Đây là một điều tra xã hội học quy mô lớn, khắc phục những đánh giá có tính phỏng đoán của nhiều nghiên cứu trước đây.

Ủng hộ dù thiếu thông tin

Qua khảo sát, tỷ lệ các doanh nghiệp dân doanh và FDI biết đến TPP khá cao, dù hiểu biết chưa sâu. Theo đó, khoảng 70% doanh nghiệp dân doanh và FDI đã biết tới TPP mà Việt Nam đang đàm phán gia nhập. Tuy nhiên, rất ít doanh nghiệp đã và đang theo dõi sát sao các hoạt động đàm phán hoặc hiểu rõ những tác động tiềm tàng của hiệp định đối với doanh nghiệp của họ.

Đáng lưu ý, nếu phân chia các doanh nghiệp nước ngoài thành nhà đầu tư đến từ các nước TPP và nhà đầu tư ngoài khu vực này thì mức độ hiểu biết này cũng không có nhiều khác biệt.
Mức độ ủng hộ Việt Nam ký kết TPP của các doanh nghiệp tư nhân trong nước khá cao. Hơn 66% doanh nghiệp tư nhân trong nước qua điều tra cho biết rất ủng hộ hoặc ủng hộ dù vẫn lo lắng, quan ngại. Chỉ có 1,5% doanh nghiệp thể hiện ý kiến phản đối. Trong khi đó, các doanh nghiệp nước ngoài thể hiện thái độ thận trọng và dè dặt hơn. Khoảng 25% số doanh nghiệp FDI thể hiện ý kiến ủng hộ việc Việt Nam ký kết TPP, trong khi số còn lại thể hiện thái độ thận trọng hoặc cho biết hiệp định không ảnh hưởng tới doanh nghiệp mình. 

Kỳ vọng vào những vấn đề “sau biên giới”

TPP là một hiệp định thương mại tự do toàn diện, bao gồm nhiều lĩnh vực từ tiếp cận thị trường, hàng rào kỹ thuật cho đến mua sắm chính phủ, cải cách doanh nghiệp nhà nước và các vấn đề xa hơn như môi trường, lao động. Các doanh nghiệp dự báo mức độ ảnh hưởng khác nhau về tác động của việc dỡ bỏ các hàng rào thuế quan và phi thuế quan, các quy định về xuất xứ và mở rộng khả năng tiếp cận thị trường dịch vụ(1).

Đối với nhóm các vấn đề hàng rào biên giới (như mở cửa thị trường, quy tắc xuất xứ, hàng rào kỹ thuật, vệ sinh dịch tễ, phòng vệ thương mại, tiếp cận thị trường dịch vụ), tỷ lệ các doanh nghiệp trong nước và doanh nghiệp FDI đến từ khu vực TPP cho rằng các cam kết này sẽ tác động lớn hơn so với tỷ lệ doanh nghiệp FDI đến từ ngoài khu vực TPP (tỷ lệ 41%, 40% so với 32%).

Đáng chú ý, tất cả các doanh nghiệp đều ủng hộ các cam kết “sau biên giới” trong đàm phán TPP như đầu tư, sở hữu trí tuệ, mua sắm chính phủ, môi trường, lao động và cải cách doanh nghiệp nhà nước. Tỷ lệ ủng hộ này là 56% của nhóm doanh nghiệp trong nước và FDI đến từ các nước ngoài khu vực TPP, và 62% đối với doanh nghiệp FDI từ khu vực TPP.

Trong số các doanh nghiệp nước ngoài, những doanh nghiệp đang xuất khẩu có thái độ tích cực nhất đối với tất cả các vấn đề thuộc phạm vi của TPP. Họ ủng hộ các vấn đề cam kết đằng sau biên giới, và lạc quan hơn các doanh nghiệp đang kinh doanh ở thị trường nội địa tại Việt Nam về nhóm cam kết mở cửa thị trường. Từ điều tra, nhóm doanh nghiệp ít lạc quan nhất từ việc ký kết TPP là các doanh nghiệp FDI định hướng kinh doanh tại thị trường tại Việt Nam và đến từ các nước không phải thành viên TPP. 

Sau TPP là dịch chuyển thương mại?

Khảo sát cũng hỏi tác động của Hiệp định TPP sẽ ảnh hưởng đến quan hệ kinh doanh của doanh nghiệp với các nước, thị trường ra sao. Theo kết quả khảo sát, 40% doanh nghiệp trong nước đang có quan hệ làm ăn với các nước. Những doanh nghiệp đang làm ăn với các nước khu vực Đông Á đánh giá tích cực nhất khi 41% trả lời TPP sẽ giúp thúc đẩy hoạt động kinh doanh của họ, tiếp theo là doanh nghiệp đang làm ăn với khu vực Đông Nam Á và Hoa Kỳ.

Các doanh nghiệp trong nước đang có quan hệ kinh doanh với Trung Quốc đánh giá mức độ tích cực từ TPP thấp. Qua khảo sát, chỉ 15% doanh nghiệp trong nước đang làm ăn với thị trường này cho biết TPP sẽ có lợi đến kinh doanh của họ. 13% doanh nghiệp cho rằng TPP có thể sẽ gây bất lợi đến quan hệ làm ăn hiện tại và 26% cho rằng tác động là đa chiều: vừa tích cực, vừa tiêu cực.

Như vậy, triển vọng về hoạt động thương mại sẽ tăng mạnh và có xu hướng dịch chuyển sang Mỹ, Đông Nam Á và Đông Á, đặc biệt là Nhật Bản nếu TPP được ký kết dường như không phải là kịch bản quá lạc quan.

Dù việc đàm phán TPP là quan trọng, nhưng điều đáng thất vọng là tỷ lệ doanh nghiệp từng bày tỏ ý kiến hay có cơ hội bày tỏ ý kiến về TPP rất ít. Chưa tới 1/10 doanh nghiệp trong nước (9%) cho biết đã từng tham gia bày tỏ ý kiến của mình, thậm chí tỷ lệ này còn thấp hơn các doanh nghiệp FDI đang hoạt động tại Việt Nam (17%) và doanh nghiệp FDI đến từ TPP và ngoài TPP (14%). Kênh doanh nghiệp sử dụng bày tỏ ý kiến phổ biến nhất là VCCI và các hiệp hội doanh nghiệp (59%).

Khi được hỏi điều gì họ mong đợi nhất từ các cơ quan Nhà nước nếu Việt Nam ký kết TPP, các doanh nghiệp trong nước kỳ vọng Chính phủ Việt Nam sẽ hỗ trợ họ để thích ứng với TPP bằng cách thành lập cơ quan đầu mối thông tin, chịu trách nhiệm giúp đỡ các doanh nghiệp bị ảnh hưởng, đào tạo lại và tư vấn về cách thức để tận dụng được các cơ hội thị trường mới.