Quyết liệt với cơ chế tự chủ, tự chịu trách nhiệm của tổ chức khoa học công nghệ
(Tài chính) Thực tế gần 10 năm thực hiện Nghị định 115/2005/NĐ-CP quy định cơ chế tự chủ, tự chịu trách nhiệm của tổ chức khoa học công nghệ công lập, vẫn có không ít địa phương còn chậm trong công tác phê duyệt Đề án thực hiện cơ chế tự chủ. Tuy nhiên, trong năm 2015 sẽ không còn “dễ thở” đối với một số tổ chức khoa học công nghệ bởi nếu không chuyển sang cơ chế tự chủ, tự chịu trách nhiệm theo đúng kế hoạch thì sẽ bị “thẳng tay” cắt ngân sách.
Nhiều địa phương chưa phê duyệt đề án chuyển đổi
Theo Bộ trưởng Bộ Khoa học & Công nghệ Nguyễn Quân, thực tế gần 10 năm thực hiện Nghị định 115/2005/NĐ-CP quy định cơ chế tự chủ, tự chịu trách nhiệm của tổ chức khoa học công nghệ công lập cho thấy, khó khăn lớn nhất là nhận thức và ý chí hành động từ người đứng đầu các tổ chức khoa học công nghệ đến lãnh đạo một số bộ, ngành, địa phương chưa đúng đắn, đầy đủ, thiếu quyết liệt, nghiêm túc trong triển khai.
Đến nay, một số bộ, ngành, địa phương vẫn chưa phê duyệt xong đề án thực hiện tự chủ của các tổ chức khoa học công nghệ công lập trực thuộc, thậm chí có địa phương chưa phê duyệt được đề án nào, như Hà Nội, Bắc Giang, Đà Nẵng, Hà Nam, Khánh Hòa, Lai Châu,...
Nhiều bộ, ngành còn chậm trễ trong ban hành, sửa đổi các văn bản hướng dẫn thực hiện Nghị định 115 nhất là về chế độ, định mức tài chính; cơ cấu bộ máy theo đặc thù tổ chức khoa học công nghệ tự chủ… Đây là nguyên nhân khiến rất ít tổ chức khoa học công nghệ được giao quyền tự chủ thực sự về tài chính, tổ chức bộ máy, nhân lực và liên kết, hợp tác quốc tế, nhất là ở các địa phương.
Theo báo cáo của Bộ Khoa học & Công nghệ, sau 10 năm triển khai Nghị định 115/2005/NĐ-CP, đã có 488/642 tổ chức khoa học công nghệ công lập được phê duyệt Đề án thực hiện cơ chế tự chủ, đạt 76%, trước hạn cuối cùng ngày 31/12/2013.
Hiện nay, 100% tổ chức khoa học công nghệ đã được tự chủ trong thực hiện các nhiệm vụ. Một số tổ chức khoa học công nghệ có toàn bộ doanh thu năm 2014 từ các hợp đồng nghiên cứu triển khai và dịch vụ khoa học công nghệ.
Cần sử dụng hiệu quả hơn nữa nguồn lực dành cho khoa học công nghệ
Thực tế cho thấy, tổng chi cho lĩnh vực khoa học công nghệ của Việt Nam không thấp so với nhiều nước ở cùng trình độ phát triển trên thế giới. Dù rằng chưa đạt mức 2% tổng chi thường xuyên nhưng với nguồn lực từ doanh nghiệp, cộng đồng xã hội thì những thống kê chưa đầy đủ cho thấy tổng kinh phí dành cho các hoạt động khoa học công nghệ là hơn 1% GDP.
Tuy nhiên, yêu cầu thực tiễn đòi hỏi cần phải sử dụng hiệu quả hơn nữa nguồn lực này để tăng kinh phí, tăng số người làm khoa học công nghệ, đồng thời giảm tình trạng sử dụng kinh phí lãng phí, giảm số người vào bộ máy khoa học công nghệ nhưng không làm khoa học.
Tại Hội nghị toàn quốc về cơ chế tự chủ, tự chịu trách nhiệm của tổ chức khoa học công nghệ công lập, sáng 6/3/2015, Phó Thủ tướng Chính phủ Vũ Đức Đam nêu rõ, một trong những vấn đề cốt tử trong đổi mới, phát triển khoa học công nghệ hiện nay là phải công khai minh bạch từ khâu ra đề bài, đề tài, nội dung rồi quá trình nghiệm thu kết quả đến thông tin kết quả nghiên cứu khoa học công nghệ ở trong và ngoài nước để tránh phải lặp lại các nghiên cứu được thực hiện trước đó. Và tự chủ chính là khâu quan trọng nhằm thực hiện công khai minh bạch trong nghiên cứu khoa học công nghệ ở Việt Nam hiện nay.
“Chúng ta không đặt ra mô hình tự chủ khoa học công nghệ khác với thế giới. Mục đích tự chủ khoa học công nghệ là để khắc phục những bất cập do bao cấp một thời gian rất dài dẫn đến sử dụng không hiệu quả nguồn lực đầu tư cho khoa học công nghệ. Không tạo được động lực để các thành phần ngoài Nhà nước đầu tư vào khoa học công nghệ. Với cơ chế tự chủ, ngân sách Nhà nước cấp cho tổ chức khoa học công nghệ sẽ theo cơ chế đặt hàng thay vì theo biên chế như hiện nay”, Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam nhấn mạnh.
Ngân sách sẽ bị cắt nếu không chuyển sang cơ chế tự chủ
Theo Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam, hiện nay, việc thực hiện tự chủ trong khoa học công nghệ mới chỉ tương đối tốt về vấn đề chuyên môn còn lĩnh vực tài chính, nhân lực, liên kết hợp tác “có chuyển biến nhưng vẫn chậm”. Do vậy, trong thời gian tới, các Bộ, ngành cần tích cực gỡ bằng được những vướng mắc do các quy định, hướng dẫn liên quan.
Theo đó, Bộ Khoa học & Công nghệ, Bộ Nội vụ, Bộ Tài chính cần giải quyết dứt điểm các vướng mắc ở dưới luật về vấn đề tự chủ khoa học công nghệ trong thẩm quyền của mình hoặc trình Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ quyết định. Ngoài ra, Bộ Tài chính và Bộ Nội vụ cần sửa ngay những quy định không phù hợp về định mức, mô tả vị trí công việc của các nhà khoa học trong tổ chức khoa học công nghệ, vốn có những đặc thù khác với cơ quan sự nghiệp công lập.
Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam khẳng định, năm 2015 các Bộ ngành, địa phương phải vào cuộc quyết liệt, làm rõ nguyên nhân, nghiêm túc thực hiện tự chủ tất cả các tổ chức khoa học công nghệ trực thuộc theo kế hoạch. Với những tổ chức khoa học công nghệ không chuyển sang cơ chế tự chủ, tự chịu trách nhiệm theo đúng kế hoạch sẽ bị cắt ngân sách.
Tuy nhiên, từng bộ, ngành, đặc biệt là địa phương, phải có những cách làm sáng tạo để tạo điều kiện cho các tổ chức khoa học công nghệ trực thuộc chuyển sang tự chủ thuận lợi. Lãnh đạo địa phương khi giao các đề tài, nhiệm vụ cần phải có ràng buộc để những người làm khoa học thật sự có thêm điều kiện làm việc, nâng dần trình độ...
Theo Bộ trưởng Bộ Khoa học & Công nghệ Nguyễn Quân, thực tế gần 10 năm thực hiện Nghị định 115/2005/NĐ-CP quy định cơ chế tự chủ, tự chịu trách nhiệm của tổ chức khoa học công nghệ công lập cho thấy, khó khăn lớn nhất là nhận thức và ý chí hành động từ người đứng đầu các tổ chức khoa học công nghệ đến lãnh đạo một số bộ, ngành, địa phương chưa đúng đắn, đầy đủ, thiếu quyết liệt, nghiêm túc trong triển khai.
Đến nay, một số bộ, ngành, địa phương vẫn chưa phê duyệt xong đề án thực hiện tự chủ của các tổ chức khoa học công nghệ công lập trực thuộc, thậm chí có địa phương chưa phê duyệt được đề án nào, như Hà Nội, Bắc Giang, Đà Nẵng, Hà Nam, Khánh Hòa, Lai Châu,...
Nhiều bộ, ngành còn chậm trễ trong ban hành, sửa đổi các văn bản hướng dẫn thực hiện Nghị định 115 nhất là về chế độ, định mức tài chính; cơ cấu bộ máy theo đặc thù tổ chức khoa học công nghệ tự chủ… Đây là nguyên nhân khiến rất ít tổ chức khoa học công nghệ được giao quyền tự chủ thực sự về tài chính, tổ chức bộ máy, nhân lực và liên kết, hợp tác quốc tế, nhất là ở các địa phương.
Theo báo cáo của Bộ Khoa học & Công nghệ, sau 10 năm triển khai Nghị định 115/2005/NĐ-CP, đã có 488/642 tổ chức khoa học công nghệ công lập được phê duyệt Đề án thực hiện cơ chế tự chủ, đạt 76%, trước hạn cuối cùng ngày 31/12/2013.
Hiện nay, 100% tổ chức khoa học công nghệ đã được tự chủ trong thực hiện các nhiệm vụ. Một số tổ chức khoa học công nghệ có toàn bộ doanh thu năm 2014 từ các hợp đồng nghiên cứu triển khai và dịch vụ khoa học công nghệ.
Cần sử dụng hiệu quả hơn nữa nguồn lực dành cho khoa học công nghệ
Thực tế cho thấy, tổng chi cho lĩnh vực khoa học công nghệ của Việt Nam không thấp so với nhiều nước ở cùng trình độ phát triển trên thế giới. Dù rằng chưa đạt mức 2% tổng chi thường xuyên nhưng với nguồn lực từ doanh nghiệp, cộng đồng xã hội thì những thống kê chưa đầy đủ cho thấy tổng kinh phí dành cho các hoạt động khoa học công nghệ là hơn 1% GDP.
Tuy nhiên, yêu cầu thực tiễn đòi hỏi cần phải sử dụng hiệu quả hơn nữa nguồn lực này để tăng kinh phí, tăng số người làm khoa học công nghệ, đồng thời giảm tình trạng sử dụng kinh phí lãng phí, giảm số người vào bộ máy khoa học công nghệ nhưng không làm khoa học.
Tại Hội nghị toàn quốc về cơ chế tự chủ, tự chịu trách nhiệm của tổ chức khoa học công nghệ công lập, sáng 6/3/2015, Phó Thủ tướng Chính phủ Vũ Đức Đam nêu rõ, một trong những vấn đề cốt tử trong đổi mới, phát triển khoa học công nghệ hiện nay là phải công khai minh bạch từ khâu ra đề bài, đề tài, nội dung rồi quá trình nghiệm thu kết quả đến thông tin kết quả nghiên cứu khoa học công nghệ ở trong và ngoài nước để tránh phải lặp lại các nghiên cứu được thực hiện trước đó. Và tự chủ chính là khâu quan trọng nhằm thực hiện công khai minh bạch trong nghiên cứu khoa học công nghệ ở Việt Nam hiện nay.
“Chúng ta không đặt ra mô hình tự chủ khoa học công nghệ khác với thế giới. Mục đích tự chủ khoa học công nghệ là để khắc phục những bất cập do bao cấp một thời gian rất dài dẫn đến sử dụng không hiệu quả nguồn lực đầu tư cho khoa học công nghệ. Không tạo được động lực để các thành phần ngoài Nhà nước đầu tư vào khoa học công nghệ. Với cơ chế tự chủ, ngân sách Nhà nước cấp cho tổ chức khoa học công nghệ sẽ theo cơ chế đặt hàng thay vì theo biên chế như hiện nay”, Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam nhấn mạnh.
Ngân sách sẽ bị cắt nếu không chuyển sang cơ chế tự chủ
Theo Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam, hiện nay, việc thực hiện tự chủ trong khoa học công nghệ mới chỉ tương đối tốt về vấn đề chuyên môn còn lĩnh vực tài chính, nhân lực, liên kết hợp tác “có chuyển biến nhưng vẫn chậm”. Do vậy, trong thời gian tới, các Bộ, ngành cần tích cực gỡ bằng được những vướng mắc do các quy định, hướng dẫn liên quan.
Theo đó, Bộ Khoa học & Công nghệ, Bộ Nội vụ, Bộ Tài chính cần giải quyết dứt điểm các vướng mắc ở dưới luật về vấn đề tự chủ khoa học công nghệ trong thẩm quyền của mình hoặc trình Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ quyết định. Ngoài ra, Bộ Tài chính và Bộ Nội vụ cần sửa ngay những quy định không phù hợp về định mức, mô tả vị trí công việc của các nhà khoa học trong tổ chức khoa học công nghệ, vốn có những đặc thù khác với cơ quan sự nghiệp công lập.
Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam khẳng định, năm 2015 các Bộ ngành, địa phương phải vào cuộc quyết liệt, làm rõ nguyên nhân, nghiêm túc thực hiện tự chủ tất cả các tổ chức khoa học công nghệ trực thuộc theo kế hoạch. Với những tổ chức khoa học công nghệ không chuyển sang cơ chế tự chủ, tự chịu trách nhiệm theo đúng kế hoạch sẽ bị cắt ngân sách.
Tuy nhiên, từng bộ, ngành, đặc biệt là địa phương, phải có những cách làm sáng tạo để tạo điều kiện cho các tổ chức khoa học công nghệ trực thuộc chuyển sang tự chủ thuận lợi. Lãnh đạo địa phương khi giao các đề tài, nhiệm vụ cần phải có ràng buộc để những người làm khoa học thật sự có thêm điều kiện làm việc, nâng dần trình độ...
