Thực trạng công tác thống kê tại Ủy ban Chứng khoán Nhà nước

Trong hơn 10 năm trở lại đây, cơ sở pháp lý - nền tảng cho mọi hoạt động liên quan đến công tác thống kê, luôn được lãnh đạo UBCKNN chú trọng ban hành, sửa đổi và hoàn thiện cho phù hợp với thực tế phát triển của thị trường, cụ thể như sau:

- Văn bản đầu tiên đặt nền móng cho công tác thống kê tại UBCKNN là Quyết định số 288/QĐ-UBCK ngày 28/04/2006 của Chủ tịch UBCKNN về việc ban hành Chế độ báo cáo thống kê phục vụ công tác quản lý, điều hành trong cơ quan UBCKNN (Quyết định số 288).

Điều này bước đầu đã ghi nhận công tác thống kê là một trong những lĩnh vực hoạt động của UBCKNN, có vai trò quan trọng trong công tác quản lý, điều hành thị trường chứng khoán (TTCK).

- Tiếp theo là Quyết định số 603/QĐ-UBCK ngày 30/07/2010 của Chủ tịch UBCKNN về việc ban hành Chế độ báo cáo thống kê áp dụng đối với các Sở Giao dịch Chứng khoán (SGDCK), Trung tâm Lưu ký Chứng khoán Việt Nam (VSD) và các đơn vị thuộc UBCKNN.

Quyết định này thay thế cho Quyết định số 288 khi các SGDCK và VSD đã tách ra khỏi UBCKNN và hoạt động độc lập dưới hình thức Công ty trách nhiệm hữu hạn trực thuộc Bộ Tài chính.

Quyết định này đã nâng cao tính khả thi trong việc thực hiện nhiệm vụ thống kê gắn với chức năng, nhiệm vụ của các đơn vị có liên quan. Qua đó, đảm bảo tính kịp thời, đầy đủ và tính khách quan của số liệu thống kê.

- Quyết định số 58/QĐ-UBCK (Quyết định 58) ngày 25/01/2014 của Chủ tịch UBCKNN đang được áp dụng hiện nay được ban hành trong bối cảnh TTCK Việt Nam vừa bước qua giai đoạn khó khăn do ảnh hưởng của khủng hoảng kinh tế toàn cầu, công tác tái cấu trúc TTCK được đẩy mạnh nhằm nâng cao tính hiệu quả, bền vững của thị trường.

Nhiều văn bản pháp lý được ban hành nhằm tăng cường công tác quản lý, giám sát thị trường.

Theo đó, các đối tượng quản lý trên TTCK, bao gồm các SGDCK và VSD phải thực hiện nhiều báo cáo hơn để gửi cho UBCKNN, trong đó có nhiều báo cáo trùng lặp gửi cho nhiều đầu mối ở UBCKNN, gây khó khăn cho các đơn vị trong quá trình thực hiện. Quyết định 58 ra đời đã tinh giản được hệ thống báo cáo của các SGDCK và VSD, loại bỏ sự trùng lặp của hệ thống báo cáo.

Về mặt công nghệ, Quyết định 58 chính thức xác nhận vai trò của báo cáo dạng tập tin dữ liệu tương đương với bản giấy, thay thế hoàn toàn việc sử dụng báo cáo giấy, tạo cơ sở pháp lý cho việc áp dụng hệ thống báo cáo hoàn toàn bằng dữ liệu điện tử.

Về bộ máy tổ chức cho công tác thống kê

Trước đây, công tác thống kê của UBCKNN được giao cho một đơn vị cấp Vụ thực hiện, tuy nhiên, cán bộ làm công tác thống kê chủ yếu là kiêm nhiệm, chưa có một bộ phận thống kê chuyên biệt nên còn hạn chế về tính ổn định và chuyên môn hóa sâu.

Vì vậy, theo đề xuất của UBCKNN, Bộ Tài chính đã ban hành Quyết định số 535/QĐ-BTC ngày 22/3/2016 quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Cục Công nghệ Thông tin (CNTT) trực thuộc UBCKNN.

Theo đó, chức năng thống kê về chứng khoán và TTCK được chuyển về Cục CNTT. Trên cơ sở đó, Chủ tịch UBCKNN đã ban hành Quyết định số 575/QĐ-UBCK ngày 06/6/2016 về việc quy định nhiệm vụ, quyền hạn của các Phòng thuộc Cục CNTT và phòng Thống kê trực thuộc Cục CNTT đã được thành lập.

Việc thành lập và đi vào hoạt động của phòng Thống kê đã giúp công tác thống kê của UBCKNN tập trung nguồn lực tốt hơn về nhân lực, cơ sở vật chất cũng như đầu mối quản lý, nghĩa vụ và trách nhiệm, qua đó nâng cao hiệu quả của công tác thống kê.  

Về thực hiện công tác thống kê

Công tác thống kê của UBCKNN trước đây có nhiều hạn chế và bất cập, chủ yếu nhận các báo cáo thống kê bằng thư điện tử (email), sau đó tự tổng hợp bằng Excel, vì vậy khá mất thời gian, công sức và độ chính xác chưa cao do chưa có phần mềm thống kê nội bộ và phần mềm quản lý các đối tượng trên TTCK.

Hiện nay, UBCKNN đã xây dựng và đưa vào sử dụng các phần mềm quản lý các đối tượng trên TTCK như: phần mềm Công bố thông tin (CBTT) áp dụng đối với công ty đại chúng (CTĐC); phần mềm Quản lý công ty chứng khoán; phần mềm Quản lý công ty quản lý quỹ; phần mềm Giám sát TTCK; phần mềm Thanh tra… Các phần mềm trên bước đầu không chỉ giúp các tổ chức, cá nhân có thể gửi báo cáo, CBTT lên UBCKNN bằng phương pháp trực tuyến mà còn có thể hỗ trợ rất tốt cho công tác tổng hợp dữ liệu, báo cáo.

Bên cạnh đó, phần mềm Quản lý thống kê nội bộ cũng đã được hoàn thành và đưa vào sử dụng. Phần mềm đã tự động hóa các khâu gửi, nhận, tổng hợp báo cáo, loại bỏ việc sử dụng thư điện tử trong việc gửi/nhận báo cáo.

Việc tổng hợp báo cáo cũng được thực hiện bằng phần mềm (trước đây là Excel), giúp tăng tính chính xác. Hơn nữa, phần mềm Quản lý thống kê nội bộ còn cho phép tạo báo cáo động, giúp cho quá trình làm báo cáo linh hoạt hơn, không nhất thiết phải chỉnh sửa phần mềm khi có sự thay đổi về biểu mẫu báo cáo đầu vào, đầu ra.

Các tập tin báo cáo được ký số, loại bỏ hoàn toàn việc báo cáo bằng bản cứng mà vẫn đảm bảo tính pháp lý của số liệu báo cáo.

Trong thời gian tới, khi điều kiện công nghệ phát triển hơn, việc tích hợp các phần mềm quản lý được triển khai thì công tác thống kê sẽ được cải thiện hơn rất nhiều. Trước hết là việc giảm tải báo cáo cho các đơn vị, đồng thời mở rộng hệ thống chỉ tiêu đầy đủ và chi tiết hơn.

Nhờ được chú trọng hơn về tổ chức, nhân sự và cơ sở hạ tầng CNTT, công tác thống kê đã có những bước phát triển nhất định. Nếu như trước đây, công tác thống kê của UBCKNN chủ yếu phục vụ cho việc báo cáo Bộ Tài chính theo quy định tại Quyết định số 2331/QĐ-BTC, dữ liệu thống kê chưa tập trung vào một đầu mối mà nằm rải rác tại các đơn vị, có những nguồn dữ liệu được sử dụng báo cáo là nguồn chưa chính thống.

Đến nay, dữ liệu thống kê đã được tập trung hơn, các sản phẩm đầu ra của công tác thống kê đa dạng và được sử dụng nhiều hơn, phục vụ cho công tác quản lý điều hành của UBCKNN như: Báo cáo Bộ Tài chính, các đơn vị bên ngoài, báo cáo lãnh đạo UBCKNN hàng tháng, đăng lên Cổng thông tin điện tử của UBCKNN và Tạp chí Chứng khoán.

Một số vấn đề đặt ra đối với công tác thống kê của UBCKNN trong thời gian tới

Về cơ sở pháp lý

Sau khi thoát khỏi giai đoạn suy giảm kinh tế do tác động của cuộc khủng khoảng tài chính toàn cầu, nền kinh tế Việt Nam đã và đang thực hiện công cuộc tái cơ cấu, trong đó tái cấu trúc TTCK là một nội dung quan trọng. Công tác tái cấu trúc TTCK đã được triển khai mạnh mẽ và đạt được những thành quả nhất định, và sẽ được tiếp tục triển khai trong thời gian tới.

Quá trình tái cơ cấu TTCK đánh dấu bước phát triển mới của thị trường với sự ra đời của nhiều sản phẩm mới, hoạt động nghiệp vụ mới, cấu trúc tài chính mới mà chưa được phản ánh trong các văn bản pháp lý hiện thời của công tác thống kê.

Đây là một trong những vấn đề đặt ra đối với công tác thống kê, đòi hỏi phải có sự sửa đổi, bổ sung kịp thời hoặc thay thế khung pháp lý hiện hành nhằm đảm bảo tính tuân thủ đối với các đối tượng tham gia trên thị trường trong việc thực hiện nghiêm túc công tác thống kê.

Về vấn đề tổ chức, nhân sự cho công tác thống kê

Thống kê là hoạt động có nhiều điểm đặc thù so với các hoạt động chuyên môn của UBCKNN. Do những đặc thù đó nên công tác thống kê thường được coi là lĩnh vực “thứ yếu” trong hoạt động chuyên môn của các đơn vị.

Điều này dẫn đến thực tế ở nhiều đơn vị làm đầu mối thống kê, nhân sự cho công tác thống kê thường xuyên biến động, rất ít đơn vị có người làm thống kê lâu năm, có kinh nghiệm. Đặc biệt ở các đơn vị chuyên môn nghiệp vụ, công tác thống kê chưa thực sự được chú trọng, cán bộ làm công tác tổng hợp dữ liệu thường xuyên thay đổi.

Trong khi hoạt động thống kê là hoạt động xuyên suốt, dữ liệu đầu ra của đơn vị này là dữ liệu đầu vào của đơn vị khác. Nếu một mắt xích bị chậm, đình trệ sẽ ảnh hưởng đến toàn bộ hệ thống.

Về ứng dụng CNTT trong công tác thống kê

Hạ tầng công nghệ là một điểm sáng của UBCKNN trong công tác thống kê. Với sự đầu tư đồng bộ, bài bản về phần mềm, phần cứng, hệ thống mạng, nhân sự, công tác thống kê hiện nay tại UBCKNN được tự động hóa ở mức độ cao.

Công tác tổng hợp báo cáo được thực hiện hoàn toàn tự động, giảm thiểu sự tác động của con người đến số liệu thống kê. Số liệu thống kê đã được quản lý bằng hệ thống chỉ tiêu, độc lập với cấu trúc biểu mẫu, tạo ra sự linh hoạt trong quá trình thu thập số liệu, tổng hợp, kết xuất báo cáo.

Bên cạnh đó, các phần mềm ứng dụng chuyên biệt được đưa vào sử dụng đã giúp cho việc thống kê, tổng hợp dữ liệu của các đơn vị chuyên môn nghiệp vụ được thuận lợi hơn rất nhiều.

Tuy nhiên, do các phần mềm quản lý mới đưa vào sử dụng, các đối tượng quản lý trên TTCK, đặc biệt là các CTĐC vẫn còn tâm lý ngại thay đổi và ngại sử dụng nên các phần mềm vẫn chưa phát huy hết được hiệu quả sử dụng.

Một số giải pháp và kiến nghị

Thứ nhất, hoàn thiện khung pháp lý cho công tác thống kê: Thực hiện việc sửa đổi Quyết định 58 theo hướng cập nhật các sản phẩm mới vào hệ thống thống kê, đặc biệt là các sản phẩm chứng khoán phái sinh, nghiên cứu mở rộng hệ thống các chỉ tiêu thống kê theo hướng chi tiết, đầy đủ hơn, đồng thời hướng đến quá trình hợp nhất các SGDCK.

Bên cạnh đó, xem xét việc giảm thiểu các đầu mối báo cáo cho các đơn vị thông qua việc tăng cường sử dụng, khai thác dữ liệu từ các phần mềm ứng dụng.

Thứ hai, nâng cao năng lực và nhận thức về vai trò của thống kê tại các đơn vị chức năng thuộc UBCKNN. Các đơn vị chức năng thuộc UBCKNN là các đơn vị trực tiếp quản lý các đối tượng tham gia TTCK, là đầu mối nắm bắt thông tin cũng như dữ liệu về các đối tượng quản lý thông qua cơ chế nhận báo cáo và CBTT theo quy định.

Dữ liệu thông tin trên không chỉ phục vụ cho công tác quản lý, giám sát tại từng đơn vị mà còn là cơ sở để xây dựng hệ thống cơ sở dữ liệu thống kê chung tại UBCKNN.

Chất lượng dữ liệu thống kê chung của UBCKNN phụ thuộc vào chất lượng dữ liệu thống kê tại từng đơn vị chức năng thuộc UBCKNN. Vì vậy, công tác thống kê, tổng hợp tại các đơn vị cần được chú trọng hơn nữa.

Các đơn vị cần kiện toàn nhân sự cho công tác thống kê để đảm bảo cán bộ làm công tác tổng hợp dữ liệu không bị biến động. Đồng thời, hiện nay, hầu hết các đơn vị đã có phần mềm ứng dụng riêng phục vụ cho công tác quản lý, giám sát và thu thập dữ liệu thống kê về đối tượng quản lý, tuy nhiên do mới đưa vào sử dụng nên các phần mềm vẫn chưa được khai thác triệt để các tính năng.

Vì vậy, các đơn vị cần tăng cường phối hợp với Cục CNTT trong việc rà soát, đề xuất, bổ sung và nâng cấp các phần mềm để đảm bảo cho phép nhận đầy đủ toàn bộ các loại biểu mẫu báo cáo mà các đối tượng quản lý có trách nhiệm báo cáo hoặc CBTT và khai thác triệt để hơn các tính năng của phần mềm, qua đó hỗ trợ tích cực cho công tác thống kê.

Thứ ba, hoàn thiện và phát triển việc ứng dụng CNTT phục vụ cho công tác thống kê. Hệ thống CNTT đóng vai trò quan trọng quyết định tới chất lượng của công tác thu thập, xử lý và tập trung dữ liệu, tạo tiền đề vững chắc cho công tác phân tích dự báo phục vụ quản lý điều hành của UBCKNN.

Hiện nay, UBCKNN đã xây dựng các phần mềm ứng dụng phục vụ cho công tác giám sát, quản lý các đối tượng trên TTCK. Tuy nhiên, hệ thống các phần mềm vẫn độc lập tương đối và chưa được khai thác một cách triệt để.

Vì vậy, về mặt dài hạn, bên cạnh việc rà soát, nâng cấp và tăng cường khai thác triệt để các tính năng của phần mềm riêng như đã nêu trên thì cần nghiên cứu giải pháp tích hợp các phần mềm ứng dụng tại các đơn vị thuộc UBCKNN để tạo nên một cơ sở dữ liệu đầy đủ nhất, đồng thời loại bỏ sự trùng lặp dữ liệu và nghĩa vụ báo cáo của các đơn vị. Qua đó, tăng cường tính chính xác, đầy đủ, kịp thời của dữ liệu phục vụ tốt hơn cho công tác quản lý, điều hành của UBCKNN.

Thứ tư, phát triển các sản phẩm mới về thống kê phục vụ công tác quản lý nhà nước về chứng khoán và TTCK. Hiện nay, ngành Chứng khoán vẫn chưa có sản phẩm nào được xuất bản hàng năm để công bố các con số thống kê (hiện chỉ có Báo cáo thường niên, tuy nhiên mới chỉ tập trung vào phần viết lời, các con số chưa được công bố đầy đủ), qua đó làm tài liệu tra cứu tham khảo cho các đơn vị trong và ngoài UBCKNN.

Vì vậy, việc xem xét xây dựng niên giám thống kê ngành Chứng khoán là cần thiết, qua đó có thể công bố các con số thống kê ngành một cách đầy đủ và toàn diện nhất.

Bên cạnh đó, các sản phẩm thống kê hiện nay chủ yếu đều mới chỉ dừng ở mức thu thập và mô tả dữ liệu, hầu như chưa có đánh giá hay phân tích, dự báo để có thể hỗ trợ đưa ra các quyết định quản lý.

Trong thời gian tới, bên cạnh việc hoàn thiện hệ thống cơ sở dữ liệu tập trung đầy đủ hơn về ngành Chứng khoán, cần chú trọng phát triển thêm các sản phẩm về phân tích, dự báo thị trường đối với một số chỉ tiêu như chỉ số chứng khoán, quy mô thị trường hay dòng tiền...

Để có thể phát triển các sản phẩm này một cách hiệu quả, cần tăng cường hơn nữa công tác đào tạo cho cán bộ thống kê, tăng cường môi trường liên kết với các tổ chức trong và ngoài nước, các trường đại học trong việc thu thập các dữ liệu kinh tế vĩ mô và xây dựng các mô hình dự báo có chất lượng.