Cơ sở lý thuyết, số liệu và phương trình sử dụng

Lý thuyết và nghiên cứu thực nghiệm

Các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động của các ngân hàng thương mại (NHTM) trong đó có tỷ suất sinh lời của tài sản (ROA) nhận được nhiều sự quan tâm từ các nghiên cứu trên thế giới. Ở phần lớn các quốc gia đều đã có những nghiên cứu về vấn đề này. Trong đó, Hosen (2020), Hossain và Ahamed (2021) nghiên cứu đối với trường hợp tại Bangladesh; Brahmaiah và Ranajee (2018) nghiên cứu tại Ấn Độ; Ekaterina và cộng sự (2021) nghiên cứu tại Trung Quốc; Ali (2016) nghiên cứu tại Jordan; Eric và cộng sự (2016) nghiên cứu tại Kenya; Artor và cộng sự (2017) nghiên cứu tại Kosovo; Bojare và Romanova (2017) nghiên cứu tại Latvia; Elouali và Oubdi (2018) nghiên cứu tại Morocco...

Bên cạnh đó, cũng tồn tại nhiều nghiên cứu cho trường hợp tại một thị trường tài chính rộng. Ammar và Hana (2021) nghiên cứu tại khu vực Trung Đông và Bắc Phi; Kiran và Muhammmad (2019) nghiên cứu cho trường hợp tại các nước đang phát triển; Nexhat và Egzon (2021) nghiên cứu cho trường hợp thị trường Euro. Có thể thấy, những nghiên cứu này có tính chất phổ biến và phần nào thể hiện được tính cần thiết.

Ở Việt Nam đã có khá nhiều nghiên cứu thực nghiệm về những yếu tố ảnh hưởng đến ROA của các NHTM ở nhiều giai đoạn khác nhau. Tiêu biểu như: Trịnh Quốc Trung và Nguyễn Văn Sang (2013) nghiên cứu giai đoạn 2005 – 2012; Đoàn Việt Hùng (2016) nghiên cứu ở giai đoạn 2014 – 2018; Nguyễn Thị Thu Hiền (2017) nghiên cứu giai đoạn 2006 – 2015; Nguyễn Minh Sáng và Nguyễn Thị Thùy Trang (2018) nghiên cứu giai đoạn 2008 – 2016; Chi và cộng sự (2018) nghiên cứu giai đoạn 2008 – 2016; Nguyễn Thị Nguyệt Dung và Nguyễn Mạnh Cường (2020) nghiên cứu giải đoạn 2008 – 2018; Dang và cộng sự (2021) nghiên cứu giai đoạn 2015 – 2019. Điều này cho thấy, các nhà nghiên cứu đã nhận thức được tầm quan trọng của việc đánh giá tác động đến ROA các NHTM.

Số liệu

Số liệu đưa vào phân tích trong nghiên cứu là được thu thập từ Báo cáo thưởng niên của 26 NHTM về: Lợi nhuận sau thuế, tổng tài sản, VCSH, dư nợ, huy động vốn, nợ xấu, số thành viên trong hội đồng quản trị, thu nhập ngoài lãi, tổng thu nhập, chi phí, doanh thu... trong thời gian từ năm 2014 đến năm 2021.

Phương trình và phương pháp phân tích

Từ cơ sở lý thuyết và các nghiên cứu thực nghiệm có liên quan, nhóm tác giả đề xuất phương trình nghiên cứu với 09 yếu tố ảnh hưởng đến ROA các NHTM của Việt Nam là: Tổng tài sản, tài sản của mỗi ngân hàng/tổng tài sản của các ngân hàng, VCSH/tổng tài sản, dư nợ/huy động vốn, nợ xấu/dư nợ, số thành viên hội đồng quản trị, thu nhập ngoài lãi, chi phí/doanh thu, huy động vốn/tổng tài sản. Cụ thể phương trình được sử dụng để phân tích như sau:

Phương trình hiệu ứng cố định

Phương trình hiệu ứng cố định được sử dụng để kiểm tra mối tương quan giữa phần dư của từng quan sát đến các biến độc lập, từ đó kiểm tra và tách ảnh hưởng từ các đặc điểm riêng biệt (không thay đổi theo thời gian) ra khỏi các biến độc lập để có thể ước lượng được những ảnh hưởng thực tế của biến độc lập lên biến phụ thuộc. Phương trình hồi quy hiệu ứng cố định có dạng như sau:

ROAi,t = B1X1i,t + B2X2i,t + B3X3i,t + B4X4i,t + B5X5i,t + B6X6i,t + B7X7i,t + B8X8i,t + B9X9i,t + αi + ui,t

Trong đó:

ROAi,t: Tỷ suất sinh lời của tài sản là tỷ lệ giữa lợi nhuận sau thuế và tổng tài sản của ngân hàng i ở năm t.

B1,..., B+9 là hệ số của các biến độc lập tương ứng;

X1i,t là giá trị tổng tài sản của ngân hàng i ở năm t;

X2i,t là tỷ lệ giữa tổng tài sản của ngân hàng i và tổng tài sản của các ngân hàng ở năm t;

X3i,t là tỷ lệ giữa VCSH và tổng tài sản của ngân hàng i ở năm t;

X4i,t là tỷ lệ giữa dư nợ và huy động vốn của ngân hàng i ở năm t;

X5i,t là tỷ lệ giữa nợ xấu và dư nợ của ngân hàng i ở năm t;

X6i,t là số thành viên trong hội đồng quản trị của ngân hàng i ở năm t;

X7i,t là thu nhập ngoài lãi của ngân hàng i ở năm t;

X8i,t là tỷ lệ giữa chi phí và doanh thu của ngân hàng i ở năm t;

X9i,t là tỷ lệ giữa huy động vốn và tổng tài sản của ngân hàng i ở năm t;

αi là hệ số chặn;

ui,t là nhiễu trắng (sai số).

Phương trình hiệu ứng ngẫu nhiên

Kết quả mô hình hiệu ứng ngẫu nhiên mà có sự biến động của các quan sát riêng lẻ không tương quan đến biến độc lập, thì mô hình hiệu ứng ngẫu nhiên sẽ phù hợp. Phương trình hồi quy hiệu ứng ngẫu nhiên có dạng như sau:

ROAi,t = B1X1i,t + B2X2i,t + B3X3i,t + B4X4i,t + B5X5i,t + B6X6i,t + B7X7i,t + B8X8i,t + B9X9i,t + αi + ui,t

Trong đó:

B1,..., B9 là hệ số của các biến độc lập tương ứng;

X1i,t,… X9i,t, αi và ui,t được giải thích Phương trình hiệu ứng cố định;

µi,t là đại diện cho tất cả các yếu tố không quan sát được thay đổi giữa các ngân hàng i theo thời gian t.

Mức độ ảnh hưởng của các yếu tố đến tỷ suất sinh lời của tài sản các ngân hàng thương mại