Thực trạng phát triển kinh tế số tại TP. Hồ Chí Minh

Thời gian qua, Đảng và Nhà nước đã có nhiều văn bản về chủ trương, chính sách chủ động tham gia thực hiện cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 và chuyển đổi số, có thể kể đến như: Văn kiện Đại hội lần thứ XIII của Đảng đã đề ra yêu cầu: "Hoàn thiện thể chế để thúc đẩy quá trình chuyển đổi số. Đẩy nhanh xây dựng khung chính sách, pháp luật đối với việc xây dựng Chính phủ điện tử, hướng tới Chính phủ số".

Ngày 27/9/2019, Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết số 52-NQ/TW về một số chủ trương, chính sách chủ động tham gia cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 đề ra mục tiêu đến năm 2025, kinh tế số chiếm tỷ lệ 20% GDP. Tỷ lệ này tiếp tục được khẳng định trong Quyết định số 749/QĐ-TTg ngày 3/6/2020 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt "Chương trình Chuyển đổi số quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030"…

TP. Hồ Chí Minh được coi là cái nôi của khoa học và công nghệ cả nước, có nhiều yếu tố thúc đẩy kinh tế số, nhất là nguồn nhân lực, các doanh nghiệp công nghệ thông tin, sử dụng kho dữ liệu chuyển đổi số lớn nhất cả nước. Kinh tế số không chỉ đóng góp về tăng trưởng mà còn giúp tăng năng suất lao động, cơ hội kinh doanh mới, tối ưu hóa cấu trúc nền kinh tế, giúp Thành phố phát triển nhanh và bền vững, người dân giàu có hơn trong tương lai.

Theo Sở Thông tin và Truyền thông TP. Hồ Chí Minh, năm 2022, Thành phố có khoảng 9,2 triệu dân (chiếm 9,44% dân số cả nước), trong đó khoảng 60% người dân biết kỹ năng về công nghệ thông tin, có 67.792 người có chữ ký số (chiếm 0,88% số dân của Thành phố), gần 9,4 triệu tài khoản thanh toán tại ngân hàng (từ 15 tuổi trở lên). Thành phố cũng là địa phương đi đầu về ứng dụng thông minh trong nhiều lĩnh vực, cũng như xây dựng chính quyền điện tử. Tại TP. Hồ Chí Minh, các công nghệ số mới nổi như: blockchain, trí tuệ nhân tạo, phân tích dữ liệu lớn và internet vạn vật… đang phát triển, trở thành xu thế chủ đạo với động lực ngày càng tăng.

Nhận thức được những tiềm năng này, ngày 23/11/2017 UBND TP. Hồ Chí Minh đã ban hành Quyết định số 6179/QĐ-UBND về phê duyệt Đề án xây dựng TP. Hồ Chí Minh trở thành đô thị thông minh giai đoạn 2017-2020, tầm nhìn đến năm 2025. Theo đó, Thành phố đã xác định một trong những mục tiêu tổng quát trong việc xây dựng TP. Hồ Chí Minh trở thành đô thị thông minh là “đảm bảo tăng trưởng kinh tế, hướng đến kinh tế tri thức, kinh tế số”.

Thực hiện Chương trình chuyển đổi số quốc gia, TP. Hồ Chí Minh là địa phương đầu tiên của cả nước xây dựng Chương trình Chuyển đổi số (ban hành kèm theo Quyết định số 2393/QĐ-UBND, ngày 13/7/2020), với mục tiêu cụ thể đến năm 2025 kinh tế số chiếm 25% và đến năm 2030 chiếm 40% GRDP Thành phố. Chương trình Chuyển đổi số của TP. Hồ Chí Minh ưu tiên chuyển đổi số 10 ngành, gồm: Y tế; Giáo dục; Giao thông vận tải; Tài chính - ngân hàng; Du lịch; Nông nghiệp; Logistics; Môi trường; Năng lượng; Đào tạo nhân lực.

Nghị quyết Đại hội đại biểu Đảng bộ TP. Hồ Chí Minh lần thứ XI, nhiệm kỳ 2020-2025 cũng xác định chỉ tiêu phấn đấu đưa kinh tế số chiếm 25% GRDP vào năm 2025 và 40% đến năm 2030. Nghị quyết đưa ra “Chương trình trọng điểm phát triển doanh nghiệp, khởi nghiệp sáng tạo và phát triển sản phẩm chủ lực TP. Hồ Chí Minh”, bao gồm 13 đề án, chương trình thành phần. Cùng với việc xác định tầm nhìn, mục tiêu, Đảng bộ, chính quyền Thành phố cũng xác định nhiều nhiệm vụ, giải pháp để thúc đẩy, phát triển kinh tế số. Điều này cho thấy, Đảng bộ và chính quyền TP. Hồ Chí Minh đã nhất quán trong xác định phát triển kinh tế số là trọng tâm trong các mục tiêu, nhiệm vụ, giải pháp phát triển bền vững trong bối cảnh mới.

Tiếp đó, ngày 28/02/2022, UBND TP. Hồ Chí Minh ban hành Kế hoạch số 593/KH-UBND triển khai chương trình “Chuyển đổi số của TP. Hồ Chí Minh” và đề án “Xây dựng TP. Hồ Chí Minh trở thành đô thị thông minh” cũng đặt ra mục tiêu kinh tế số đóng góp 15% GRDP thành phố trong năm 2022.

Song song với hoàn thiện các khung khổ pháp lý, TP. Hồ Chí Minh đã đẩy mạnh xây dựng xã hội số, xây dựng chính quyền số, thiết kế đồng bộ, xây dựng và đưa vào vận hành hệ thống tích hợp, kết nối liên thông các cơ sở dữ liệu lớn, ứng dụng trí tuệ nhân tạo vào triển khai đô thị thông minh, đô thị sáng tạo. Ngoài ra, quá trình chuyển đổi số và phát triển kinh tế số của Thành phố còn có sự tham gia của các tổ chức, cá nhân. Hiệp hội Doanh nghiệp TP. Hồ Chí Minh đã thành lập Ban Chỉ đạo, mời các chuyên gia cùng tham gia và thành lập Ban điều hành Chương trình chuyển đổi số. Hội Tin học Thành phố là đơn vị được giao nhiệm vụ làm tư vấn, cố vấn chuyên môn cho các doanh nghiệp trong chuyển đổi số và xây dựng kế hoạch theo từng năm để thúc đẩy chuyển đổi số trong cộng đồng doanh nghiệp.

Nhờ đó, chuyển đổi số nói chung và phát triển kinh tế số nói riêng của TP. Hồ Chí Minh đã đạt được nhiều kết quả ấn tượng. Năm 2021, lần đầu tiên TP. Hồ Chí Minh đánh giá được đóng góp của kinh tế số trong GRDP trên địa bàn ở góc độ nghiên cứu khoa học là 15,48% (chưa bao gồm thương mại điện tử và kinh tế chia sẻ). Năm 2022, tỷ lệ đóng góp của kinh tế số cho GRDP của Thành phố ước đạt 18,66%, tăng hơn 3,2%. Trong đó, tỷ trọng kinh tế số ICT (công nghiệp công nghệ thông tin và dịch vụ viễn thông) chiếm 8,56% GDP, kinh tế lan toả chiếm 10,1% GDP. TP. Hồ Chí Minh xếp thứ 7 trên 63 tỉnh thành cả nước về kinh tế số.

Tồn tại, hạn chế

Bên cạnh những kết quả trên, quá trình phát triển kinh tế số của TP. Hồ Chí Minh cũng đặt ra nhiều vấn đề cần giải quyết. Hiện nay, Thành phố còn thiếu chính sách, hướng dẫn về mô hình chung để triển khai phát triển kinh tế số.

Hơn nữa, chính sách tài chính dành cho xây dựng và phát triển kinh tế số tại TP. Hồ Chí Minh chưa được ban hành đầy đủ. Nguồn tài chính cho phát triển đô thị TP. Hồ Chí Minh nói chung sử dụng vốn ngân sách nhà nước áp dụng theo khoản 3 Điều 6 và khoản 3 Điều 52, Nghị định số 73/2019/NĐ-CP, ngày 5/9/2019 của Chính phủ, hiện chỉ dừng lại ở cấp độ sử dụng nguồn ngân sách nhà nước đầu tư, trong khi các dự án cho kinh tế số cần đến nguồn vốn rất lớn, liên quan đến nhiều khía cạnh và nhiều bên tham gia, cần vận hành cả thị trường tài chính, huy động vốn đầu tư từ cả khu vực tư nhân.

Đó là chưa kể, còn thiếu vắng khung chính sách tài chính, tín dụng tiếp cận nguồn vốn từ doanh nghiệp tư nhân về phát triển công nghệ thông tin, nội dung số, phát triển nhân lực công nghệ thông tin, doanh nghiệp chuyển đổi mô hình kinh doanh số hóa, chính sách chuyển đổi các thành phần kinh tế hộ gia đình sang doanh nghiệp ứng dụng công nghệ số hóa, doanh nghiệp khai thác thông tin số phục vụ kinh doanh trực tuyến…

Về nguồn nhân lực, TP. Hồ Chí Minh có lợi thế hơn các địa phương khác về nguồn cung nhân lực, được đào tạo qua nhiều nguồn khác nhau (tại chỗ, nhập cư, từ nước ngoài về và qua đầu tư nước ngoài). Tuy nhiên, chất lượng nguồn nhân lực và cơ cấu đào tạo vẫn chưa đáp ứng với nhu cầu phát triển của kinh tế số.

Ngoài hạn chế về nguồn nhân lực, thì hạ tầng kỹ thuật số vẫn lạc hậu và chưa đáp ứng được yêu cầu. An toàn, an ninh mạng cũng là bài toán đặt ra trong bối cảnh kinh tế số ngày càng phát triển mạnh mẽ.

Một số giải pháp đề xuất

Để thúc đẩy phát triển kinh tế số tại TP. Hồ Chí Minh, đưa kinh tế số trở thành động lực tăng trưởng, Thành phố cần quan tâm đến những giải pháp sau:

Một là, hoàn thiện cơ chế, chính sách về phát triển kinh tế số. Theo đó, Thành phố cần tập trung xây dựng, hoàn thiện hệ thống cơ chế, chính sách để tạo lập hành lang pháp lý phát triển kinh tế số; xác lập, từng bước hoàn thiện đồng thời khung cơ chế, chính sách chung và các cơ chế, chính sách cụ thể đối với từng ngành, lĩnh vực về phát triển kinh tế số. Trong xây dựng cơ chế, chính sách để xây dựng và phát triển kinh tế số cần đặc biệt quan tâm, vận dụng hiệu quả mô hình xây dựng cơ chế, chính sách “sandbox” (khung thể chế thử nghiệm có kiểm soát đối với các công nghệ, sản phẩm, dịch vụ, mô hình kinh doanh mới) để quản lý, kiểm soát hiệu quả tiến trình xây dựng và phát triển kinh tế số tại Thành phố.

Song song với đó, cần xây dựng và hoàn thiện cơ chế, chính sách tài chính cho phát triển kinh tế số. Chú trọng tiếp cận toàn diện xây dựng, hình thành và thúc đẩy phát triển thị trường tài chính, bao gồm hình thành và triển thị trường vốn, thị trường tiền tệ cho kinh tế số tại TP. Hồ Chí Minh. Chính phủ cần ban hành các chính sách khuyến khích cho hoạt động đầu tư, hoạt động nghiên cứu đổi mới, sáng tạo, cơ chế, chính sách thúc đẩy phát triển chuyển đổi mô hình kinh doanh từ truyền thống sang kinh tế số; rà soát toàn diện để xây dựng và hoàn thiện cơ chế, chính sách thúc đẩy phát triển kinh tế số. Các chính sách tài chính cho hoạt động đầu tư công bảo đảm theo chủ trương hợp tác công - tư, hợp tác quốc tế đầu tư tài chính, thu hút đầu tư từ các thành phần kinh tế trong và ngoài nước thông qua nhiều hình thức đầu tư vào tất cả các lĩnh vực kinh tế số tại TP. Hồ Chí Minh.

Hai là, xây dựng và thực hiện có hiệu quả kế hoạch nâng cao các chỉ số cải cách hành chính, chỉ số hiệu quả quản trị và hành chính công cấp tỉnh, chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh với các giải pháp thiết thực, đi thẳng vào các khó khăn, vướng mắc, tồn tại, quyết tâm khắc phục. Ưu tiên chuyển đổi số một số lĩnh vực người dân và doanh nghiệp có nhu cầu giao dịch lớn để tập trung đầu tư, tạo thay đổi căn bản, như: lĩnh vực đất đai, xây dựng, hộ tịch, đăng ký doanh nghiệp, đăng ký đầu tư…

Trong thẩm quyền của mình, TP. Hồ Chí Minh cần tạo ra môi trường đầu tư thông thoáng với các quy định thu hút các nguồn lực vào các dự án phát triển công nghệ số, hạ tầng số, ưu đãi giảm chi phí trong sử dụng các dịch vụ công.

Ba là, có chính sách ưu tiên phát triển nhân lực số. Phát huy lợi thế là trung tâm khoa học, trung tâm đào tạo nguồn nhân lực, TP. Hồ Chí Minh có thể đặt hàng các cơ sở giáo dục đào tạo nhân lực số cho các ngành nghề ưu tiên phát triển kinh tế số, cũng như lực lượng lao động có trình độ, hiểu biết và thích ứng kỹ thuật số.

Xây dựng đề án quy hoạch phát triển nguồn nhân lực phục vụ phát triển kinh tế số đến năm 2030; trong đó, cần tái cấu trúc hệ thống cơ sở đào tạo nghề nghiệp do Thành phố quản lý và phân loại, sắp xếp các cơ sở đào tạo theo ngành mà Nhà nước phải đầu tư phục vụ phát triển kinh tế số và dịch chuyển cơ cấu kinh tế…

Bốn là, chú trọng bảo đảm an toàn, an ninh mạng trong các giải pháp chuyển đổi số. Việc đảm bảo an toàn, an ninh mạng là vấn đề cấp thiết, là nhiệm vụ thường xuyên, liên tục, do đó cần phải thích ứng linh hoạt, hiệu quả với những diễn biến mới, bảo vệ an toàn, an ninh mạng phải kịp thời, hiệu quả, phải đáp ứng được quá trình chuyển đổi số.

Ngoài ra, để đạt được mục tiêu kinh tế số với tỷ trọng 40% GRDP vào năm 2030, TP. Hồ Chí Minh không thể đi một mình mà phải hình thành không gian lực kéo liên kết vùng, mà ở đây hình thành bố cục lực kéo theo tầng tập trung vào các địa phương lân cận, lan tỏa rộng rãi và thúc đẩy sự phát triển của kinh tế số của vùng. Cụ thể, TP. Hồ Chí Minh cần kết hợp với các tỉnh thành như Bình Dương, Đồng Nai và Bà Rịa – Vũng Tàu, nơi có các khu công nghiệp có thể cạnh tranh trong lĩnh vực phần cứng. Bên cạnh đó, TP. Hồ Chí Minh có năng lực dẫn dắt chuyển đổi số, vì thế cần xây dựng Trung tâm dữ liệu lớn toàn vùng Đông Nam Bộ. Thiết lập danh mục thống nhất các tài nguyên dữ liệu công cộng cần thu thập; thiết lập cơ chế chia sẻ dữ liệu công cộng với Trung tâm dữ liệu lớn toàn vùng để thúc đẩy kết nối dữ liệu công cộng và các hệ thống kinh doanh liên quan, mở các bộ dữ liệu công khai cho xã hội.

Tài liệu tham khảo:

1. UBND TP. Hồ Chí Minh (2020), Quyết định số 2393/QĐ-UBND, ngày 13/7/2020 ban hành Chương trình Chuyển đổi số của TP. Hồ Chí Minh;
2. UBND TP. Hồ Chí Minh (2023), Kế hoạch số 2155/KH-UBND ngày 24/5/2023 triển khai Đề án “Phát triển kinh tế số, kinh tế chia sẻ và kinh tế tuần hoàn trên địa bàn TP. Hồ Chí Minh giai đoạn 2020-2025, tầm nhìn đến năm 2030” năm 2023;
3. Sở Thông tin và Truyền thông TP. Hồ Chí Minh (2023), Hội thảo “Thúc đẩy kinh tế số TP Hồ Chí Minh phát triển bền vững”;
4. Viện Nghiên cứu phát triển, Sở Thông tin và Truyền thông TP. Hồ Chí Minh (2022), Tài liệu tọa đàm “Kinh tế số - triển vọng và định hướng phát triển trên địa bàn TP. Hồ Chí Minh, ngày 25/3/2022.