Kênh thu hút vốn cho các dự án “sạch”

Trái phiếu xanh được định nghĩa như một loại chứng khoán có thu nhập cố định nhằm thu hút vốn cho các dự án có lợi ích về môi trường. Theo đó, các khoản tiền thu được từ việc phát hành trái phiếu này sẽ được cam kết đầu tư cho các chương trình tăng cường sự thích nghi và giảm thiểu tác động của biến đổi khí hậu, bao gồm các dự án năng lượng sạch, sử dụng năng lượng hiệu quả, giao thông công cộng và nước sạch… Trái phiếu xanh có thể được phát hành bởi chính phủ, các ngân hàng thương mại, ngân hàng phát triển, các tổ chức tài chính quốc tế, các công ty…

Theo ước tính của Tổ chức năng lượng quốc tế IEA, để giảm một nửa lượng khí thải toàn cầu vào năm 2050, thế giới sẽ cần một khoản đầu tư lên đến 46.000 tỷ USD. Trong bối cảnh đó đó, trái phiếu xanh được xem như một giải pháp hiệu quả, có thể giúp huy động hàng trăm tỷ USD/năm cho việc phát triển một nền kinh tế “sạch” và bền vững.

Có thể nói, trái phiếu xanh đang được xem như một kênh thu hút vốn mới mẻ và hiệu quả cho các giải pháp nhằm thích nghi và giảm thiểu tác động của biến đổi khí hậu tại nhiều quốc gia trên thế giới. Tại Tunisia, nguồn vốn từ trái phiếu xanh do Ngân hàng Thế giới (WB) phát hành đã giúp nâng cao hiệu quả hệ thống tưới tiêu và cung cấp nước sạch tại vùng nông thôn nơi các nguồn nước ngầm đang trở nên căng thẳng. Còn ở Trung Quốc, trái phiếu xanh góp phần giúp cộng đồng giảm nguy cơ bị tác động do các thảm hoạ tự nhiên thông qua việc ngăn chặn lũ lụt và phát triển hệ thống cảnh báo. Nguồn vốn từ trái phiếu xanh cũng đã hỗ trợ tích cực cho chính phủ Columbia và Mexico sử dụng năng lượng hiệu quả cho hệ thống giao thông công cộng.

Các trái phiếu xanh do Tập đoàn Tài chính quốc tế (IFC) phát hành cũng tạo chuyển biến tích cực cho các dự án năng lượng tái tạo và sử dụng năng lượng hiệu quả. Chúng bao gồm việc đa dạng hoá các nguồn điện tại Nam Phi với việc năng lượng than đá được thay thế bằng việc sử dụng năng lượng từ các tấm gương phản chiếu và hội tụ ánh sáng mặt trời, hỗ trợ các ngân hàng ở Armenia cho vay, giảm nhu cầu sử dụng năng lượng và chi phí cho dân cư.

Báo cáo mới đây từ tổ chức phi lợi nhuận Climate Bonds Initiative (CBI, có trụ sở tại Anh) cho biết, lượng trái phiếu xanh phát hành trên toàn cầu trong năm 2017 đã đạt mức cao kỷ lục là 155,5 tỷ USD, vượt mức dự báo trước đó. 

Cụ thể, theo CBI, tổng giá trị trái phiếu xanh được phát hành trong năm 2017 tăng 78% so với năm 2016, vượt xa con số dự báo được tổ chức này đưa ra hồi tháng 12/2017 là 130 tỷ USD.

Mỹ, Trung Quốc và Pháp chiếm 56% tổng giá trị phát hành trái phiếu xanh trong năm 2017. Fannie Mae là đơn vị phát hành loại trái phiếu này lớn nhất tại Mỹ với 24,9 tỷ USD.

Trong năm 2017, có 10 nước mới tham gia vào thị trường trái phiếu xanh gồm Argentina, Chile, Fiji, Lithuania, Malaysia, Nigeria, Singapore, Slovenia, Thụy Sỹ và Các Tiểu Vương quốc Arab Thống nhất (UAE). Mới đây nhất, ngày 22/2/2018, Chính phủ Indonesia đã phát hành trái phiếu Sukuk “xanh” kỳ hạn 5 năm, trở thành quốc gia châu Á đầu tiên phát hành trái phiếu xanh ra thị trường quốc tế giữa lúc các nhà đầu tư đang ngày càng quan tâm đến các dự án thân thiện với môi trường. 

Mặc dù trái phiếu xanh hiện chỉ chiếm một phần nhỏ trên thị trường trái phiếu toàn cầu, song nó vẫn thu hút nhiều sự quan tâm, trong bối cảnh những mục tiêu về cắt giảm lượng khí thải đòi hỏi nguồn vốn đầu tư lên tới hàng nghìn tỷ USD từ khu vực công và tư. 

Theo CBI, số tiền huy động từ việc phát hành trái phiếu xanh chủ yếu được sử dụng vào việc phát triển các nguồn năng lượng tái tạo. Đáng chú ý là hoạt động đầu tư vào xây dựng các tòa nhà phát thải carbon thấp và có hiệu năng cao có xu hướng tăng trong năm qua. 

Tiềm năng cho Việt Nam

Tại Việt Nam, hậu quả do biến đổi khí hậu đã làm gia tăng mức độ cũng như chu kỳ xảy ra thiên tai như hạn hán, lũ lụt, nước biển dâng… đã ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự phát triển kinh tế, xã hội và đời sống người dân. Nghiên cứu của các tổ chức quốc tế cho rằng, biến đổi khí hậu có thể làm Việt Nam tổn thất 15 tỷ USD/năm, tương đương 5% GDP.

Các cơ quan chức năng Việt Nam cũng ước tính, sự gia tăng 1m của mực nước biển sẽ tác động đến đời sống của khoảng 20% dân số. Ngập lụt và xâm mặn do nước biển dâng sẽ làm thu hẹp diện tích đất canh tác trong nông nghiệp ở cả đồng bằng sông Hồng và đồng bằng sông Cửu Long. Các ngành công nghiệp cũng sẽ bị ảnh hưởng do thiếu hụt nguồn nguyên liệu và năng lượng làm cho chi phí sản xuất tăng cao. Trong bối cảnh đó, Việt Nam xác định, tăng trưởng xanh là một chiến lược quan trọng nhằm hướng đến phát triển bền vững.

Năm 2012, Chính phủ đã ban hành Quyết định số 432/QĐ-TTg phê duyệt “Chiến lược phát triển bền vững Việt Nam giai đoạn 2011-2020”, trong đó đề cập đến cơ chế, chính sách, huy động nguồn lực tài chính để thực hiện phát triển bền vững.

Cũng trong năm này, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 1393/QĐ-TTg phê duyệt “Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh thời kỳ 2011- 2020 và tầm nhìn đến năm 2050”, trong đó xác định tăng trưởng xanh là cách thức phát triển phù hợp với yêu cầu đổi mới mô hình tăng trưởng và tái cấu trúc nền kinh tế trong giai đoạn sắp tới của Việt Nam.

Đến năm 2014, Thủ tướng Chính phủ tiếp tục ban hành Quyết định số 403/QĐ-TTg phê duyệt “Kế hoạch hành động quốc gia về tăng trưởng xanh giai đoạn đoạn 2014-2020”, trong đó quy định về các nguồn vốn thực hiện các hoạt động gồm: Vốn từ ngân sách Nhà nước trong Chương trình hỗ trợ ứng phó biến đổi khí hậu; Từ nguồn lực của các doanh nghiệp; từ cộng đồng và từ nguồn viện trợ của quốc tế.

Nhằm triển khai thực hiện Quyết định số 403/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ, tháng 10/2015, Bộ trưởng Bộ Tài chính đã ký Quyết định số 2183/QĐ-BTC ban hành Kế hoạch hành động ngành tài chính thực hiện Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh đến năm 2020.

Cụ thể, sẽ xây dựng tổng thể định hướng phát triển ngành tài chính xanh, trong đó xác định định hướng điều chỉnh chung, phương thức tổ chức thực hiện, cách thức phân bổ, sử dụng các nguồn lực tài chính nhằm hướng tới thúc đẩy tăng trưởng xanh.

Đặc biệt, một trong những giải pháp quan trọng là Bộ Tài chính sẽ thực hiện rà soát, hoàn thiện khung chính sách tài chính nhằm phát triển thị trường vốn xanh và các sản phẩm tài chính xanh. Theo đó, các hoạt động trên thị trường vốn sẽ được thiết lập một khung tài chính xanh như: ban hành các quy định, điều kiện khi niêm yết cổ phiếu (niêm yết xanh), báo cáo (trong báo cáo bền vững) và trong giám sát (theo các tiêu chí tài chính xanh).

Bộ Tài chính cũng sẽ tiếp tục đẩy mạnh các sản phẩm của thị trường vốn xanh bao gồm: Trái phiếu xanh (các trái phiếu của doanh nghiệp xanh, phát hành cho các dự án xanh hoặc các sản phẩm xanh); Trái phiếu chính phủ và trái phiếu chính quyền địa phương phục vụ cho các mục tiêu, chương trình, dự án xanh; Các chỉ số xanh, chỉ số bền vững, chỉ số carbon; Các chứng chỉ, chứng chỉ đầu tư xanh của các quỹ đầu tư phát hành.

Về trái phiếu xanh, ngay từ cuối năm 2015, chương trình hợp tác giữa Ủy ban Chứng khoán Quốc gia với Tổ chức Hợp tác Phát triển Đức (GIZ), Sở Giao dịch chứng khoán Hà Nội (HNX) đã xây dựng Đề án phát triển thị trường trái phiếu xanh.

Trên cơ sở đó, ngày 20/10/2016, lãnh đạo Bộ Tài chính đã phê duyệt Đề án phát hành thí điểm trái phiếu xanh của chính quyền địa phương và chỉ đạo các đơn vị liên quan triển khai thí điểm trái phiếu xanh chính quyền địa phương. Hai địa phương đầu tiên là TP. Hồ Chí Minh và Bà Rịa - Vũng Tàu đã đồng ý triển khai đề án này.

Đến nay, TP. Hồ Chí Minh đã phát hành 3.000 tỷ đồng trái phiếu chính quyền địa phương xanh cho 34 dự án, trong đó lập danh mục 11 dự án xanh dựa trên “Danh mục dự án xanh” do Ngân hàng Nhà nước ban hành. Đồng thời, Bà Rịa - Vũng Tàu đã chuẩn bị cho đợt phát hành trái phiếu xanh đầu tiên 500 tỷ đồng cho 8 dự án xanh.

Trong chương trình hợp tác từ năm 2018, GIZ dự kiến sẽ phối hợp với Bộ Tài chính, Ngân hàng Nhà nước, Ủy ban Chứng khoán Quốc gia, hai Sở Giao dịch chứng khoán Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh cùng với IFC xây dựng đề án phát triển trái phiếu xanh doanh nghiệp và trái phiếu xanh định chế tài chính và thí điểm phát hành trái phiếu doanh nghiệp xanh, trước mắt có thể là các công ty thuộc VNSI (Top 20 doanh nghiệp về phát triển bền vững) và ngân hàng thương mại lớn của Việt Nam.