“Nóng” từ cửa khẩu…

Chia sẻ về thực trạng hàng lậu hiện nay, ông Đặng Văn Đức - Phó Chi cục trưởng Chi cục Điều tra chống buôn lậu - Cục Hải quan cho biết, hoạt động xảy ra trên hầu hết các tuyến. Trong đó, tuyến biên giới Việt Nam – Trung Quốc nổi lên mặt hàng rượu, dược liệu, thực phẩm đông lạnh; tuyến biên giới Việt Nam – Lào có mặt hàng gỗ, khoáng sản; tuyến Việt Nam – Campuchia nổi lên mặt hàng thuốc lá, mỹ phẩm. Ngoài ra, các cảng biển, sân bay quốc tế và kênh bưu chính, chuyển phát nhanh cũng bị lợi dụng để vận chuyển hàng hóa nhập lậu.

Hiện nay, trung bình mỗi ngày cơ quan Hải quan làm thủ tục cho khoảng 50.000 tờ khai hải quan, trong đó có khoảng 700.000 vận đơn thương mại điện tử.

Theo đánh giá của ông Đặng Văn Đức, trong 8 tháng đầu năm 2025, tình hình buôn lậu, gian lận thương mại, hàng giả và vi phạm sở hữu trí tuệ tiếp tục diễn biến phức tạp.

Thủ đoạn của các đối tượng ngày càng tinh vi, như: Khai sai hồ sơ, làm giả chứng từ; lợi dụng loại hình gia công, kho ngoại quan, quá cảnh để tráo hàng; hay lợi dụng chính sách tự công bố sản phẩm để hợp thức hóa hàng nhập lậu.

Đáng chú ý, không chỉ buôn lậu qua biên giới mà ngay tại thị trường nội địa, nhiều đường dây tổ chức sản xuất, phân phối hàng giả, thậm chí bán công khai qua mạng xã hội và sàn thương mại điện tử.

Quán triệt và thực hiện nghiêm chỉ đạo của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ tại Công điện 65, Chỉ thị 13; chỉ đạo của Ban Chỉ đạo 389 quốc gia và Bộ Tài chính, ngành Hải quan đã thực hiện quyết liệt, đồng bộ các giải pháp kiểm soát, kiểm tra hiệu quả hàng hóa xuất nhập khẩu (XNK).

Đặc biệt, cơ quan Hải quan đã và đang ứng dụng công nghệ thông tin trong phân tích rủi ro; triển khai máy soi chiếu container hiện đại tại các cửa khẩu; kết nối dữ liệu với doanh nghiệp vận chuyển và sàn thương mại điện tử; thực hiện Hải quan số, hóa đơn điện tử, tiến tới hệ sinh thái số trong quản lý, kiểm soát hàng hóa.

Với việc triển khai các giải pháp đồng bộ, trong 8 tháng năm 2025, cơ quan Hải quan đã phát hiện, bắt giữ và xử lý 11.912 vụ vi phạm pháp luật hải quan; trị giá hàng hoá vi phạm ước tính đạt 16.151 tỷ đồng. Cơ quan Hải quan đã khởi tố hình sự 14 vụ và chuyển cơ quan khác đề nghị khởi tố 76 vụ.

Đến nội địa

Ông Trần Ngân Giang - Phó Chi cục trưởng Chi cục Quản lý thị trường (QLTT) tỉnh Tây Ninh cho biết, với đường biên giới dài, có tới 4 cửa khẩu quốc tế cùng nhiều cửa khẩu phụ và giáp ranh với TP. Hồ Chí Minh, địa bàn Tây Ninh luôn tiềm ẩn nhiều diễn biến phức tạp về buôn lậu, gian lận thương mại và kinh doanh hàng giả.

Chỉ tính riêng 6 tháng đầu năm 2025, QLTT Tây Ninh đã kiểm tra, xử lý 35 vụ vi phạm với tổng số tiền phạt hơn 1,23 tỷ đồng. Trong đó, đáng chú ý là vụ phát hiện 25 tấn sữa không có giấy tờ chứng minh nguồn gốc, xuất xứ; 5.486 sản phẩm là mỹ phẩm, hóa chất và chế phẩm diệt côn trùng nhập lậu, không rõ nguồn gốc.

“Doanh nghiệp nhiều khi hiểu rõ sản phẩm của mình bị làm giả, nhưng lại e ngại tiếp xúc với cơ quan chức năng để xử lý. Người tiêu dùng thì chưa ý thức đầy đủ về việc lựa chọn sản phẩm chính hãng, tâm lý xính ngoại. Vì vậy, chúng tôi sẽ đẩy mạnh truyền thông để cộng đồng cùng chung tay, bảo vệ quyền lợi chính đáng của doanh nghiệp và người tiêu dùng và vận động người dân ưu tiên dùng hàng Việt Nam”, ông Trần Ngân Giang nhấn mạnh.

Đánh giá về nạn hàng giả, hàng hậu, ông Nguyễn Viết Hồng - Phó Chủ tịch Hội Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng TP. Hồ Chí Minh, cho rằng đây là tình trạng vốn tồn tại từ lâu nhưng ngày càng bùng phát mạnh dưới tác động của các nền tảng số.

Theo ông, thủ đoạn sản xuất, buôn bán hàng giả ngày càng tinh vi, trải rộng nhiều lĩnh vực, trong đó có cả thực phẩm và thuốc chữa bệnh – những mặt hàng ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe người dân. Các đối tượng lợi dụng sự lỏng lẻo trong quản lý trên mạng xã hội, sàn thương mại điện tử hay livestream để đưa hàng giả đến tay người tiêu dùng, trong khi chế tài pháp luật chưa theo kịp.

Một nguyên nhân khác là tâm lý “ham rẻ” và sự thụ động của chính một bộ phận người tiêu dùng: biết rõ rủi ro nhưng vẫn mua, lại ít khi khiếu nại khi bị xâm phạm quyền lợi. Điều này vô tình tiếp tay cho hàng giả, hàng lậu tồn tại. Theo đó, ông khuyến cáo người tiêu dùng cần hết sức cẩn trọng, đặc biệt trên môi trường trực tuyến, và chủ động báo cơ quan chức năng khi phát hiện hàng giả.

Về phía doanh nghiệp, ông Hồng nhận định nhiều đơn vị còn thụ động, chỉ phản ứng khi hàng giả tràn lan, thậm chí che giấu việc sản phẩm bị làm nhái để tránh ảnh hưởng thương hiệu. Ông đề nghị các doanh nghiệp cần chủ động đăng ký quyền sở hữu trí tuệ từ sớm để có cơ sở pháp lý bảo vệ mình.

Nâng cao chất lượng hậu kiểm

Bà Phạm Khánh Phong Lan - Giám đốc Sở An toàn Thực phẩm TP. Hồ Chí Minh nhấn mạnh, cuộc chiến chống hàng giả, hàng lậu đang đối mặt với những khó khăn lớn. Đó là tình trạng hàng giả ngày càng tinh vi, không chừa bất cứ lĩnh vực nào, từ thực phẩm, sữa, thực phẩm chức năng cho đến nhiều ngành hàng khác. Trong khi đó, cơ quan chức năng còn nhiều đầu mối quản lý, phối hợp chưa chặt chẽ và chế tài xử phạt chưa đủ sức răn đe.

Cơ chế làm việc chưa phát huy được vai trò của lực lượng thanh tra, khiến hiệu quả kiểm soát yếu hơn nhiều so với các nước trong cùng điều kiện.

Do đó, để giải quyết tận gốc, cần đồng thời nâng chế tài xử phạt, ứng dụng công nghệ trong quản lý thị trường và đẩy mạnh tuyên truyền để người dân ưu tiên mua hàng hợp pháp.

Đặc biệt, thanh tra, kiểm tra là công cụ quan trọng để phát hiện và xử lý vi phạm, nhưng khi lực lượng mỏng mà thủ tục nhiều, khó tránh khỏi những vướng mắc và hiểu lầm từ phía doanh nghiệp. Nhiều nơi còn băn khoăn tại sao phải thanh tra đột xuất, tại sao không kiểm tra theo kế hoạch, nhưng thực tế là nếu chỉ làm theo kế hoạch khó mà kịp thời phát hiện vi phạm.

Do đó, luật pháp cần có cơ chế để nâng cao chất lượng công tác thanh tra, kiểm tra, giảm tiền kiểm, tăng hậu kiểm. Để từ đó bảo vệ những doanh nghiệp làm đúng tạo môi trường kinh doanh lành mạnh. Ngược lại, những trường hợp vi phạm nghiêm trọng như sữa, thực phẩm chức năng giả, hàng kém chất lượng gây hại trực tiếp đến sức khỏe người dân phải xử lý thật nghiêm, có thể xử lý hình sự đến mức cao nhất.