Khái quát tình hình phát triển kinh tế - xã hội 6 tháng đầu năm 2023

Có thể khái quát một số điểm nổi bật trong bức tranh kinh tế 6 tháng đầu năm 2023 như sau:

Tốc độ tăng trưởng kinh tế 6 tháng đầu năm 2023 thấp hơn so với cùng kỳ năm 2022.

Trong thời kỳ 2011 – 2023, tốc độ tăng trưởng bình quân 6 tháng đầu năm là 5,62%/năm, trong khi tốc độ tăng trưởng 6 tháng năm 2023 là 3,72% (Hình 1) (thấp hơn so với mức bình quân của cả thời kỳ). Hơn nữa, có 04 năm trong giai đoạn này,tốc độ tăng trưởng đạt thấp hơn mức bình quân, là các năm 2012, 2013, 2020 và 2023. Các năm đó đều ở trong thời kỳ có tác động của cú sốc kinh tế, tài chính hoặc đang trong giai đoạn phục hồi sau tác động của sốc kinh tế, tài chính.

Hình 1: Tốc độ tăng trưởng kinh tế 6 tháng giai đoạn 2011 – 2023

Ngành Dịch vụ đang hồi phục trở thành trụ đỡ của tăng trưởng kinh tế 6 tháng năm 2023.

Giá trị tăng thêm của ngành Dịch vụ 6 tháng đầu năm 2023 đạt tốc độ tăng trưởng 6,33% so với cùng kỳ năm trước, cao hơn so với tốc độ tăng trưởng của ngành trong các năm 2020 và 2021 với mức tương ứng là 1,18% và 4,53% (hình 2). Có được kết quả như vậy phần lớn là nhờ vào các chính sách kích cầu tiêu dùng nội địa, các hoạt động xúc tiến, quảng bá sản phẩm du lịch. Theo báo cáo của Tổng cục Thống kê, những lĩnh vực có nhiều đóng góp cho toàn ngành Dịch vụ nói riêng và nền kinh tế nói chung gồm:

- Lĩnh vực bán buôn, bán lẻ tăng 8,49% so với cùng kỳ năm trước, đóng góp 0,88 điểm % vào tăng trưởng kinh tế của đất nước;

- Lĩnh vực vận tải, kho bãi tăng 7,18% so với cùng kỳ năm ngoái, đóng góp 0,45 điểm % vào tăng trưởng kinh tế của đất nước;

- Hoạt động tài chính, ngân hàng và bảo hiểm tăng 7,13% so với cùng kỳ năm ngoái và đóng góp 0,4 điểm % vào tốc độ tăng trưởng kinh tế của quốc gia; Lĩnh vực dịch vụ lưu trú và ăn uống tăng 15,14% so với cùng kỳ năm ngoái, đóng góp 0,37 điểm % vào tốc độ tăng trưởng chung của toàn bộ nền kinh tế.

Vốn đầu tư công là động lực quan trọng trong thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.

Trong các quyết sách của Chính phủ, việc tập trung thúc đẩy giải ngân vốn đầu tư công ngay từ những ngày đầu năm đã chứng tỏ tính đúng đắn của quyết sách này. Có thể khẳng định rằng đây là điểm sáng, động lực quan trọng trong thúc đẩy tăng trưởng kinh tế quý II và 6 tháng đầu năm 2023. Hơn nữa, đầu tư công có thể là trụ đỡ cho tăng trưởng kinh tế từ nay đến cuối năm.

Theo báo cáo tình hình kinh tế - xã hội quý II/2023 của Tổng cục Thống kê, vốn đầu tư công thực hiện quý II ước đạt trên 140 nghìn tỷ đồng, đạt gần 20% kế hoạch năm, tăng gần 53% so với quý I/2023 và tăng gần 22% so với quý II/2022. Tính chung 6 tháng đầu năm 2023, vốn đầu tư công thực hiện đạt trên 232 nghìn tỷ đồng, hoàn thành được 1/3 kế hoạch năm và tăng gần 21% so với 6 tháng đầu năm 2022. Dự kiến từ nay đến cuối năm, tốc độ giải ngân vốn đầu tư công sẽ nhanh hơn khi các đơn vị đã hoàn tất được thủ tục có liên quan đến việc giải ngân. Những kết quả khả quan trong thực hiện vốn đầu tư công sẽ làm tăng sức cầu của nền kinh tế, lan tỏa tới các khu vực kinh tế khác, tạo nên động lực quan trọng cho tăng trưởng kinh tế năm 2023.

Việc hoàn thành được khối lượng vốn đầu tư công như hiện nay là kết quả của những nỗ lực lớn của các bộ, ngành trung ương và địa phương, sự chỉ đạo quyết liệt của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ. Trong bối cảnh nền kinh tế gặp nhiều khó khăn như hiện nay thì những chủ trương, quyết sách quyết liệt trong thúc đẩy giải ngân vốn đầu tư công không chỉ là động lực quan trọng mà còn có ý nghĩa kiến tạo những động lực tăng trưởng cho giai đoạn tiếp theo.

Tốc độ tăng trưởng giá trị tăng thêm của ngành Công nghiệp 6 tháng đầu năm 2023 tăng thấp nhất trong giai đoạn 2011 – 2023.

Trong bối cảnh suy thoái chung của nền kinh tế thế giới, ngành Công nghiệp của Việt Nam cũng đang đối mặt với những khó khăn mới như sự sụt giảm nhu cầu tiêu thụ hàng hóa, đứt gãy chuỗi cung ứng khu vực và toàn cầu. Tốc độ tăng giá trị tăng thêm của toàn Ngành trong 6 tháng năm 2023 là 0,44% so với cùng kỳ năm 2022 (Hình 3), đây là tốc độ tăng trưởng thấp nhất trong giai đoạn 2011 – 2023. Ngành Công nghiệp đã đóng góp được 0,15 điểm % vào tốc độ tăng trưởng kinh tế 6 tháng đầu năm 2023.

Hình 3: Tốc độ tăng trưởng ngành công nghiệp 6 tháng giai đoạn 2011 – 2023

Kinh tế vĩ mô ổn định tạo nền tảng cho sự bứt phá giai đoạn từ nay đến cuối năm 2023 và những quý đầu năm 2024

Kinh tế 6 tháng năm 2023 của Việt Nam đứng trước áp lực rất lớn từ cả bên trong và bên ngoài. Bên trong là sự phục hồi chậm của nền kinh tế sau ảnh hưởng của đại dịch COVID-19, các vấn đề cấu trúc kinh tế còn bị tồn đọng đã bộc lộ rõ nét hơn, sức chống chịu của doanh nghiệp đang bị bào mòn; bên ngoài thì nền kinh tế thế giới vẫn còn đang bị tác động bởi những nguyên nhân phi kinh tế như cạnh tranh địa chiến lược, xung đột cục bộ giữa một số quốc gia hay tình hình khí hậu cực đoan.

Dưới tác động đó, kinh tế vĩ mô 6 tháng năm 2023 vẫn duy trì được sự ổn định là kết quả của những nỗ lực, quyết tâm của Quốc hội, Chính phủ cùng sự đồng lòng của các bộ, ngành Trung ương, chính quyền địa phương trong thực hiện kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội năm 2023 đã khiến cho tình hình kinh tế - xã hội tháng 6 tốt hơn so với tháng 5, quý II/2023 tốt hơn so với quý I/2023.

Những mục tiêu kinh tế vĩ mô cơ bản đạt được, lạm phát được kiểm soát, các cân đối lớn trong nền kinh tế vẫn đảm bảo, tốc độ tăng trưởng kinh tế được thúc đẩy. Kết quả đó không chỉ tạo cơ hội để có thể hoàn thành mục tiêu tăng trưởng kinh tế năm 2023 mà còn tạo nền tảng để những quý đầu năm 2024 có được đà tăng trưởng mạnh mẽ hơn.

Điều hành chính sách kinh tế vĩ mô của Chính phủ

Trong bối cảnh nền kinh tế nước ta 6 tháng đầu năm 2023 đang ở giai đoạn phục hồi sau đại dịch, cộng với tác động bất lợi từ sự suy giảm chung của nền kinh tế toàn cầu, tốc độ tăng trưởng kinh tế quý II/2023 ước tính 4,14% và 6 tháng đầu năm là 3,72% là kết quả có nguyên nhân chính từ sự điều hành chính sách kinh tế vĩ mô đúng đắn của Chính phủ.

Thứ nhất, chính sách tài khóa được Chính phủ sử dụng rất hiệu quả trong việc duy trì sự ổn định kinh tế vĩ mô với những biện pháp của chính sách tài khóa mở rộng: giãn hoãn thuế, giảm thuế, giảm tiền thuê đất, giảm nhiều sắc thuế cho doanh nghiệp và người dân. Chính phủ đã ban hành Nghị định số 12/NĐ-CP ngày 14/4/2023 về giãn hoãn thuế, tiền thuê đất, giảm một số thuế, phí trong năm 2023 với tổng giá trị ước tính gần 199 nghìn tỷ đồng; Quốc hội đã quyết nghị giảm thuế giá trị gia tăng (VAT) từ 10% xuống 8% trong 6 tháng cuối năm 2023 theo đề xuất của Chính phủ; Chính phủ cũng ban hành Nghị định số 36/2023/NĐ-CP ngày 21/6/2023 về gia hạn nộp thuế tiêu thụ đặc biệt và Nghị định số 41/2023/NĐ-CP, giảm 50% lệ phí trước bạ đối với ô tô sản xuất trong nước cho đến hết năm 2023. Hơn nữa, do kết quả điều hành chính sách tài khóa của những năm trước khá tốt nên đã tỷ lệ nợ công trên GDP giảm được xuống mức thấp hơn 50%. Đây là dư địa rất tốt để Chính phủ có thể tiếp tục sử dụng chính sách tài khóa thúc đẩy tăng trưởng kinh tế trong thời gian tới.

Thứ hai, chính sách tiền tệ được sử dụng khá linh hoạt để hỗ trợ cho sự ổn định của thị trường và kinh tế vĩ mô. Giá cả đồng tiền nội địa được duy trì ở mức ổn định nhất, tốt nhất. Trong bối cảnh lạm phát thế giới đang leo thang, lạm phát trong nước tiếp tục được giữ ổn định, giá cả chung được duy trì. Kết quả đó thể hiện sự quyết liệt của Ngân hàng Nhà nước khi liên tục thực hiện 4 lần giảm lãi suất điều hành (từ 0,5 – 1,5%), nhằm đưa mặt bằng lãi suất xuống thấp, giúp cho doanh nghiệp phục hồi sản xuất. Ngân hàng Nhà nước đã ban hành nhiều văn bản điều hành chính sách tiền tệ kịp thời: (i) Thông tư số 02/2023/TT-NHNN về cơ cấu lại nợ, hoãn giãn nợ, không chuyển nhóm nợ; (ii) Thông tư số 03/2023/TT-NHNN (sửa đổi Thông tư số 16/2021/TT/NHNN) nới lỏng một số điều kiện về cho vay, đầu tư trái phiếu doanh nghiệp của các tổ chức tín dụng. Cùng với đó là những biện pháp mạnh mẽ về tiền tệ như: (i) Gói tín dụng 120 nghìn tỷ đồng cho 04 Ngân hàng thương mại lớn; (ii) Cho vay nhà ở xã hội với lãi suất ưu đãi, thấp hơn 1,5 – 2%. Tuy nhiên, vì nhiều lý do, trong thời gian tới Việt Nam cần hết sức cẩn trọng đối với việc duy trì chính sách tiền tệ như hiện nay.

Thứ ba, sự phối hợp giữa Chính phủ và Quốc hội trong thực hiện điều hành chính sách kinh tế vĩ mô đã thể hiện được sự đồng hành, tương tác rất nhanh chóng. Các biện pháp, chính sách của Chính phủ ban hành nhằm ngăn chặn đà suy giảm tốc độ tăng trưởng kinh tế, tăng tốc độ phục hồi nền kinh tế đều được Quốc hội đồng hành, hỗ trợ kịp thời. Với sự đồng hành này, những chính sách tốt có lợi cho việc nâng cao đời sống của người dân, ổn định kinh tế đều có khuôn khổ pháp lý để thực thi và khi có khuôn khổ pháp lý, Chính phủ đã quyết liệt thực hiện hiệu quả trong bối cảnh khó khăn.

Những điểm hạn chế chủ yếu và nguyên nhân

Bên cạnh những thành công trên, nền kinh tế vẫn còn những hạn chế chủ yếu sau:

Thứ nhất, thu hút vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài giảm mạnh.

Trong 6 tháng năm 2023, tổng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) đăng ký vào Việt Nam ước đạt gần 13,5 tỷ USD, giảm 4,3% so với cùng kỳ năm 2022. Nguyên nhân chủ yếu của sự sụt giảm vốn FDI là điều chỉnh vốn đăng ký giảm 57% so với cùng kỳ năm 2022 (đạt mức 2,93 tỷ USD). Giải ngân vốn FDI ngoài đạt 10,02 tỷ USD, tăng nhẹ 0,5% so với cùng kỳ năm 2022. Tuy nhiên, điểm tích cực này của FDI chưa thể đem đến những kỳ vọng khả quan cho việc dựa vào tăng trưởng vốn FDI để thúc đẩy tốc độ tăng trưởng kinh tế trong 6 tháng cuối năm.

Thứ hai, thị trường lao động chưa vượt qua được những khó khăn, thách thức từ đại dịch COVID-19.

Tình trạng nhiều doanh nghiệp thiếu đơn hàng trầm trọng từ quý IV/2022 kéo dài sang quý II/2023 đã dẫn đến sự xáo trộn trên thị trường lao động. Hàng trăm nghìn lao động đã bị giảm giờ làm, mất việc làm, ảnh hưởng tới đời sống người lao động. Theo báo cáo của Tổng cục Thống kê về tình hình lao động, việc làm quý II/2023, số lao động nghỉ giãn việc của các doanh nghiệp trên cả nước trong thời gian này xấp xỉ 242 nghìn lao động, giảm 52,5 nghìn lao động so với quý I/2023. Số lượng lao động bị nghỉ, giãn việc chủ yếu ở các doanh nghiệp có vốn đầu trực tiếp nước ngoài (chiếm 84,1%), tập trung trong ngành da giầy với 66,3% và dệt may với 14,4%.

Trong quý II/2023, số lượng lao động thiếu việc làm đã tăng lên mức gần 950 nghìn người, tăng gần 55 nghìn người so với quý I/2023 và tăng gần 59 nghìn người so với quý II/2022. Bên cạnh đó, thu nhập bình quân của người lao động có tăng nhẹ trong quý II/2023 (5,4%) nhưng vẫn thấp hơn so với quý II/2022 (8,9%).

Hình 4: Thu nhập và tốc độ tăng trưởng thu nhập của người lao động

Thứ ba, tốc độ tăng trưởng của một số trung tâm lớn của nền kinh tế Việt Nam chững lại.

Theo số liệu của Tổng cục Thống kê, có 46 tỉnh, thành phố có tốc độ tăng trưởng kinh tế 6 tháng đầu năm 2023 cao hơn mức tăng trưởng của cả nước. Trong số những tỉnh, thành phố có tốc độ tăng trưởng thấp hơn mức tăng trưởng của cả nước, có 04 tỉnh, thành phố có tốc độ tăng trưởng âm trong 6 tháng đầu năm. "Đầu tàu" tăng trưởng của cả nước là TP. Hồ Chí Minh, trong 6 tháng đầu năm 2022 và 2023 đều có tốc độ tăng trưởng thấp hơn so với mức tăng trưởng chung của cả nước. Điều đó phản ánh tác động khá lâu dài của các cú sốc kinh tế, dịch bệnh COVID-19 đối với khả năng phục hồi của Thành phố. Mặc dù vậy, sự phục hồi trong quý II/2023 của TP. Hồ Chí Minh được bắt nguồn từ nhiều nguyên nhân khác nhau, nhưng quan trọng là từ những biện pháp quyết liệt nhằm tháo gỡ khó khăn, vướng mắc trong phát triển kinh tế - xã hội của Thành phố, từ phía Chính phủ.

Hải Phòng là thành phố trực thuộc Trung ương duy nhất có mặt trong top 10 địa phương có tốc độ tăng trưởng cao trong 6 tháng đầu năm 2023. Tăng trưởng kinh tế của tỉnh Bắc Ninh có tốc độ sụt giảm lớn nhất (-12.59%) bắt nguồn từ nguyên nhân của sự sụt giảm chung của khu vực công nghiệp, chế biến chế tạo của quốc gia. Với bối cảnh nhu cầu tiêu dùng quốc tế bị suy yếu, hoạt động xuất nhập khẩu của các doanh nghiệp trong ngành công nghiệp chế biến, chế tạo bị ảnh hưởng, thì khả năng phục hồi của tỉnh Bắc Ninh sẽ còn tiếp tục là một thách thức lớn.

Dự báo tăng trưởng kinh tế cả năm 2023