Những bước đi đầu tiên kiến tạo nền móng quản lý

Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định, tài sản công là "nền tảng, là vốn liếng để khôi phục và xây dựng kinh tế chung, để cho dân giàu, nước mạnh, để nâng cao đời sống của Nhân dân".

Tài sản công với giá trị lớn và đa dạng về chủng loại, được xem là nguồn lực có vị trí quan trọng, là nền tảng để khôi phục, xây dựng kinh tế quốc gia, hướng tới mục tiêu dân giàu, nước mạnh, nâng cao đời sống Nhân dân. Tuy nhiên, trong những năm đầu chuyển sang nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, công tác quản lý tài sản công chưa thực sự được quan tâm đúng mức, dẫn đến tình trạng lãng phí, kém hiệu quả, làm suy giảm tiềm năng khai thác nguồn lực.

Trước tình hình đó, thực hiện Nghị quyết Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương Đảng giữa nhiệm kỳ khóa VIII, Chính phủ đã giao cho ngành Tài chính nhiệm vụ quản lý nhà nước đối với tài sản nhà nước. Đây là một quyết sách chiến lược, đặt trách nhiệm quản lý tài sản quốc gia vào trọng tâm của ngành Tài chính.

Trong giai đoạn đầu này, dù đã có một số văn bản quy định về quản lý tài sản như chỉ thị về sử dụng xe ô tô công, xe đạp công hay tiêu chuẩn phân phối diện tích làm việc, nhưng các quy định này còn "manh mún, chưa thống nhất toàn diện", quy định theo từng loại tài sản cụ thể hoặc lồng ghép vào các lĩnh vực khác. Câu hỏi cấp thiết lúc bấy giờ là: "Tài sản công là gì? Hệ thống quản lý công sản là những ai? Và công cụ nào để quản lý tài sản?".

Để giải quyết những vấn đề cốt lõi này, Cục đã tham mưu, báo cáo Bộ để trình Thủ tướng Chính phủ thực hiện tổng kiểm kê, đánh giá lại tài sản cố định trong khu vực hành chính sự nghiệp vào 0 giờ ngày 01/01/1998.

Chia sẻ ý nghĩa của đợt tổng kiêm kê này, đồng chí Phạm Đức Phong - nguyên Cục trưởng của Cục QLCS cho biết: "Đây là lần đầu tiên mà Nhà nước có thể nắm được tài sản của mình đã đầu tư cho khu vực hành chính sự nghiệp, các cơ quan hành chính sự nghiệp nắm được cái tài sản của mình". Với sự tham gia của 55.325 cơ quan, đơn vị trên cả nước, cuộc kiểm kê này đã tạo ra bức tranh tổng thể đầu tiên về tài sản công, là bước đi quan trọng để chuyển từ quản lý phân tán sang quản lý thống nhất.

Xây dựng khung pháp lý vững chắc

Trong bối cảnh kinh tế Việt Nam có những bước chuyển mình quan trọng (2008 - 2018), Cục QLCS đã chủ động tham mưu, trình cấp có thẩm quyền dự thảo Luật Quản lý, sử dụng tài sản nhà nước và Luật Trưng mua, trưng dụng tài sản.

Ngày 03/6/2008, Quốc hội đã ban hành Luật Quản lý, sử dụng tài sản Nhà nước. Đây được coi là "nền móng chính sách vững vàng", tạo cơ sở pháp lý cho Cục tiếp tục tham mưu ban hành các văn bản hướng dẫn thi hành luật. Các quy định mới đã phát huy hiệu quả của tài sản Nhà nước, tăng cường tự chủ, tự chịu trách nhiệm cho đơn vị sự nghiệp công lập thông qua các cơ chế giao tài sản cho đơn vị tự chủ tài chính, sử dụng tài sản Nhà nước để cho thuê, liên doanh liên kết, góp vốn. Điều này không chỉ giảm gánh nặng ngân sách mà còn nâng cao chất lượng dịch vụ công, phù hợp với mục tiêu cải cách tài chính công của Nhà nước.

Trong giai đoạn này, Cục QLCS cũng tham mưu xây dựng cơ chế tài chính đất đai, trọng tâm là chính sách về tiền sử dụng đất, tiền thuê đất. Theo nguyên Cục trưởng Trần Đức Thắng, Cục đóng vai trò quan trọng trong việc chủ trì tổng kết, đánh giá, tham gia xây dựng Luật Đất đai qua các thời kỳ và tham mưu Chính phủ ban hành các nghị định hướng dẫn chi tiết về tiền sử dụng đất, tiền thuê đất, quỹ phát triển đất.

Nhờ đó, nguồn thu ngân sách nhà nước từ đất đai liên tục gia tăng, chiếm bình quân khoảng 12% tổng thu ngân sách Nhà nước. Đặc biệt, từ năm 2020 đến năm 2024, Cục đã kịp thời tham mưu giảm tiền thuê đất cho doanh nghiệp và người dân bị ảnh hưởng bởi dịch COVID-19, với tổng số tiền giảm trung bình gần 4.000 tỷ đồng/năm, góp phần hỗ trợ phục hồi kinh tế quốc gia - một minh chứng cho vai trò điều tiết vĩ mô và hỗ trợ an sinh xã hội của tài chính đất đai.

Minh bạch, hiệu quả toàn diện

Kể từ ngày 01/01/2018, Luật Quản lý, sử dụng tài sản công năm 2017 có hiệu lực thi hành, đánh dấu giai đoạn Cục QLCS tập trung cao độ vào việc hoàn thiện hệ thống pháp luật về tài sản công. Nguyên tắc "Mọi tài sản công đều phải được Nhà nước giao quyền quản lý, quyền sử dụng và các hình thức trao quyền khác" được đề cao. Hàng loạt nghị định hướng dẫn Luật đã ra đời, quy định chi tiết về quản lý tài sản công, sắp xếp, xử lý tài sản công…

Theo đồng chí Nguyễn Tân Thịnh - Cục trưởng Cục QLCS, một trong những nội dung quan trọng là việc hoàn thiện hệ thống tiêu chuẩn, định mức sử dụng tài sản công nhằm đảm bảo sử dụng đúng mục đích, tiết kiệm và hiệu quả. Nhờ đó, công tác phân bổ, trang bị tài sản công ngày càng đi vào nền nếp, khoa học, tạo tiền đề quản lý thống nhất, minh bạch trên cả nước.

Công tác thanh tra, giám sát và xử lý vi phạm cũng được tăng cường đáng kể. Năm 2019, Cục đã tham mưu ban hành Nghị định quy định về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực quản lý, sử dụng tài sản công, hoàn thiện khung pháp lý và hệ thống chế tài xử lý vi phạm. Đây là bước đi quan trọng nhằm siết chặt kỷ cương, chống lãng phí và tham nhũng trong quản lý tài sản công, góp phần vào sự lành mạnh của nền tài chính quốc gia.

Tài sản kết cấu hạ tầng, một nguồn lực kinh tế chiến lược, cũng đã được quản lý chặt chẽ hơn. Từ chỗ quản lý phân tán, thiếu quy định, đến nay, việc quản lý, sử dụng và khai thác tài sản kết cấu hạ tầng đã được "luật hóa" cụ thể trong Luật Quản lý, sử dụng tài sản công năm 2017 và các nghị định. Điều này mở ra không gian mới cho việc khai thác hiệu quả các tài sản này, góp phần tăng trưởng bền vững và hiện đại hóa đất nước.

Mặc dù đã đạt được nhiều thành tựu, song, nhiệm vụ của Cục QLCS trong thời gian tới vẫn vô cùng nặng nề và đầy thách thức, nhất là trước yêu cầu của tình hình mới và chủ trương phân cấp, phân quyền.

Cục QLCS đang tích cực hoàn tất công tác tổng kiểm kê tài sản công lần thứ hai sau 26 năm (từ năm 1998) với hơn 80.000 đơn vị kiểm kê và 19 nhóm tài sản.

Kết quả kiểm kê lần này có ý nghĩa quan trọng, đặc biệt khi Ban Chấp hành Trung ương ban hành Nghị quyết số 60-NQ/TW về tổ chức chính quyền địa phương hai cấp và sắp xếp đơn vị hành chính. Việc nắm được số lượng và giá trị tài sản công sẽ là cơ sở để Bộ Tài chính tham mưu xử lý tài sản khi sắp xếp lại bộ máy, xây dựng đề án sắp xếp trụ sở, tài sản công hợp lý, hiệu quả, đáp ứng yêu cầu tinh gọn bộ máy và nâng cao hiệu quả quản lý.

Cùng với đó, Cục cũng đang tích cực chủ động tham mưu sửa đổi, bổ sung Luật Quản lý, sử dụng tài sản công và rà soát 48 văn bản dưới luật để đáp ứng yêu cầu mới của Đảng, Nhà nước về phân cấp, phân quyền, phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số, tinh gọn bộ máy và chống lãng phí. Việc hoàn thiện hệ thống cơ sở dữ liệu và chuyển đổi số trong quản lý tài sản công là một trong những nhiệm vụ trọng tâm, hướng tới một nền tài chính hiện đại.

Từ con số khởi đầu vỏn vẹn 11 người, đến nay, Cục QLCS đã phát triển với 5 đơn vị chuyên môn. Phát huy truyền thống đoàn kết, thống nhất và tinh thần vượt khó suốt 30 năm qua, Cục QLCS đang vững vàng bước vào kỷ nguyên mới, kỷ nguyên "vươn mình" của dân tộc Việt Nam, tiếp tục góp sức vào công cuộc đổi mới và phát triển bền vững của nền tài chính và đất nước.