Lương và thu nhập

Khi các lãnh đạo hai Công ty Thoát nước đô thị và Chiếu sáng công cộng ở TP. Hồ Chí Minh nhận hình thức bị kỷ luật đảng, buộc thôi việc và cách chức do tự đặt ra cơ chế tạo thu nhập cao bất thường cho cá nhân (200 triệu đồng/tháng), trong khi lẩn tránh thực hiện quyền lợi hợp pháp của những người lao động, họ mới có thời gian đọc báo và biết được có người tham gia giao thông bị rơi cả người và xe xuống hố thoát nước vì trời tối không có đèn. 

Chỉ một ngày trước đó, hàng loạt người dân được mô tả là ngã sõng soài trong biển nước khi trong thành phố có một trận mưa không lớn…

Ở một chiều khác, TS.Trần Đình Thiên – Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam thì nói rằng “lương không cao thì không thể có CEO tốt”. Còn Viện trưởng Viện Nghiên cứu Quản lý kinh tế trung ương, TS.Nguyễn Đình Cung thì cho rằng: “Hiểu thế nào là lương khủng và căn cứ nào để gắn lương và chất lượng mới là quan trọng. Khi họ giỏi, đưa DN làm ăn hiệu quả cao thì xứng đáng với lương cao”.

Chủ tịch Hội đồng Tiền lương quốc gia, Thứ trưởng Bộ LĐ-TB&XH Phạm Minh Huân giải thích, lẽ ra lương của lãnh đạo các DN trên vào khoảng 30 triệu đồng/tháng, không thể có mức lương cao gấp 7 lần.

Thật ra, để hiểu được cơ thế thu nhập (bao gồm lương) trong các DNNN là chuyện vô cùng phức tạp. Ngay trong việc ban hành hệ thống văn bản pháp luật: từ 2001-2011, Bộ LĐ-TB&XH đã ban hành tới 6 nghị định và 12 thông tư hướng dẫn về quản lý tiền lương và thu nhập cho thấy, chính Nhà nước và kể cả các DNNN đã khó khăn như thế nào trong việc tính lương, thưởng, và thu nhập.

Một ví dụ cụ thể cho thấy điều này: Trung tuần tháng 7/ 2011, lãnh đạo Tập đoàn Than và Khoáng sản Việt Nam gửi một thông báo đến tất cả các đơn vị thành viên nhằm chấn chỉnh việc trả lương, thưởng. Họ phát hiện ra rằng, ở một số đơn vị tiền thưởng chiếm tỷ lệ cao từ 20% đến 50% tiền lương, trong khi quy định quỹ thưởng chỉ được trích tối đa không quá 8% quỹ lương.

Điều này dẫn đến tình trạng, tiền lương khâu gián tiếp tăng cao hơn nhiều so với khâu trực tiếp, tiền lương của cán bộ lãnh đạo cao hơn nhiều so với quy định của Tập đoàn và tăng cao hơn nhiều so với mức tăng bình quân của đơn vị. Những văn bản nội bộ như trên, thật đáng tiếc, ít khi được công bố công khai.

Trách nhiệm thuộc về ai

Thứ trưởng Huân nói thêm: "Các quy định về chi tiền lương đều đã được quy định rất cụ thể từ lâu, nhưng các DN có thực hiện đúng theo quy định hay không mới là vấn đề”. Mới đây, Kiểm toán Nhà nước phát hiện thu nhập bình quân của Vinafood 1 và Vinafood 2 có mức lương từ 60-80 triệu đồng/tháng. 

Trước đó, cũng theo cơ quan này cho biết: năm 2011, lương Chủ tịch của Petrolimex là 58 triệu đồng/tháng; lương Chủ tịch Petrolimex năm 2010 thậm chí còn lên tới 70,7 triệu đồng/tháng…

Bà Tống Thị Minh (Bộ LĐ-TB&XH) cho biết, việc trả lương ở Petrolimex được căn cứ trên khoản lợi nhuận dự kiến 2.000 tỷ đồng do Tổng công ty này đệ trình đầu năm 2011, chứ không phải với bối cảnh đơn vị này cuối năm báo lỗ hơn 1.400 tỷ đồng.

TS. Nguyễn Đình Cung nói rằng những quy định không hợp thời về chế độ lương hiện nay đang khiến có những lãnh đạo DN có mức lương khủng nhưng cũng lại có những DN đang mất dần cán bộ quản lý cấp trung vì lương thấp. Ông nói “không ít DNNN đang trong cảnh này, chẳng qua lãnh đạo đứng đầu DN này không rời DN vì nhiều nguyên nhân như trách nhiệm liên đới, sự nghiệp chính trị… nên họ chưa muốn rời bỏ nơi làm việc”.

Bộ LĐ-TB&XH là nơi biết rõ nhất tình trạng lương của lãnh đạo trong các DNNN đã vượt mọi quy định và tình trạng này đã vượt khỏi tầm “quan sát” của Bộ Kế hoạch và Đầu tư khi trong Đề án “Nâng cao hiệu quả hoạt động của DNNN” đang soạn thảo, Bộ này vẫn nhận được thông tin từ cơ sở cho biết, tiền lương bình quân của thành viên hội đồng quản trị, tổng giám đốc, giám đốc chỉ vỏn vẹn 15-20 triệu đồng/tháng. 

Riêng 36 công ty mẹ trong tập đoàn kinh tế và tổng công ty đặc biệt, lương của những người giữ chức vụ trên chỉ đạt gần 21 triệu đồng năm 2008... đều trong khung quy định của Nhà nước.

Vì lẽ đó, câu chuyện thu nhập ở các DNNN, dù được yêu cầu công khai hóa trong nghị định trên, vẫn luôn là điều bí ẩn…