bán nợ chưa được phép hỗ trợ tài chính cho DN khách nợ sau khi tái cơ cấu tài chính, hơn nữa, thị trường mua bán nợ xấu hiện mới chủ yếu là thị trường sơ cấp, vì vậy, cần tiếp tục nghiên cứu để giúp các DN tiếp cận được thị trường này một cách hiệu quả, hình thành thị trường thứ cấp cho hoạt động này...

Để hoạt động xử lý nợ xấu gắn với tái cơ cấu DN đạt hiệu quả cao, theo ông Đậu Anh Tuấn -  Trưởng ban Pháp chế Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam, cần có giải pháp thúc đẩy hoạt động mua bán, xử lý nợ gắn với tái cơ cấu DN như: Các tổ chức tín dụng, tổ chức xử lý nợ được thực hiện cấp tín dụng, bảo lãnh để DN tái cơ cấu nguồn vốn phục vụ hoạt động sản xuất kinh doanh; Sử dụng chính sách thuế như miễn thuế, giảm thuế… đối với tổ chức xử lý nợ, các DN được tái cơ cấu thông qua xử lý nợ.