Giới thiệu

Việc hình thành khu công nghiệp có ý nghĩa quan trọng trong nền kinh tế, tạo điều kiện sản xuất tập trung, đa dạng, đáp ứng đủ nhu cầu sử dụng hoặc lắp ráp các sản phẩm hàng hóa khác nhau. Khu công nghiệp chính là mô hình quản lý kinh tế hiện đại, tập trung, hiệu quả nhờ ưu điểm dễ dàng quy hoạch, quản lý đối với hoạt động của các doanh nghiệp hoạt động trong khu công nghiệp và cũng là một trong những giải pháp hữu hiệu nhằm thu hút các nhà đầu tư nước ngoài.

Thực tế cho thấy, để các khu công nghiệp vận hành hữu quả thì cần có sự quan tâm trong việc xây dựng, hình thành và duy trì sự ổn định của hệ thống kiểm soát nội bộ. Thật vậy, hệ thống kiểm soát nội bộ đóng vai trò quan trọng trong một thực thể đơn vị, bởi vì việc kiểm soát được rủi ro và nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh là điều mà mọi tổ chức đều hướng đến.

Việc xây dựng hệ thống kiểm soát nội bộ không đúng cách sẽ làm cho doanh nghiệp không nhận định được rõ hướng đi hoặc đi sai hướng dẫn đến việc sản xuất kinh doanh không hiệu quả, tệ hơn thì sẽ lâm vào tình trạng khó khăn, thậm chí phá sản. Việc xây dựng hệ thống kiểm soát nội bộ của các doanh nghiệp sản xuất tại các khu công nghiệp cũng không phải ngoại lệ.

Là một trong những khu công nghiệp quan trọng của TP. Hồ Chí Minh, được thành lập năm 2003 với diện tích 542ha, Khu công nghiệp Tân Phú Trung thuộc vùng quy hoạch Khu đô thị Tây Bắc thành phố với diện tích 6.000ha. Từ khi được thành lập đến nay, sự xuất hiện và phát triển của Khu công nghiệp này đã biến đổi vùng đất không có giá trị kinh tế chuyển sang vùng đất phát triển về lĩnh vực công nghiệp, cải thiện môi trường và giảm thiểu ô nhiễm, giải quyết công ăn việc làm cho người dân địa phương và các tỉnh lân cận. Đến nay, Khu công nghiệp Tân Phú Trung đóng góp một phần lợi ích kinh tế cho xã hội đặc biệt cho khu vực ngoại thành thành phố.

Tuy nhiên, tại các doanh nghiệp sản xuất Việt Nam nói chung và các doanh nghiệp sản xuất trong khu công nghiệp Tân Phú Trung nói riêng thì việc xây dựng, vận hành kiểm soát nội bộ chưa thực sự được quan tâm đúng mức.

Những hạn chế phát sinh trong lúc vận hành cũng hầu hết gắn liền với sự thiếu hữu hiệu của hệ thống kiểm soát. Với tầm quan trọng của hệ thống này, bài viết sẽ đi tìm kiếm những nhân tố bên trong đơn vị có ảnh hưởng đến tính hữu hiệu kiểm soát ở những doanh nghiệp sản xuất trong khu công nghiệp này.

Tổng quan nghiên cứu và cơ sở lý thuyết nền

Tổng quan các nghiên cứu đã công bố trước đây

Trên thế giới, các công trình nghiên cứu liên quan được thực hiện trên khắp các nước, tuy nhiên, các nghiên cứu về các quốc gia đang phát triển còn hạn chế, đặc biệt là các quốc gia nằm trong điều kiện nền kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa như Việt Nam. Các nghiên cứu ngoài nước chủ yếu tiến hành phân tích tại các doanh nghiệp sản xuất vừa và nhỏ nên chưa thể khái quát hóa được tổng quan thực trạng của các doanh nghiệp sản xuất nói chung. Những hạn chế còn tồn tại đó sẽ là định hướng mà nghiên cứu có thể khai thác trên cơ sở áp dụng cùng lúc văn bản của Ủy ban bảo trợ nghiên cứu về kiểm soát nội bộ (COSO) thuộc Hội đồng quốc gia Hoa Kỳ về việc chống gian lận trên báo cáo tài chính được ban hành năm 1992 và 2013 cho nghiên cứu này.

Có thể thấy rằng tại Việt Nam, đã có rất nhiều nghiên cứu về kiểm soát nội bộ trên mọi khía cạnh và ngành nghề khác nhau. Tuy nhiên, số lượng đề tài nghiên cứu về các doanh nghiệp sản xuất, đặc biệt là các doanh nghiệp sản xuất tại các khu công nghiệp còn hạn chế và chưa có nghiên cứu nào được thực hiện tại các doanh nghiệp sản xuất tại Khu công nghiệp Tân Phú Trung. Do vậy, việc nghiên cứu mô hình đo lường tính hữu hiệu hệ thống kiểm soát nội bộ tại các doanh nghiệp sản xuất trong các khu công nghiệp nói chung và Khu công nghiệp Tân Phú Trung nói riêng là rất cần thiết.

Lý thuyết nền áp dụng trong nghiên cứu

Nghiên cứu này được định hình dựa vào 4 lý thuyết nền như sau:

- Lý thuyết về nguyên lý kiểm soát nội bộ (Internal Control Principles Theory): Đây chính là lý thuyết cốt lõi liên quan đến tính hữu hiệu của việc kiểm soát bên trong tổ chức thông qua việc cung cấp một tập hợp các nguyên tắc và tiêu chuẩn để thiết lập, triển khai và duy trì hệ thống hiệu quả trong tổ chức. Lý thuyết này đề cao vai trò quan trọng của hệ thống kiểm soát nội bộ trong việc đảm bảo tính hữu hiệu của tổ chức.

- Lý thuyết Phân tầng kiểm soát (Hierarchial Control Theory): Lý thuyết này tập trung vào việc xây dựng và tổ chức các cấp độ kiểm soát khác nhau để đảm bảo tính hiệu quả và đáng tin cậy của quy trình và hoạt động trong tổ chức. Theo lý thuyết này, hệ thống kiểm soát nội bộ được thiết kế dựa trên sự phân chia các cấp độ kiểm soát, từ cấp cao nhất đến cấp thấp nhất.

- Lý thuyết Quản lý rủi ro (Risk Management Theory): Lý thuyết giúp xác định biện pháp kiểm soát cần thiết để giảm thiểu rủi ro và tối đa hoá cơ hội. Điều này bao gồm việc xác định các quy trình, chính sách và phương pháp kiểm soát để giảm thiểu rủi ro, cũng như việc xác định và triển khai các biện pháp phòng ngừa và ứng phó khi rủi ro xảy ra.

- Lý thuyết Tuân thủ và khả năng chịu trách nhiệm (Compliance and Accountability Theory): Lý thuyết tập trung vào nghiên cứu tại sao và khi nào cá nhân hoặc tổ chức tuân thủ các quy định, quy tắc và nguyên tắc được đề ra. Nó giải thích rằng sự tuân thủ phụ thuộc vào một số yếu tố, bao gồm tính hiệu quả, quyền lực và văn hóa tổ chức.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp hai phương pháp nghiên cứu định tính và nghiên cứu định lượng. Phương pháp định tính được sử dụng để khái quát hoá bằng việc tham khảo từ các tài liệu như sách, báo, tạp chí, những công trình nghiên cứu trước, sau đó đưa ra những so sánh, đối chiếu và tổng hợp lại những nhân tố ảnh hưởng đến tính hữu hiệu của hệ thống kiểm soát nội bộ tại các doanh nghiệp sản xuất trong khu công nghiệp Tân Phú Trung, TP. Hồ Chí Minh. Từ đó xây dựng mô hình nghiên cứu và bảng câu hỏi nhằm tiến hành khảo sát và lựa chọn mẫu để đưa vào nghiên cứu chuyên sâu.

Trong khi đó, phương pháp định lượng được sử dụng để xác định và kiểm chứng các nhân tố ảnh hưởng đến tính hữu hiệu của hệ thống kiểm soát nội bộ thông qua việc khảo sát bằng bảng câu hỏi để đưa ra các đánh giá phù hợp. Tiếp theo đó, các dữ liệu thu thập được sẽ được mã hoá và xử lý bằng phần mềm SPSS để kiểm tra độ phù hợp của mô hình.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Quá trình chọn mẫu được thực hiện ngẫu nhiên để đảm bảo tính đại diện cho các doanh nghiệp sản xuất trong khu công nghiệp Tân Phú Trung. Đồng thời, áp dụng các tiêu chí riêng để loại trừ các bảng câu hỏi bị bỏ trống, nhằm đảm bảo tính chính xác và đáng tin cậy của dữ liệu thu thập được.

Qua việc tăng cường sự xác thực và độ tin cậy của quá trình thu thập dữ liệu, những kết quả và phân tích trong nghiên cứu này được coi là có tính khả thi và có thể đáng tin cậy để đưa ra những nhận định và kết luận chính xác về thực trạng kiểm soát nội bộ tại các công ty sản xuất trong khu công nghiệp Tân Phú Trung. Kết quả trình độ đáp viên được thể hiện trong Bảng 1.