Có thể bị áp “thẻ đỏ” nếu không quyết liệt

Từ tháng 10/2017, khi EC rút “thẻ vàng” với ngành Thủy sản Việt Nam, đến nay, nước ta đã có gần 6 năm nỗ lực khắc phục để thay đổi. Lần đánh giá thứ 4 của EC dự kiến sẽ diễn ra vào tháng 10/2023 và Việt Nam đã đặt mục tiêu quyết tâm gỡ “thẻ vàng” trong lần đánh giá này.

Thời gian qua, Việt Nam đã tập trung triển khai 4 nhóm khuyến nghị của EC để chống khai thác IUU, gỡ cảnh báo "thẻ vàng" IUU, gồm: Hoàn thiện khung pháp lý; Theo dõi, kiểm tra, kiểm soát hoạt động của tàu cá, quản lý đội tàu; Chứng nhận sản lượng và truy xuất nguồn gốc thủy sản khai thác; Thực thi pháp luật. EC cho biết, nếu không thực hiện tốt 4 nhóm khuyến nghị này, Việt Nam không những không được gỡ “thẻ vàng” mà sẽ bị áp dụng “thẻ đỏ” đối với ngành khai thác thủy sản.

Theo ước tính của Hiệp hội chế biến và xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP), nếu bị áp dụng "thẻ đỏ", Việt Nam sẽ bị cấm xuất khẩu hải sản khai thác sang thị trường EU với tổng giá trị khoảng gần 500 triệu USD/năm.

Không chỉ mất thị phần, nếu bị phạt "thẻ đỏ" cũng sẽ ảnh hưởng đến công ăn việc làm của người lao động tại 60 nhà máy đang tham gia xuất khẩu vào thị trường EU cũng như những ngư dân làm ăn chân chính, đồng thời ảnh hưởng đến nỗ lực xây dựng nghề cá hiện đại mà Việt Nam đang gây dựng.

Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cho biết, qua kết quả làm việc với Đoàn công tác của Tổng vụ Các vấn đề Biển và Thủy sản (DG-MARE) của EC về các khuyến nghị của EC tại đợt thanh tra lần thứ 3, EC đã ghi nhận những nỗ lực của Việt Nam trong chống khai thác IUU. Tuy nhiên, vẫn cần phải nhìn nhận những tồn tại, hạn chế để nhanh chóng khắc phục.

Hiện nay, Việt Nam chưa hoàn thành việc đăng ký tàu cá, cấp Giấy phép khai thác thủy sản; cập nhật dữ liệu tàu cá vào cơ sở dữ liệu nghề cá quốc gia (VNFishbase) chưa đầy đủ. Tính đến ngày 29/8/2023, số tàu cá có chiều dài từ 6m trở lên đã được đăng ký và cập nhật trên cơ sở dữ liệu VNFisbase là 71.658/86.820 chiếc (đạt 82,5%). Tổng số tàu cá đã được cấp giấy phép còn hạn mới đạt khoảng 70%.

Thực tế, các tàu cá tham gia khai thác thủy sản chưa đảm bảo đủ điều kiện vẫn tiếp tục diễn ra. Tính đến ngày 29/8/2023, đã lắp đặt Thiết bị giám sát hành trình (VMS) trên tàu cá có chiều dài từ 15 mét trở lên đạt 97,86% (28.753/29.381 chiếc). Số lượng tàu cá chưa lắp đặt thiết bị VMS đã được các địa phương lập danh sách để theo dõi, quản lý.

Dù đạt gần 100% việc lắp đặt thiết bị VMS nhưng tình trạng tàu cá tắt, tháo gỡ thiết bị VMS gửi sang tàu cá khác để khai thác sai vùng và trốn tránh sự giám sát của lực lượng chức năng đi khai thác bất hợp pháp ở vùng biển nước ngoài vẫn diễn ra phức tạp.

Ngoài ra, việc xác nhận, chứng nhận và truy xuất nguồn gốc thủy sản khai thác trong nước còn nhiều tồn tại về: Nhật ký khai thác chưa đảm bảo độ tin cậy trong truy xuất nguồn gốc; Chưa triển khai hệ thống điện tử đồng bộ từ Trung ương đến địa phương; Một số hồ sơ truy xuất nguồn gốc thủy sản khai thác xuất khẩu vào thị trường châu Âu hiện nay còn mang tính chất đối phó...

Theo Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, trong nỗ lực gỡ “thẻ vàng” IUU, yếu tố quan trọng nhất hiện nay là kiên quyết chấm dứt tình trạng tàu cá vi phạm khai thác hải sản bất hợp pháp ở vùng biển nước ngoài.

Từ đầu năm 2023 đến nay (tính đến ngày 29/8/2023) tiếp tục xảy ra 39 tàu với 252 ngư dân bị nước ngoài bắt giữ, xử lý, tập trung tại các tỉnh Bình Định, Khánh Hòa, Bình Thuận, Bến Tre, Bạc Liêu, Tiền Giang, Cà Mau và Kiên Giang. EC khẳng định không gỡ cảnh báo “thẻ vàng” nếu không chấm dứt tình trạng này.

Phải quyết liệt và trách nhiệm hơn

"Thẻ vàng" IUU không chỉ gây thiệt hại lớn về kinh tế, gây ra những tác động tiêu cực đến nỗ lực xây dựng nghề cá hiện đại của Đất nước mà còn ảnh hưởng đến uy tín, vị thế ngoại giao của Việt Nam. Chính vì thế, đặt mục tiêu quyết tâm gỡ "thẻ vàng" IUU trong lần đánh giá thứ 4 của EC là vô cùng quan trọng.

Tại Hội nghị trực tuyến với 28 tỉnh, thành vùng ven biển về thúc đẩy các giải pháp chống khai thác IUU diễn ra cuối tháng 8, Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Lưu Quang nêu rõ, lãnh đạo các Bộ, ngành, địa phương cần quyết liệt và trách nhiệm hơn trong chống khai thác IUU. Đồng thời, phải có tổng thể các giải pháp đồng bộ để gỡ "thẻ vàng" IUU của EC.

Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Lưu Quang nhấn mạnh: "Từ Trung ương đến địa phương phải quyết liệt và trách nhiệm hơn. Thời gian không còn nhiều, việc của chúng ta khó. Chúng ta sẽ sử dụng đồng bộ giải pháp liên quan tới tất cả các bộ, ngành, địa phương và mục tiêu từ đây xử lý những phần việc cần thiết cho đến khi Đoàn Thanh tra của EC đi kiểm tra. Các địa phương tiếp tục tập trung 3 nhóm việc: Quản lý tàu, Quản lý cảng cá và Phối hợp, điều phối với các cơ quan Trung ương và các địa phương khác trong chống IUU".

Thực hiện chỉ đạo của Phó Thủ tướng, trong cuộc họp của Tổ công tác triển khai IUU chiều 31/8, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Phùng Đức Tiến - Phó Trưởng ban Chỉ đạo quốc gia về IUU cho hay, từ nay đến tháng 10/2023, trước khi Đoàn Thanh tra của EC sang kiểm tra lần thứ 4 về IUU, cần hoàn thiện dứt điểm hai văn bản quy phạm pháp luật là Nghị định số 26/2019/NĐ-CP quy định chi tiết một số điều và biện pháp thi hành Luật Thủy sản và Nghị định số 42/2019/NĐ-CP của Chính phủ quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực thủy sản.

Đối với 28 tỉnh, thành phố, Thứ trưởng cho biết cần có số liệu cụ thể của từng tỉnh về việc lắp đặt hay ngắt kết nối thiết bị VMS; từ đó có những biện pháp mạnh tay để xử lý vi phạm. Thực hiện nghiêm túc công tác xác nhận, chứng nhận và truy xuất nguồn gốc thủy sản khai thác; nghiêm cấm các hành vi hợp thức hóa hồ sơ đối với các lô hàng xuất khẩu…

Theo Thứ trưởng Phùng Đức Tiến, tàu cá vi phạm vùng biển nước ngoài là lỗi nghiêm trọng được phía EC đánh giá khi đưa ra khuyến nghị đối với thủy sản Việt Nam. Do đó, phải tập trung quyết liệt để ngăn chặn tàu cá vi phạm vùng biển nước ngoài. Đặc biệt, chỉ đạo tỉnh Khánh Hòa phải xử lý dứt điểm 2 tàu cá nhập khẩu theo khuyến nghị của EC tại đợt thanh tra lần thứ 3 trước khi Đoàn thanh tra của EC sang thanh tra lần thứ 4.

“Chúng ta cần phải nghiêm túc xử lý, để khi EC sang thanh tra sẽ thấy rằng Việt Nam đã thực sự cầu thị, thực sự hành động”, Thứ trưởng Phùng Đức Tiến nhấn mạnh.