Trong bối cảnh chuyển đổi số và hội nhập sâu, thị trường bảo hiểm cần một khuôn khổ pháp lý mới đủ sức dẫn dắt và thích ứng với thực tiễn. Tạp chí Kinh tế - Tài chính trao đổi với ông Nguyễn Quang Huy - CEO Khoa Tài chính - Ngân hàng, Trường Đại học Nguyễn Trãi để làm rõ vấn đề này.

Phóng viên: Ông đánh giá như thế nào về tác động của thể chế, pháp lý đối với hoạt động kinh doanh bảo hiểm hiện nay?

Ông Nguyễn Quang Huy: Trong tư duy hoạch định chính sách hiện đại, các “điểm nghẽn thể chế” không chỉ đơn thuần là các rào cản hành chính, mà còn phản ánh sự thiếu đồng bộ trong vận hành giữa khung pháp lý và sự phát triển năng động của thị trường. Với ngành Bảo hiểm, một trong ba trụ cột chính của hệ thống tài chính quốc gia, những điểm nghẽn thể chế đang là lực cản lớn, ảnh hưởng trực tiếp đến năng lực thích ứng và triển vọng tăng trưởng của doanh nghiệp.

Thực tế cho thấy, tốc độ phát triển của thị trường, đặc biệt dưới tác động của chuyển đổi số, công nghệ chia sẻ, trí tuệ nhân tạo, đang vượt xa khả năng cập nhật của pháp luật hiện hành. Dù Luật Kinh doanh bảo hiểm năm 2022 là một bước tiến đáng kể trong hiện đại hóa thể chế, nhưng các doanh nghiệp, nhất là các mô hình sáng tạo như insurtech, bảo hiểm vi mô, bảo hiểm nông nghiệp số hóa, vẫn chưa nhận được sự hỗ trợ cần thiết từ các hướng dẫn thi hành cụ thể và môi trường pháp lý tương thích.

Bên cạnh đó, hệ thống quy định vẫn còn phân mảnh, chồng chéo và thiếu tính nhất quán. Nhiều quy định quan trọng về cấp phép, phân tách vốn, giám sát, xử lý rủi ro vẫn rải rác ở các văn bản dưới luật hoặc xung đột với các luật khác như Luật Đầu tư, Luật Doanh nghiệp, Luật Thanh tra. Điều này làm gia tăng chi phí tuân thủ và tạo ra rủi ro pháp lý tiềm ẩn cho doanh nghiệp.

Một hạn chế nền tảng hiện nay là thiếu cơ sở dữ liệu lớn, chuẩn mực thị trường và công cụ quản lý hiện đại. Việc áp dụng mô hình quản lý vốn dựa trên rủi ro (RBC) là hướng đi phù hợp thông lệ quốc tế, song để triển khai thực chất, cần hệ sinh thái dữ liệu số mạnh, kế toán theo giá trị thị trường và nguồn nhân lực chuyên sâu. Nếu thiếu hạ tầng kỹ thuật và năng lực vận hành, doanh nghiệp sẽ chịu áp lực lớn khi triển khai RBC quá nhanh hoặc thiếu linh hoạt.

Tổng thể, những điểm nghẽn thể chế hiện nay chủ yếu xoay quanh ba trục: Độ trễ của chính sách so với thực tiễn; sự phân tán và thiếu đồng bộ trong hệ thống pháp lý, cùng với nền tảng dữ liệu; và quản trị chưa theo kịp yêu cầu chuyển đổi. Để tháo gỡ, cần một cách tiếp cận cải cách đồng bộ, có lộ trình rõ ràng, và lấy doanh nghiệp làm trung tâm.

Phóng viên: Cục Quản lý, giám sát bảo hiểm (Bộ Tài chính) đang đề xuất sửa đổi Luật Kinh doanh bảo hiểm theo hướng phù hợp hơn, đáp ứng yêu cầu số hóa, minh bạch, giảm bớt thủ tục hành chính… Theo ông, nếu như việc sửa đổi Luật được thông qua sẽ khơi thông được những nút thắt nào cho ngành Bảo hiểm?

Ông Nguyễn Quang Huy: Tôi kỳ vọng, việc sửa đổi Luật Kinh doanh bảo hiểm sẽ gỡ bỏ các rào cản thể chế hiện hữu và mở rộng dư địa phát triển cho doanh nghiệp bảo hiểm.

Một trong những điểm sáng đầu tiên của dự thảo là cắt giảm mạnh thủ tục hành chính và điều kiện kinh doanh, với mục tiêu giảm ít nhất 30% điều kiện đầu tư hiện hành, đồng thời đơn giản hóa quy trình cấp phép cho đại lý, môi giới và các tổ chức dịch vụ phụ trợ. Điều này giúp giảm gánh nặng tuân thủ và mở rộng cơ hội tiếp cận thị trường cho các doanh nghiệp nhỏ, khởi nghiệp.

Dự thảo cũng đưa ra lộ trình linh hoạt cho mô hình quản lý vốn dựa trên rủi ro (RBC), cho phép doanh nghiệp thử nghiệm song song hai mô hình trong 5 năm đầu và lựa chọn phương án có kết quả tính toán cao hơn trong hai năm đầu tiên. Cách làm này tạo điều kiện cho doanh nghiệp chuẩn bị nguồn lực và công nghệ, đồng thời cung cấp cơ sở thực tiễn cho cơ quan quản lý.

Tuy nhiên, để theo kịp đổi mới, cần bổ sung khung pháp lý cho các mô hình bảo hiểm sáng tạo như sandbox, đồng thời làm rõ vai trò của trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn trong thiết kế sản phẩm, quản trị rủi ro và bảo vệ người tiêu dùng trong môi trường số.

Riêng với hoạt động phân phối bảo hiểm qua ngân hàng (bancassurance), cần bổ sung quy định chặt chẽ về trách nhiệm của ngân hàng, minh bạch hợp đồng và xử lý vi phạm nhằm bảo vệ khách hàng mà không làm xáo trộn hệ thống tài chính.

Tóm lại, Luật sửa đổi nếu được hoàn thiện đúng hướng sẽ không chỉ hoàn thiện nền tảng pháp lý, mà còn mở đường cho sự phát triển minh bạch, bền vững và cạnh tranh hơn của thị trường bảo hiểm trong giai đoạn mới.

Phóng viên: Như vậy, có thể nói việc sửa đổi Luật lần này cần mang tính chiến lược dài hạn. Ông có quan điểm như thế nào về tính cấp thiết của quá trình này trong bối cảnh hiện nay?

Ông Nguyễn Quang Huy: Việc sửa đổi Luật Kinh doanh bảo hiểm lần này không chỉ là sự điều chỉnh kỹ thuật, mà là một bước chuyển tư duy trong hoạch định thể chế. Đây là yêu cầu tất yếu, mang tính chiến lược, nhằm tạo dựng nền tảng pháp lý đủ năng lực để dẫn dắt thị trường trong bối cảnh kinh tế - xã hội đang chuyển dịch nhanh chóng.

Thứ nhất, khu vực kinh tế tư nhân đang trở thành động lực tăng trưởng chủ đạo, đòi hỏi thể chế phải thay đổi theo hướng “hậu kiểm, minh bạch và trao quyền”. Khi doanh nghiệp được tạo điều kiện chủ động trong khuôn khổ rủi ro kiểm soát, chi phí tuân thủ giảm xuống, niềm tin giữa doanh nghiệp và Nhà nước sẽ được củng cố - đó là yếu tố thiết yếu cho phát triển bền vững.

Thứ hai, trong bối cảnh bất định ngày càng lớn, từ dịch bệnh đến biến động tài chính toàn cầu, bảo hiểm ngày càng khẳng định vai trò là công cụ điều tiết rủi ro vĩ mô, là “đệm giảm sốc” cho nền kinh tế. Nếu không có một khuôn khổ pháp lý linh hoạt và phù hợp, bảo hiểm sẽ khó hoàn thành chức năng này.

Việt Nam đang bước vào giai đoạn hội nhập sâu với các cam kết FTA thế hệ mới, tiêu chuẩn ASEAN và OECD, đòi hỏi thể chế minh bạch, có khả năng dự báo và phù hợp thông lệ quốc tế. Luật Kinh doanh bảo hiểm sửa đổi là một trong những “mảnh ghép” quan trọng để hoàn thiện môi trường đầu tư - kinh doanh hiện đại.

Từ thực tiễn, những đối tượng hưởng lợi rõ nhất sẽ là doanh nghiệp bảo hiểm nhỏ, các nhà đổi mới sáng tạo, người dân và nhà đầu tư. Một khung pháp lý đơn giản, rõ ràng sẽ tạo điều kiện cho mô hình mới phát triển, nâng cao chất lượng dịch vụ, bảo vệ quyền lợi người tham gia và mở rộng độ phủ bảo hiểm trong cộng đồng.

Tôi cho rằng, pháp luật không nên đứng sau thực tiễn mà phải đủ tầm để dẫn dắt. Việc sửa đổi Luật lần này cần được nhìn nhận như một bước đi kiến tạo, chuyển đổi từ “quản lý hành chính” sang “quản trị thông minh”, từ bảo hiểm truyền thống sang một hệ sinh thái số, tích hợp và thân thiện hơn với người dùng. Một nền kinh tế mạnh phải có hệ thống bảo hiểm phát triển, và hệ thống đó cần được nâng đỡ bằng một nền pháp lý vừa đủ chặt để tạo niềm tin, vừa đủ mở để nuôi dưỡng sáng tạo.

Phóng viên: Trân trọng cảm ơn ông!