Hạ tầng yếu, tư duy cũ, thiếu nguồn lực

Đây không phải nhận định mới, nhưng được đặt ra cấp thiết hơn bao giờ hết tại Tọa đàm “Chuyển đổi số là động lực để HTX hội nhập quốc tế” do Liên minh HTX Việt Nam tổ chức mới đây. Những phân tích tại Tọa đàm cho thấy rõ ràng, con đường hội nhập của HTX sẽ rất hẹp, nếu không được mở rộng bằng công nghệ và dữ liệu.

Sự đòi hỏi từ thị trường quốc tế ngày nay không chỉ nằm ở chất lượng sản phẩm, mà còn ở tính minh bạch, khả năng truy xuất nguồn gốc, và tuân thủ các tiêu chuẩn môi trường - xã hội - quản trị (ESG). Đây là xu thế không thể đảo ngược, nhất là khi các thị trường lớn như EU, Mỹ, Nhật Bản... đã đưa ra hàng rào kỹ thuật số và môi trường khắt khe.

Theo bà Cao Xuân Thu Vân - Chủ tịch Liên minh HTX Việt Nam, nếu nông sản không có dữ liệu về quy trình canh tác, không gắn với hệ thống truy xuất số hóa, thì gần như không còn cơ hội để tiếp cận người tiêu dùng thế giới.

Ở góc độ chính sách, Nhà nước cũng đang thúc đẩy 2 chương trình song hành gồm chuyển đổi số quốc gia đến 2025, tầm nhìn 2030 và chiến lược tăng trưởng xanh. Điều này tạo cơ hội, nhưng cũng đặt ra trách nhiệm buộc HTX phải chuyển mình theo định hướng phát triển bền vững.

Dù đã có những mô hình HTX ứng dụng số thành công, thực tế cho thấy số lượng này vẫn còn rất khiêm tốn. Theo ông Mai Quang Vinh - Chủ tịch Liên hiệp HTX Kinh tế số Việt Nam, các HTX đang gặp phải “bộ ba rào cản” lớn như: Công nghệ - hạ tầng; tư duy - văn hóa dữ liệu; nguồn lực - hỗ trợ chính sách…

“Nhiều HTX chưa có thiết bị phù hợp, mạng Internet yếu, thiếu phần mềm quản trị chuyên biệt. Thói quen sản xuất thủ công, ngại ghi chép, thiếu kỹ năng số khiến HTX khó tiếp cận các công cụ kỹ thuật mới. Ngoài ra, chúng ta vẫn còn thiếu vốn đầu tư, nhân lực trẻ khan hiếm, còn lúng túng trong tiếp cận chính sách”, ông Mai Quang Vinh nêu rõ thực trạng.

Theo các chuyên gia, hiện nay, HTX vẫn hoạt động ở quy mô nhỏ, năng lực tài chính hạn chế. Điều này tạo ra một "điểm nghẽn kép" vừa thiếu nguồn lực để khởi động, vừa thiếu dòng tiền để duy trì và mở rộng. Việc đầu tư vào hạ tầng công nghệ, phần mềm quản trị, đào tạo nhân lực, hay chỉ đơn giản là duy trì kết nối mạng ổn định cũng là gánh nặng với nhiều HTX, đặc biệt là ở vùng sâu, vùng xa.

Cần một hệ sinh thái hỗ trợ đồng bộ

Phân tích từ Tọa đàm cho thấy, để HTX chuyển đổi thành công, cần có sự dẫn dắt và phối hợp 3 chiều: Nhà nước - HTX - doanh nghiệp công nghệ. Trong đó, về phía Nhà nước cần xây dựng nền tảng dùng chung, như phần mềm kế toán HTX, hệ thống truy xuất nguồn gốc, cổng quản lý HTX số... để tiết kiệm chi phí đầu vào. Cùng với đó là chính sách tín dụng công nghệ, miễn/giảm thuế cho đầu tư số hóa và đào tạo nhân lực.

Về phía HTX cần tự đổi mới từ bên trong, bắt đầu từ việc thay đổi thói quen quản lý, học hỏi kỹ năng số cơ bản và sẵn sàng hợp tác với doanh nghiệp cung cấp giải pháp công nghệ. “Nếu không biết ghi thì hãy nói công nghệ có thể chuyển lời nói thành văn bản. Vấn đề là dám bắt đầu”, bà Vân nhấn mạnh.

Về phía tổ chức trung gian như Liên minh HTX cần phát huy vai trò là cầu nối giữa HTX và doanh nghiệp công nghệ, thị trường tiêu thụ và cơ quan quản lý. Các mô hình thành công cần được lan tỏa mạnh mẽ…

Một xu hướng đặc biệt được các chuyên gia đề xuất là sự gắn kết giữa chuyển đổi số và chuyển đổi xanh. Từ năm 2027, nhiều thị trường quốc tế sẽ yêu cầu sản phẩm phải có chứng chỉ carbon, chỉ số phát thải, truy xuất cả chuỗi giá trị theo tiêu chuẩn ESG. Nếu không chuẩn bị từ bây giờ, HTX Việt sẽ bị loại khỏi cuộc chơi toàn cầu.

Chuyển đổi số đối với hợp tác xã không chỉ là chuyện cài phần mềm hay mua thêm máy móc. Đó là cả một quá trình thay đổi cách nghĩ, cách làm từ tổ chức lại sản xuất, quản lý hiệu quả hơn, đến việc nâng cao năng lực điều hành để bắt kịp với xu thế mới.

Đây là con đường dài, cần sự kiên trì và từng bước thích nghi. Nhưng nếu không bắt đầu ngay từ bây giờ, các HTX sẽ dần tụt lại phía sau, không chỉ trong cuộc cạnh tranh với hàng hóa nước ngoài mà còn ngay trên chính sân nhà.