PV: Thưa ông, dưới góc nhìn của một đơn vị xếp hạng tín nhiệm, ông đánh giá như thế nào về dư địa của thị trường trái phiếu xanh tại Việt Nam hiện nay?

Ông Nguyễn Tùng Anh: Thực tế, dư địa phát triển thị trường trái phiếu xanh tại Việt Nam đã được thảo luận khá nhiều và gắn liền với những lợi thế đặc thù của quốc gia. Có thể kể đến như lĩnh vực năng lượng tái tạo với tiềm năng rất lớn, hay Việt Nam đã có các cam kết mạnh mẽ về ứng phó biến đổi khí hậu, đặc biệt là mục tiêu tại COP26.

Tuy nhiên, theo tôi, dư địa thị trường không chỉ nằm ở các con số mà chúng ta thấy trong các báo cáo từ ADB hay các tổ chức phát triển khác. Vấn đề cốt lõi nằm ở việc thị trường không chỉ sẵn sàng ở “chiều sâu” – tức là số lượng dự án và tài sản xanh cùng giá trị phát hành – mà còn cả “chiều rộng” trong việc đa dạng hóa các sản phẩm tài chính bền vững, và mở rộng tới việc định nghĩa các dự án chuyển đổi, tức là những hoạt động giúp giảm phát thải từ mức cao xuống thấp.

Qua thực tiễn phát triển thị trường thời gian qua, có thể thấy Việt Nam không thiếu các dự án và tài sản xanh hấp dẫn. Cùng với đó, tiềm năng về các dự án sử dụng công nghệ mới nhằm cắt giảm phát thải cũng rất đáng kể. Điều này mở rộng quy mô thị trường TPX không chỉ trên một trục đơn lẻ, mà là cả tiến trình chuyển đổi toàn diện – gắn với các nhánh thị trường khác trong hệ sinh thái tài chính bền vững, ví dụ như thị trường tín chỉ carbon.

Ông có thể chia sẻ một vài ví dụ điển hình về các thương vụ huy động vốn thực tế trái phiếu xanh hiệu quả tại Việt Nam?

Ông Nguyễn Tùng Anh: Tôi xin chia sẻ hai ví dụ nổi bật trong năm 2024 mà FiinRatings rất tự hào khi được tham gia hỗ trợ.

Thứ nhất là giao dịch trái phiếu xanh trong lĩnh vực ngư nghiệp bền vững của Công ty Cổ phần Đầu tư và Phát triển Đa Quốc Gia IDI. Đây là giao dịch trái phiếu xanh đầu tiên trong ngành thủy sản tại châu Á và là thương vụ thứ hai trên thế giới trong lĩnh vực này với giá trị 1.000 tỷ đồng, kỳ hạn 8 năm, lãi suất 5,58%/năm được phát hành vào tháng 10/2024. FiinRatings vinh dự là đơn vị xác nhận (verifier) cho giao dịch, đồng thời đây cũng là lô trái phiếu xanh bằng đồng nội tệ đầu tiên được phát hành bởi một doanh nghiệp Việt Nam trong lĩnh vực thủy sản.

Giao dịch này cho thấy mặc dù thị trường trái phiếu xanh trong nước còn non trẻ so với khu vực và thế giới, nhưng Việt Nam hoàn toàn có thể đáp ứng các tiêu chuẩn kỹ thuật khắt khe để thực hiện các thương vụ đẳng cấp quốc tế. Năng lực triển khai tại chỗ, cũng như sự hỗ trợ từ các tổ chức quốc tế, đang ngày càng được khẳng định.

Thứ hai là thương vụ phát hành trái phiếu xanh của Công ty TNHH Nước sạch Hòa Bình - Xuân Mai (thuộc tập đoàn AquaOne). Điểm đáng chú ý của lô trái phiếu này là kỳ hạn rất dài – lên tới 20 năm với giá trị 875 tỷ đồng và lãi suất 5,75%/năm được phát hành vào tháng 11/2024. Trong khi đó, kỳ hạn trung bình của trái phiếu doanh nghiệp tại Việt Nam hiện chỉ dao động từ 3 đến 5 năm. Đây là một bước tiến quan trọng trong việc huy động vốn dài hạn cho các dự án hạ tầng thiết yếu như nước sạch.

Cả hai giao dịch nói trên đều có bảo lãnh thanh toán từ GuarantCo, thể hiện tính chuyên nghiệp và minh bạch cao. Tôi tin rằng đây sẽ là những mô hình điển hình có thể được nhân rộng trong tương lai, góp phần tạo nền tảng cho thị trường trái phiếu xanh Việt Nam phát triển bài bản và bền vững hơn.

PV:Trước khi lấy được niềm tin của nhà đầu tư, rõ ràng chúng ta cần một hệ thống quy chuẩn, đặc biệt là bộ tiêu chí phân loại xanh. Ông có thể chia sẻ thêm về tầm quan trọng của việc này trong việc thu hút dòng vốn quốc tế?

Ông Nguyễn Tùng Anh: Chắc chắn rồi. Để thuyết phục được nhà đầu tư, chúng ta cần phải làm rõ các tiêu chuẩn và định nghĩa về dự án và tài sản xanh tại Việt Nam. Một bộ tiêu chí phân loại xanh thống nhất sẽ là cơ sở để tất cả các bên – nhà phát hành, đơn vị xác nhận và nhà đầu tư – cùng hiểu và hành động trên cùng một chuẩn mực. Khi có tiêu chuẩn rõ ràng, các giao dịch trái phiếu xanh mới thực sự minh bạch và nhà đầu tư mới yên tâm bỏ vốn.

Dưới góc nhìn từ đơn vị hỗ trợ kỹ thuật, ông đánh giá như thế nào về những khó khăn, vướng mắc mà các bên liên quan đang gặp phải trong quá trình triển khai trái phiếu xanh?

Ông Nguyễn Tùng Anh: Để xây dựng được một thị trường tài chính xanh, chúng ta cần một hệ sinh thái đầy đủ – một hệ sinh thái không chỉ có nhà phát hành và nhà đầu tư, mà còn bao gồm các tổ chức trung gian như đơn vị tư vấn, xác minh, thẩm định.

Tuy nhiên, hiện nay Việt Nam vẫn thiếu các chủ thể có đủ năng lực chuyên môn để tham gia sâu vào quy trình phát hành trái phiếu xanh. Ví dụ, FiinRatings là đơn vị xác nhận, nhưng khi làm việc với nhà phát hành, chúng tôi thường được hỏi: ai sẽ giúp họ xây dựng khung trái phiếu xanh? Đây là một khoảng trống lớn. Rất ít đơn vị tư vấn trong nước đủ khả năng hỗ trợ doanh nghiệp – với đặc thù ngành nghề khác nhau – xây dựng khung phát hành đáp ứng chuẩn mực quốc tế.

Trên thực tế, phần lớn các khung trái phiếu xanh hiện nay đều được xây dựng với sự hỗ trợ từ các tổ chức phát triển quốc tế như Ngân hàng Thế giới, GGGI, hoặc các định chế tài chính đa phương khác. Điều này cho thấy chúng ta cần không chỉ nâng cao nhận thức cho nhà phát hành, mà còn phải phát triển năng lực cho các tổ chức trung gian – để tạo nên một hệ sinh thái đủ vững.

Bên cạnh đó, một vấn đề nữa là chi phí. Dù chi phí phát hành trái phiếu xanh tại Việt Nam không quá cao so với khu vực, nhưng vẫn là một rào cản đối với doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp nhỏ hoặc chưa có nhiều kinh nghiệm. Trong các giao dịch, chúng tôi vẫn phải tìm kiếm sự hỗ trợ từ các tổ chức phát triển quốc tế để cùng phối hợp, chia sẻ chi phí. Với quy mô phát hành gần 7.000 tỷ đồng của năm ngoái – thấp hơn nhiều so với kỳ vọng 20 tỷ USD mỗi năm – chênh lệch này cho thấy các tổ chức phát hành vẫn chưa thấy rõ lợi ích đủ lớn để bù đắp chi phí ban đầu.

PV: Vậy theo ông, những giải pháp khuyến khích nào là thiết thực để thúc đẩy thị trường TPX phát triển trong thời gian tới?

Ông Nguyễn Tùng Anh: Các khuyến khích tài chính là rất quan trọng, nhưng không nên giới hạn ở đó. Những khuyến khích phi tài chính như rút ngắn thời gian xử lý hồ sơ, hỗ trợ quy trình phát hành, hay đơn giản là có quy trình rõ ràng, nhất quán… cũng mang lại nhiều giá trị cho doanh nghiệp.

Ngoài ra, Nhà nước có thể đầu tư vào thượng tầng của hệ sinh thái thị trường – ví dụ như phát triển các tổ chức bảo lãnh thanh toán, đơn vị giảm thiểu rủi ro (de-risking), hay cung cấp dữ liệu chuẩn mực về thị trường tài chính xanh. Các mô hình như GuarantCo, CGIF… hiện hoạt động khá hiệu quả, nhưng Việt Nam vẫn chưa có khung pháp lý chính thức để các đơn vị “tăng cường tín dụng” này tham gia sâu vào thị trường trong nước.

Khi các tổ chức tăng cường tính dụng này được hoạt động đầy đủ tại Việt Nam với khung khổ pháp lý rõ ràng, họ có thể gia tăng mức độ thâm nhập thị trường và cung cấp các hình thức bảo lãnh từ toàn phần đến từng phần, giúp giảm rủi ro cho nhà đầu tư, từ đó tạo điều kiện mở rộng quy mô phát hành và nâng cao chất lượng tín nhiệm cho trái phiếu xanh Việt Nam.

PV: Trong thời gian tới, nhiều ý kiến cho rằng trái phiếu xanh có thể sẽ trở thành “tiêu chuẩn ngầm” mà doanh nghiệp cần tuân thủ nếu muốn tiếp cận vốn giá rẻ, ông đánh giá như thế nào?

Ông Nguyễn Tùng Anh: Tôi đồng ý. Trên thực tế, nếu doanh nghiệp nhìn thấy rằng con đường phát hành trái phiếu xanh là "dễ thở" hơn – với nhiều ưu đãi, mức độ tin cậy và khả năng truyền thông tích cực hơn – thì họ sẽ tự nhiên chọn hướng đi đó. Và như vậy, TPX sẽ trở thành một chuẩn mực, dù ban đầu có thể chưa được thể hiện rõ trong các quy định.

Khi các cơ chế khuyến khích đủ rõ ràng, tiêu chí đánh giá đủ minh bạch, và các mô hình hỗ trợ được nhân rộng, TPX sẽ không còn là "tiêu chuẩn ngầm" nữa, mà sẽ trở thành tiêu chuẩn phổ biến. Các giao dịch mà FiinRatings đã hỗ trợ gần đây cho thấy xu hướng này: trái phiếu có kỳ hạn dài hơn, lãi suất cố định hơn, được trao giải thưởng quốc tế và thu hút nhiều sự quan tâm từ nhà đầu tư có định hướng bền vững.

Đó là minh chứng rõ ràng rằng, khi lợi ích và niềm tin thị trường được thiết lập đầy đủ, trái phiếu xanh không chỉ là lựa chọn – mà sẽ trở thành đòi hỏi tất yếu trong chiến lược huy động vốn của doanh nghiệp.

Xin trân trọng cảm ơn ông!