Phân tích ảnh hưởng của quá trình phát triển đô thị hóa tác động đến người dân TP. Sông Công, tỉnh Thái Nguyên, bài viết đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao chất lượng đời sống người dân trên địa bàn trong bối cảnh đô thị hóa diễn ra mạnh mẽ như hiện nay.

Sông Công là Thành phố công nghiệp, trung tâm kinh tế, hành chính, văn hóa - xã hội phía Nam của tỉnh Thái Nguyên; là đầu mối giao thông, giao lưu phát triển kinh tế - xã hội quan trọng của vùng Đông Bắc Bắc Bộ. Trải qua gần 30 năm xây dựng phát triển với TP. Sông Công đã khắc phục vượt qua mọi khó khăn, thách thức, từng bước khai thác có hiệu quả những tiềm năng, lợi thế của địa phương, huy động và sử dụng tối đa mọi nguồn lực, nhất là nội lực để phát triển kinh tế - xã hội, củng cố quốc phòng, an ninh, xây dựng hệ thống chính trị vững mạnh, tạo tiền đề quan trọng phát triển đô thị Sông Công. Trong những năm qua, tốc độ tăng trưởng kinh tế của Thành phố tương đối ổn định, trung bình giai đoạn 2013 - 2017 là 17%, riêng năm 2017 là 13,7%.

Quá trình đô thị hóa và những tác động đến đời sống người dân TP. Sông Công

Với lợi thế đặc biệt, TP. Sông Công từ lâu được xác định là trung tâm công nghiệp lớn và là đô thị bản lề, trung chuyển kinh tế giữa các vùng trong và ngoài tỉnh Thái Nguyên. Thành phố luôn giữ nhịp tăng trưởng kinh tế khá, góp phần cải thiện đời sống nhân dân trên địa bàn, với những kết quả đạt được trên các mặt kinh tế - xã hội, cụ thể như: Tốc độ tăng trưởng kinh tế (GDP) bình quân hàng năm đạt khoảng 17%; Cơ cấu kinh tế công nghiệp và xây dựng chiếm hơn 76%; sản lượng lương thực cây có hạt bình quân hàng năm đạt trên 17 nghìn tấn; thu ngân sách tăng bình quân 20%/năm; đến hết năm 2014, tỷ lệ hộ nghèo giảm còn trên 3,5%, năm 2015 còn 2,8%...

Cùng với quá trình công nghiệp hóa – hiện đại hóa, thời gian qua, tốc độ đô thị hóa của TP. Sông Công diễn ra khá nhanh, điều này đã, đang ảnh hưởng mạnh mẽ tới đời sống của người dân trên địa bàn. Những thay đổi diễn ra trên tất cả cảc lĩnh vực, từ cơ cấu sử dụng đất, cơ cấu kinh tế, nghề nghiệp, lao động việc làm, nguồn thu nhập, mức sống đến nhà ở, cơ sở hạ tầng, từ đời sống vật chất đến đời sống tinh thần của người dân, cụ thể:

Thứ nhất, ảnh hưởng của đô thị hóa đến thu nhập của người dân:

Quá trình đô thị hóa đã tác động rõ rệt đến kinh tế của các hộ nông dân và thu nhập của người dân ở TP. Sông Công. Giai đoạn từ 2015 – 2017, thu nhập bình quân mỗi hộ gia đình tăng 39,2 triệu đồng (từ 140,8 triệu đồng/hộ/năm tăng lên 180 triệu đồng/hộ/năm). Tỷ lệ đóng góp của các ngành nghề trong tổng thu nhập cũng có sự thay đổi và được thể hiện rõ nét (Hình 1).

Thứ hai, ảnh hưởng của đô thị hóa đến việc làm của người dân:

Tốc độ tăng trưởng kinh tế của TP. Sông Công liên tục tăng cao trong nhiều năm và theo xu hướng giảm dần tỷ trọng nông nghiệp, tăng tỷ trọng dịch vụ, thương mại và công nghiệp trong GDP. Điều này cho thấy, xu thế phát triển đô thị của Thành phố đang chuyển biến theo hướng công nghiệp hóa – hiện đại hóa.

Nhóm nghề phi nông nghiệp, dịch vụ, thương mại xuất hiện ngày càng nhiều và phát triển mạnh. Nhiều người dân trên địa bàn đã mạnh dạn thay đổi phương thức sản xuất, ngành nghề. Một số hộ đã chuyển hẳn từ sản xuất nông nghiệp sang kinh doanh dịch vụ như: Kinh doanh hàng ăn, kinh doanh vật liệu xây dựng, buôn bán tạp phẩm, kinh doanh đồ nội thất, các dịch vụ như sửa chữa xe, nhà nghỉ, điện tử... với tỷ lệ 39%, tăng 16% so với trước phát triển đô thị (trước đô thị hóa, 59% hộ sinh sống trên địa bàn Sông Công chủ yếu dựa vào sản xuất nông nghiệp, cuộc sống không ổn định); Cơ hội tiếp xúc với thị trường nhiều hơn nên người dân có điều kiện trao đổi, học hỏi kinh nghiệm trong sản xuất kinh doanh và có nhiều cơ hội tìm kiếm việc làm mới sau khi mất đất sản xuất.

Thứ ba, ảnh hưởng của đô thị hóa đến đời sống văn hóa xã hội:

Đô thị hóa hiểu theo nghĩa rộng nhất là sự thay đổi phương thức hay hình thức cư trú của con người. Có nghĩa là không chỉ thay đổi phương thức sản xuất tiến hành các hoạt động kinh tế mà còn là sự thay đổi lớn trong lất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội và cá nhân, trong đó, có các quan hệ xã hội, các mô hình hành vi và ứng xử tương ứng với điều kiện sống công nghiệp hóa, đô thị hóa và hiện đại hóa. Đối với người dân, khi kinh tế gia đình phát triển, mức sống được nâng lên, cuộc sống được cải thiện, họ có điều kiện hưởng thụ và chăm lo cho cuộc sống cho bản thân và gia đình tốt hơn, điều kiện sinh hoạt văn hóa tăng lên rất nhiều.

Trong quá trình đô thị hoá, trình độ học vấn cũng là một yếu tố tác động rõ rệt đến khả năng thích ứng của người lao động. Người có trình độ học vấn càng cao lại càng có khả năng tìm được việc và có ý thức hơn trong triển khai việc, tích cực, chủ động để thích ứng với những yêu cầu mới của công việc.

Một số đề xuất, kiến nghị

Quá trình đô thị hóa đã có những tác động rất lớn đối với kinh tế hộ dân TP. Sông Công, tỉnh Thái Nguyên. Thu nhập của hộ tăng lên chủ yếu là trong lĩnh vực kinh doanh – dịch vụ. Qua Hình 2 về cơ cấu nghề nghiệp và tỷ lệ sử dụng tiền bồi thường của các hộ dân có thể thấy rằng mức sống của người dân trên địa bàn TP. Sông Công đã có nhiều chuyển biến theo chiều hướng tăng lên.

Văn hóa, lối sống cũng đã có nhiều thay đổi về kiến trúc, kết cấu nhà ở, cách sử dụng thời gian nhàn rỗi, tham gia, tổ chức lễ hội, sử đụng các phương tiện giải trí... Thành phần dân cư khá đa dạng, lối sống hàng ngày có sự pha trộn, giao thoa giữa văn hóa đô thị và văn hóa nông thôn. Một số lĩnh vực thay đổi khá nhanh như tiện nghi sinh hoạt, nhà ở, hành vi ứng xử đối với môi trường, các phương tiện văn hóa tinh thần.

Bên cạnh mặt tích cực, trên địa bàn TP. Sông Công còn tồn tại một số vấn đề như: Diện tích đất nông nghiệp bị thu hẹp; tình trạng thất nghiệp, thiếu việc làm gia tăng; sự chuyển đổi nghề nghiệp của người dân chưa bắt kịp với tốc độ phát triển kinh tế; cơ sở hạ tầng chưa được đầu tư xây dựng đồng nhất, một số lĩnh vực còn thể hiện sự thay đổi chậm. Vẫn còn một bộ phận hộ nông dân do chưa tận dụng được những cơ hội của quá trình đô thị hóa để thay đổi và duy trì phương thức sản xuất cũ, cho nên thu nhập của họ không có nhiều thay đổi…

Để giải quyết những tồn tại, thách thức trên, thời gian tới, TP. Sông Công cần có những giải pháp cho trung và dài hạn, cụ thể như: Xây dựng quy hoạch tổng thể, nghiên cứu lập kế hoạch sử dụng đất đai lâu dài, đảm bảo tính phát triển bền vững cho tỉnh Thái Nguyên nói chung và cho TP. Sông Công nói riêng. Theo đó, trước mắt cần tập trung một số vấn đề sau:

Một là, hoàn thiện cơ chế chính sách quản lý đất đai, chính sách bồi thường giải phóng mặt bằng, chính sách hỗ trợ học tập, việc làm cho người dân bị mất đất sao cho phù hợp với sự phát triển của khu vực và toàn xã hội.

Hai là, nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về đất đai, đẩy mạnh sự phối hợp và đồng thuận giữa nhiều ngành nghề, lĩnh vực sao cho mối quan hệ Nhà nước - doanh nghiệp - người dân đạt hiệu quả cao nhất.

Ba là, có các biện pháp tuyên truyền sâu rộng Luật Đất đai và các bộ luật liên quan đến điều chỉnh quan hệ đất đai trong xã hội, để người sử dụng đất nhận thức đúng đắn về quyền và nghĩa vụ. Đồng thời, quan tâm đến cập nhật, bổ sung, hoàn thiện thể chế, cơ chế, chính sách, luật pháp để nâng cao năng lực, hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước trong phát triển nông nghiệp và xây dựng nông thôn.

Bốn là, tiếp tục tập trung chỉ đạo quyết liệt tái cơ cấu ngành Nông nghiệp với mục tiêu là nâng cao năng suất, chất lượng, hiệu quả, sức cạnh tranh, nâng cao thu nhập của người nông dân. Trong tái cơ cấu nông nghiệp, cần đặc biệt quan tâm xây dựng các cơ chế, chính sách để tạo điều kiện thuận lợi thúc đẩy ứng dụng khoa học công nghệ vào sản xuất.

Năm là, tiếp tục đẩy mạnh và nâng cao hiệu quả thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới, trong đó tập trung chú trọng tái cơ cấu sản xuất, tăng thu nhập cho người nông dân, quan tâm xây dựng các cơ chế, chính sách để khuyến khích doanh nghiệp đầu tư, phát triển sản xuất kinh doanh ở khu vực nông thôn, qua đó góp phần chuyển dịch cơ cấu lao động, nâng cao đời sống của người dân nông thôn.

Sáu là, tập trung chỉ đạo, quản lý tốt vật tư nông nghiệp, đồng thời, chủ động xây dựng kế hoạch phòng tránh thiên tai; hỗ trợ người dân khắc phục khó khăn do thiên tai, thời tiết; triển khai đồng bộ, hiệu quả các nhiệm vụ, giải pháp về ứng phó với biến đổi khí hậu, nước biển dâng; củng cố và phát triển hệ thống thủy lợi; bảo vệ và sử dụng hiệu quả, bền vững nguồn tài nguyên thiên nhiên.    

Tài liệu tham khảo:

1. UBND TP. Sông Công (2017), “Kiểm kê đất đai năm 2016”;
2. UBND TP. Sông Công (2016), “Báo cáo thuyết minh tổng hợp quy hoạch sử dụng đất đến năm 2020 và kế hoạch sử dụng đất 5 năm kỳ đầu (2010- 2015) TP. Sông Công, tỉnh Thái Nguyên”;
3. UBND TP. Sông Công (2016), Báo cáo tình hình thực hiện kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội năm 2010- 2015;
4. Văn phòng đăng ký sử dụng đất TP. Sông Công, “Thống kê 2016 ”;
5. Cẩm Bá Thường (2009), Vấn đề đô thị hóa và sự ảnh hưởng của nó đến đời sống xã hội của nông thôn Việt Nam;
6. Đỗ Thị Lệ Hằng (2008), "Thực trạng chuyển đổi nghề nghiệp của cư dân vùng ven đô trong qua trình đô thị hóa", Tạp chí Tâm lý học, số 3, tr. 37-40;
7. Các website: smgorg.gov.vn, baomoi.com, baothainguyen.org.vn, tapchitaichinh.vn...