Du lịch thông minh là thuật ngữ mới được sử dụng để mô tả hệ sinh thái du lịch dựa trên nền tảng công nghệ hiện đại cho phép một lượng lớn dữ liệu được chuyển thành các mệnh đề giá trị. Phát triển du lịch thông minh là xu hướng tất yếu trong thời đại cách mạng công nghiệp lần thứ tư, khi những thành tựu khoa học, công nghệ hiện đại được ứng dụng mạnh mẽ vào mọi lĩnh vực của đời sống xã hội, trong đó có du lịch. Bài viết khái quát về xu hướng du lịch thông minh ở Việt Nam hiện nay và đề xuất định hướng để phát triển ngành “công nghiệp không khói” thông minh này.

Chủ trương và xu hướng phát triển du lịch thông minh ở Việt Nam

Với bờ biển dài hơn 3.200km và 11 di sản phi vật thể, 15 di sản văn hóa thế giới, cùng các di sản thiên nhiên, di sản tư liệu, di sản hỗn hợp, công viên địa chất toàn cầu và rất nhiều danh lam thắng cảnh… du lịch Việt Nam có tiềm năng rất lớn để phát triển, mang lại hiệu quả kinh tế cao.

Trong những năm qua, Chính phủ đã ban hành nhiều văn bản định hướng cho việc triển khai ứng dụng khoa học và công nghệ, công nghệ thông tin (CNTT) và truyền thông (CNTT-TT) với phát triển kinh tế - xã hội (KT-XH) nói chung và phát triển du lịch nói riêng. Từ những năm 2000, CNTT được Đảng và Nhà nước nhận thức là một trong các động lực quan trọng nhất của sự phát triển. Nghị quyết số 36-NQ/TW ngày 01/7/2014 của Bộ Chính trị về đẩy mạnh ứng dụng, phát triển CNTT đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững và hội nhập quốc tế tiếp tục khẳng định: “CNTT phải được ứng dụng rộng rãi và trở thành một ngành kinh tế có tác động lan tỏa trong phát triển kinh tế – xã hội”.

Nghị quyết số 26/2015/NQ-CP ngày 15/4/2015 của Chính phủ về Ban hành Chương trình hành động của Chính phủ thực hiện Nghị quyết số 36-NQ/TW cũng nhấn mạnh: “Đẩy mạnh ứng dụng CNTT trong tất cả các ngành, các lĩnh vực nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý điều hành của cơ quan nhà nước, cải thiện môi trường kinh doanh, nâng cao sức cạnh tranh”.

Khi cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư (CMCN 4.0) bùng nổ và tác động mạnh mẽ tới mọi lĩnh vực của đời sống xã hội thì việc đẩy mạnh ứng dụng CNTT cho các ngành, các lĩnh vực ngày càng trở nên cấp thiết. Ngày 04/05/2017, Thủ tướng Chính phủ ban hành Chỉ thị số 16/2017/CT-TTg về việc tăng cường năng lực tiếp cận cuộc CMCN 4.0. Thủ tướng đề nghị các bộ, ngành “Xây dựng chiến lược chuyển đổi số, nền quản trị thông minh, ưu tiên phát triển công nghiệp công nghệ số, nông nghiệp thông minh, du lịch thông minh, đô thị thông minh”.

Tiếp đó, ngày 16/01/2017, Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết 08-NQ/TW, trong đó khẳng định quan điểm: “Phát triển du lịch trở thành ngành kinh tế mũi nhọn là định hướng chiến lược quan trọng để phát triển đất nước”. Để phát triển du lịch trở thành ngành kinh tế mũi nhọn cần thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp, trong đó, tất yếu phải đẩy mạnh ứng dụng KH&CN hiện đại. Nghị quyết số 08-NQ/TW đề cập cụ thể 3 khía cạnh ứng dụng KH&CN với các hoạt động du lịch, gồm: xúc tiến quảng bá du lịch, đào tạo nguồn nhân lực du lịch và quản lý nhà nước về du lịch.

Luật Du lịch năm 2017 cũng khẳng định, “Nhà nước có chính sách trong việc khuyến khích hỗ trợ các hoạt động ứng dụng KH&CN hiện đại phục vụ quản lý và phát triển du lịch” (Khoản 4, Điều 5). Để tạo bước đột phá trong việc thu hút khách quốc tế đến Việt Nam, năm 2017, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 07/2017/NĐ-CP và Nghị quyết số 124/2017/ NQ-CP quy định trình tự, thủ tục thực hiện thí điểm cấp thị thực điện tử cho người nước ngoài nhập cảnh Việt Nam. Đặc biệt, trong Chỉ thị số 16/2017/CT-TTg, lần đầu tiên thuật ngữ “du lịch thông minh” (DLTM) được nhắc đến trong một văn bản pháp quy của Việt Nam: “…Ưu tiên phát triển công nghiệp công nghệ số, nông nghiệp thông minh, du lịch thông minh, đô thị thông minh”.

Theo Báo cáo của Google Việt Nam tại Hội thảo "Đón du khách từ cái nhấp chuột" tổ chức ngày 18/4/2017, trong năm 2016, Việt Nam có đến 975 triệu lượt tìm kiếm online về du lịch. Bên cạnh đó, khách hàng không chỉ tìm kiếm thông tin, mà còn xem video (27%); so sánh đánh giá các tour, gói dịch vụ (68%) và xem các đánh giá của các khách hàng khác (44%). Những yếu tố này là nền tảng thuận lợi để du lịch Việt Nam phát triển trong bối cảnh CMCN 4.0.

Để hỗ trợ hoạt động du lịch trong những năm qua, các địa phương của Việt Nam đã nghiên cứu, sản xuất và đưa vào sử dụng nhiều phần mềm, tiện ích thông minh. Trong đó, nổi bật nhất là các tỉnh, thành phố lớn như: Hà Nội, Đà Nẵng, TP. Hồ Chí Minh. Hà Nội trong năm 2018 đã đưa vào sử dụng 2 phần mềm tiện ích thông minh hỗ trợ du khách gồm hệ thống thuyết minh tự động tại di tích Văn Miếu – Quốc Tử Giám và phần mềm hướng dẫn tham quan Hoàng Thành Thăng Long; một số tiện ích về bản đồ, tìm đường, trạm bus, travel guide khác cũng đã được nghiên cứu, sản xuất và đưa vào sử dụng từ lâu.

TP. Hồ Chí Minh cũng tích cực đẩy mạnh ứng dụng CNTT-TT với ngành Du lịch nhằm hướng tới mục tiêu đưa Thành phố trở thành đô thị du lịch thông minh như: Đưa vào sử dụng một số trạm thông tin du lịch thông minh; Đưa vào sử dụng phần mềm du lịch thông minh “Vibrant Ho Chi Minh city” và một số phần mềm tiện ích khác như “Sai Gon Bus”, “Ho Chi Minh City Travel Guide”, “Ho Chi Minh City Guide and Map”.

Đà Nẵng cũng là một trong những địa phương đi đầu trong việc triển khai ứng dụng CNTT-TT với ngành Du lịch, phát triển mô hình du lịch thông minh. Ngoài việc thường xuyên sử dụng các phương pháp marketing điện tử để quảng bá du lịch, Đà Nẵng rất quan tâm xây dựng các hệ thống phần mềm, tiện ích hỗ trợ du khách như “Da Nang Tourism”, “inDaNang”, “ Go! Đà Nẵng”, “Da Nang Bus”.

Đặc biệt, năm 2018, Đà Nẵng đưa vào sử dụng ứng dụng Chatbot “Da Nang Fantasticity”, đây là công nghệ được sử dụng đầu tiên tại Việt Nam và Đông Nam Á (cùng với Singapore). Ngoài ra, một số địa phương khác như: Hải Phòng, Quảng Ninh, Ninh Bình, Hưng Yên, Thanh Hóa, Quảng Bình, Cần Thơ… cũng phối hợp tích cực với các tập đoàn viễn thông để triển khai những dự án du lịch thông minh, sản xuất các phần mềm, tiện ích thông minh cho ngành Du lịch.

Bên cạnh đó, các doanh nghiệp du lịch của Việt Nam cũng tích cực tiếp cận CMCN 4.0 để theo kịp xu hướng kinh doanh mới, đáp ứng nhu cầu du lịch đa dạng của du khách. Theo đó, các hoạt động kinh doanh hầu hết được triển khai trực tuyến: marketing, quảng bá sản phẩm; nghiên cứu mở rộng thị trường; tư vấn, chăm sóc khách hàng; thực hiện các giao dịch mua – bán, thanh toán… Các doanh nghiệp du lịch hàng đầu Việt Nam đang đẩy mạnh ứng dụng công nghệ hiện đại trong kinh doanh du lịch như: Vietravel, Saigontourist, Thiên Minh Group, Hanoitourist, Benthanhtourist… Năm 2016, sàn giao dịch du lịch trực tuyến (Tripi) đầu tiên xuất hiện tại Việt Nam, cho phép giao dịch các tour trọn gói, khách sạn và vé máy bay. Hiện nay, ở Việt Nam có khoảng hơn 10 sàn giao dịch du lịch (P. Khiêm, 2020). Đây là những điểm nhấn quan trọng của các doanh nghiệp du lịch Việt về khả năng tiếp cận và thích ứng với du lịch thông minh.

Khó khăn, thách thức đối với phát triển du lịch thông minh ở Việt Nam

Trong thời gian qua, mặc dù ngành Du lịch rất nỗ lực trong việc triển khai các giải pháp phát triển du lịch thông minh, tuy nhiên vẫn còn tồn tại rất nhiều hạn chế, thách thức. Cụ thể:

Thứ nhất, chưa có văn bản cụ thể nào quy định hay hướng dẫn triển khai phát triển du lịch thông minh ở Việt Nam. Một số địa phương có chủ trương phát triển du lịch thông minh nhưng quá trình triển khai còn nhiều bất cập.

Thứ hai, trong thời gian qua, đã có nhiều địa phương triển khai các biện pháp phát triển du lịch thông minh. Tuy nhiên, các hoạt động này còn mang tính cục bộ, thiếu cơ sở khoa học, căn cứ pháp lý và đặc biệt là thiếu “mô hình du lịch thông minh” đảm bảo tính hiệu quả. Điều này dẫn đến đầu tư thiếu trọng điểm, thiếu tính đồng bộ, hiệu quả mang lại chưa cao.

Thứ ba, du lịch thông minh được phát triển trên nền tảng ứng dụng KH&CN, CNTT-TT, đây là điều kiện, tiền đề tiên quyết. Tuy nhiên, mức độ sẵn sàng về công nghệ để phát triển du lịch thông minh ở Việt Nam chưa cao.

Thứ tư, trong các lĩnh vực kinh doanh du lịch chính như: lữ hành, lưu trú, vận tải du lịch, ăn uống, giải trí, mua sắm… thì khả năng tiếp cận công nghệ, phát triển du lịch thông minh chủ yếu ở một số phân nhánh như lữ hành quốc tế, vận tải hàng không, cơ sở lưu trú cao cấp. Nguyên nhân chính do đặc điểm doanh nghiệp du lịch Việt Nam chủ yếu là doanh nghiệp nhỏ và vừa, vốn ít, kinh doanh nhỏ lẻ nên khả năng tài chính chi trả cho đầu tư ứng dụng công nghệ không cao; doanh nghiệp kinh doanh lữ hành nội địa, doanh nghiệp kinh doanh lưu trú (nhà nghỉ, khách sạn 1-2 sao) chiếm số lượng lớn, đối tượng khách phục vụ chủ yếu là khách nội địa, nhu cầu khách sử dụng các dịch vụ thông minh, trực tuyến không lớn nên khả năng tiếp cận du lịch thông minh của các doanh nghiệp này còn thấp.

Thứ năm, so với các quốc gia trên thế giới, Việt Nam có trình độ KH&CN còn hạn chế. Vì thế, việc nghiên cứu, sản xuất các sản phẩm công nghệ ứng dụng cho du lịch vẫn còn nhiều hạn chế.

Bên cạnh các thách thức nêu trên, phát triển du lịch thông mình còn đỡi diện với thách thức từ sự gia tăng kỳ vọng của khách hàng, nâng cao chất lượng, yêu cầu phát triển du lịch theo tiêu chuẩn toàn cầu: Thái độ, cách thức phục vụ, nơi lưu trú, ẩm thực, tôn trọng những giá trị chung, thái độ với văn hóa và môi trường sinh thái hay đổi mới hình thức hợp tác và tổ chức du lịch…

Một số đề xuất

Để phát triển du lịch thông minh ở Việt Nam hiện nay, ngành Du lịch và các bên có liên quan cần lưu ý một số vấn đề sau:

Một là, tập trung thực hiện một số giải pháp căn bản như tiếp tục hoàn thiện thể chế chính sách cho phát triển du lịch thông minh; chú trọng phát triển khoa học công nghệ, đặc biệt là CNTT-TT theo hướng ứng dụng cho ngành Du lịch, tạo nền tảng công nghệ cho du lịch thông minh; có cơ chế, chính sách ưu tiên, khuyến khích các hoạt động nghiên cứu ứng dụng KH&CN cho ngành Du lịch như: xây dựng cơ sở dữ liệu ngành; đầu tư phát triển hạ tầng công nghệ; đầu tư sản xuất các phần mềm, hệ thống, chương trình, ứng dụng, tiện ích thông minh cho ngành…

Hai là, đẩy mạnh hợp tác quốc tế về KH&CN với các nước phát triển để học hỏi kinh nghiệp, nâng cao năng lực nghiên cứu và ứng dụng KH&CN với phát triển du lịch thông minh; hợp tác, chuyển giao công nghệ và hợp tác đầu tư phát triển công nghệ cho Việt Nam. Bên cạnh đó, cần chú trọng công tác đào tạo, bồi dưỡng, phát triển nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu sử dụng và vận hành công nghệ, sẵn sàng tiếp cận và thích ứng với du lịch thông minh.

Ba là, đổi mới hoạt động quảng bá, xúc tiến trên cơ sở áp dụng công nghệ số và thiết bị số tiên tiến.

Bốn là, tăng cường các dự án đầu tư kết cấu hạ tầng mạng lưới và đẩy mạnh số hóa công tác quản lý ngành Du lịch, phát triển chính quyền điện tử hướng tới du lịch bền vững, trong đó lấy nhu cầu của khách du lịch, người dân và doanh nghiệp làm trung tâm.

Năm là, xây dựng và phát triển hệ thống trải nghiệm du lịch thông minh thông qua đổi mới phương thức quản lý điểm đến kết hợp số hóa chia sẻ và làm giàu dữ liệu điểm đến nhằm phát huy nội hàm văn hóa, giá trị gia tăng về du lịch, cải thiện chất lượng môi trường và hạ tầng phục vụ du lịch.

Sáu là, hỗ trợ các doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo trong lĩnh vực du lịch dựa trên nền tảng công nghệ số.

Tài liệu tham khảo:

1. Thủ tướng Chính phủ (2017), Chỉ thị số 16/CT-TTg, ngày 04/5/2017 về việc tăng cường năng lực tiếp cận cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0;

2.Google Việt Nam (2017), Những giải pháp của Google dành cho các doanh nghiệp nói chung và doanh nghiệp du lịch nói riêng tại Việt Nam, Tham luận Hội thảo Đón du khách từ cái nhấp chuột, ngày 18/04/2017, TP. Hồ Chí Minh;

3. Khiêm (2020), Khoa học công nghệ “chắp cánh” cho du lịch phát triển;

4. Lopez de Avila, A. (2015), Smart Destinations: XXI Century Tourism. Presented at the ENTER2015 Conference on Information and Communication Technologies in Tourism, Lugano, Switzerland, February 4-6, 2015.

(*) Cao Thị Phương Thủy, Nguyễn Thu Hương - Khoa Kinh tế và Quản lý, Trường Đại học Điện lực.

(**) Bài đăng trên Tạp chí Tài chính kỳ 2 tháng 5/2021.