Chính sách "cùng thắng"

Tham gia thảo luận về áp thuế với thuốc lá trong dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) tại phiên hopk của Quốc hội ngày 9/5, đại biểu Nguyễn Anh Trí - Đoàn Đại biểu Quốc hội TP. Hà Nội chia sẻ, theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), thuế thuốc lá là biện pháp nhanh nhất và tiết kiệm chi phí nhất để giảm tiêu dùng thuốc lá. Từ đó góp phần giảm đáng kể gánh nặng bệnh tật và tử vong sớm do các bệnh liên quan đến sử dụng thuốc lá.

WHO cũng khuyến cáo, thuế thuốc lá nên chiếm ít nhất 75% giá bán lẻ để đạt hiệu quả tối ưu trong việc giảm tiêu thụ các sản phẩm này. Bằng chứng từ nhiều quốc gia cũng cho thấy, điều chỉnh tăng thuế thuốc lá là một giải pháp mang lại lợi ích kép, vừa tăng thu, vừa bảo vệ sức khỏe nhân dân, nguồn thu ổn định từ thuế thuốc lá đảm bảo nguồn tài chính cho các chương trình y tế cộng đồng.

Đại biểu dẫn chứng: Tại Philippines, sau khi tăng thuế thuốc lá mạnh năm 2012, tỷ lệ hút thuốc lá nước này giảm từ 27% xuống còn 19,5%, trong khi nguồn thu thuế thuốc lá tăng từ 680 triệu USD Mỹ năm 2012 đã lên 2,9 tỷ USD Mỹ năm 2022. Ở Thái Lan, từ năm 1993 đến năm 2017, thuế thuốc lá tăng 11 lần đã làm giảm tỷ lệ hút thuốc từ 32% xuống còn 19,1% và thu ngân sách tăng 4 lần, tức là 500 triệu USD lên 2,3 tỷ USD. Vậy, tăng thuế thuốc lá cao và tăng thường xuyên được các quốc gia trên thế giới đánh giá là một chính sách "cùng thắng", tức là "win - win", "thắng" trong bảo vệ sức khỏe và "thắng" trong nguồn thu ngân sách.

So với các nước ASEAN, Việt Nam đang ở mức thuế rất thấp, thuế tính trên giá bán lẻ thuốc lá là khoảng 36%, thấp hơn nhiều quốc gia như Thái Lan là 78,6%, Philippines là 71,3%, Singapore là 67,5%. Điều này khiến giá thuốc lá tại Việt Nam vẫn thuộc loại hàng rẻ nhất Đông Nam Á. Vì vậy, Đại biểu đề nghị Quốc hội xem xét để tăng ngay, tăng mạnh và tăng thường xuyên thuế thuốc lá.

Bước đi đúng đắn, cần thiết và cấp bách

Đồng quan điểm với đại biểu Nguyễn Anh trí, đại biểu Nguyễn Hoàng Uyên - Đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Long An cho rằng, để kiểm soát tốt việc quản lý mục tiêu giảm tác hại của thuốc lá, thuế là biện pháp nhanh, hiệu quả và tiết kiệm chi phí nhất để giảm tiêu dùng. Qua đó, góp phần giảm gánh nặng bệnh tật và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực.

Thống nhất việc điều chỉnh tăng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá, đại biểu đánh giá, đây là bước đi đúng đắn, cần thiết và cấp bách nhằm giảm tỷ lệ sử dụng thuốc lá, nhất là trong giới trẻ. Quy định này thể hiện rõ quan điểm lấy sức khỏe của người dân làm trung tâm trong hoạch định chính sách đồng thời phù hợp với cam kết quốc tế, khuyến nghị của WHO và xu hướng chung trong khu vực.

"Việc tăng thuế không gây khó khăn cho ngành sản xuất mà là một chiến lược toàn diện để bảo vệ sức khỏe cộng đồng, tăng cường trách nhiệm xã hội và hướng đến phát triển bền vững", đại biểu nêu.

Dự thảo luật đưa ra mức thuế suất đối với thuốc lá là 75% và theo lộ trình tăng dần, áp dụng đồng thời thuế suất tỷ lệ và thuế tuyệt đối cụ thể là ít nhất 2000 đồng/bao vào năm 2027 và tăng dần đạt 10.000 đồng/bao vào năm 2031. Theo đại biểu, mức thuế suất như vậy so với khuyến nghị của WHO và các nước trong khu vực ASEAN là thấp.

Hiện trên thị trường có tới 40.000 nhãn thuốc lá, giá bán lẻ là dưới 10.000 đồng/bao 20 điếu và có những nhãn hiệu chỉ ở mức giá từ 8000 đồng/bao 20 điếu. Với mức giá thuốc lá bán lẻ thấp như vậy, người có thu nhập thấp, người mới hút hoặc kể cả trẻ em và trẻ vị thành niên cũng dễ tiếp cận. Vì vậy, Đại biểu đề nghị nghiên cứu xem xét tăng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá ngay từ đầu năm 2026 với mức tăng theo khuyến nghị của WHO để đạt mức thuế tuyệt đối là 15.000 đồng/bao và thuế tỷ lệ là 75%.

Bàn về vấn đề này, đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga - Đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Hải Dương chia sẻ, để chính sách này phát huy hiệu quả toàn diện, Chính phủ cần tiếp tục tăng cường chống buôn lậu thuốc lá tại các khu vực biên giới, đặc biệt là khu vực phía Nam. Từ đó, ngăn chặn hiện tượng thuốc lá lậu tràn vào thị trường nội địa, vừa gây thất thu thuế và vừa mất kiểm soát chất lượng sản phẩm.

Đại biểu cũng đề nghị sử dụng hiệu quả nguồn thu thuế từ thuốc lá, nên dành một phần cho Quỹ phòng, chống tác hại của thuốc lá và tập trung vào các hoạt động truyền thông, thay đổi hành vi, hỗ trợ cai nghiện thuốc lá và tăng cường các dịch vụ y tế cộng đồng. Cùng với đó, đẩy mạnh hơn nữa việc thực thi các quy định cấm quảng cáo, khuyến mãi, tài trợ thuốc lá dưới mọi hình thức.