Mục tiêu phấn đấu giải ngân vốn đầu tư công

Bước vào năm 2021, kinh tế thế giới tiếp tục đối diện với nhiều khó khăn, thách thức do dịch bệnh COVID-19 bùng phát trở lại và diễn biến phức tạp. Ở Việt Nam, đợt bùng phát dịch bệnh COVID-19 lần thứ 4 đã tác động tiêu cực đến mọi lĩnh vực trong nền kinh tế-xã hội. Trước bối cảnh đó, cả hệ thống chính trị, từ trung ương đến địa phương đã triển khai đồng bộ, quyết liệt các giải pháp nhằm đạt “mục tiêu kép”: Vừa phòng, chống dịch bệnh, vừa phục hồi và phát triển kinh tế-xã hội.

Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành nhiều cơ chế, chính sách, tạo điều kiện tốt nhất để các bộ, ngành và các địa phương rốt ráo, đẩy nhanh tiến độ thực hiện và giải ngân vốn đầu tư công. Bộ Tài chính đã khẩn trương hoàn thiện và trình Chính phủ ban hành Nghị định số 79/2021/NĐ-CP ngày 16/8/2021 sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 97/2018/NĐ-CP ngày 30/6/2018 về cho vay lại vốn vay ODA, vay ưu đãi nước ngoài của Chính phủ, trong đó đã tháo gỡ vướng mắc về tài sản bảo đảm tiền vay của bên vay lại, tỷ lệ cho vay lại đối với các địa phương.

Đồng thời, Bộ Tài chính trình Chính phủ ký ban hành Nghị định về quản lý, thanh toán, quyết toán dự án sử dụng vốn đầu tư công nhằm tạo khung khổ pháp lý đồng bộ về quản lý, thanh toán, quyết toán các dự án đầu tư công theo quy định của Luật Ngân sách nhà nước, Luật Đầu tư công và quy định liên quan. Kho bạc Nhà nước cũng đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính, đơn giản hóa quy trình, thủ tục kiểm soát chi với nguyên tắc thanh toán trước, kiểm soát sau; rút ngắn thời gian kiểm soát từ 7 ngày xuống còn 1-3 ngày làm việc, rút ngắn thời gian rút vốn nước ngoài xuống còn 1 ngày; tăng cường thực hiện kiểm soát chi, rút vốn và giải ngân qua hệ thống công nghệ thông tin…

Bám sát chỉ đạo của Chính phủ, các bộ, cơ quan trung ương và địa phương đã tập trung chỉ đạo triển khai quyết liệt các giải pháp về đẩy mạnh giải ngân, gắn với nâng cao hiệu quả quản lý, sử dụng vốn đầu tư công ngay từ đầu năm 2021. Với ý chí và quyết tâm  hoàn thành ở mức cao nhất nhiệm vụ giải ngân vốn đầu tư công, ngày 29/6/2021, Chính phủ đã ban hành Nghị quyết số 63/NQ-CP về các nhiệm vụ, giải pháp chủ yếu thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, giải ngân vốn đầu tư công và xuất khẩu bền vững những tháng cuối năm 2021 và đầu năm 2022. Trong đó, Chính phủ đề ra mục tiêu, đến hết quý III/2021 giải ngân đạt tối thiểu 60% kế hoạch, cả năm đạt 95-100% kế hoạch được Thủ tướng Chính phủ giao.

Tuy nhiên, theo báo cáo của Bộ Tài chính, ước giải ngân vốn đầu tư công đến ngày 30/9/2021 là 218.550,92 tỷ đồng, bằng 47,38% kế hoạch vốn Thủ tướng Chính phủ giao. Như vậy, tiến độ giải ngân vốn đầu tư công diễn ra khá chậm. Tỷ lệ giải ngân thấp làm giảm hiệu quả sử dụng vốn đầu tư công, gây lãng phí nguồn lực, ảnh hưởng đến tăng trưởng kinh tế, việc triển khai các chính sách tài khoá, tiền tệ, nhất là trong bối cảnh nền kinh tế nước ta đang chịu tác động tiêu cực bởi đại dịch COVID-19.

Theo báo cáo của Bộ Kế hoạch và Đầu tư, đến hết niên độ ngân sách nhà nước năm 2021 (31/01/2022) các bộ, cơ quan trung ương và địa phương phấn đấu giải ngân vốn ngân sách trung ương trong nước đạt khoảng 83-85% tổng vốn kế hoạch năm 2021; dự kiến chuyển khoảng hơn 80 nghìn tỷ đồng vốn ngân sách trung ương trong nước sang năm 2022 để tiếp tục thực hiện. Riêng đối với vốn nước ngoài, dự kiến đến hết niên độ ngân sách năm 2021 giải ngân tối đa khoảng 58% kế hoạch, số vốn còn lại không giải ngân được sẽ huỷ dự toán, giảm bội chi ngân sách nhà nước năm 2021 hoặc tạo dư địa huy động nguồn cho phòng, chống dịch bệnh COVID-19.

Yêu cầu đặt ra trong tổ chức thực hiện

Cùng với việc đề ra các mục tiêu phấn đấu, tại Nghị quyết số 63/NQ-CP, Chính phủ yêu cầu các bộ, cơ quan trung ương và địa phương tăng cường kỷ luật, kỷ cương trong giải ngân vốn đầu tư công, đề cao vai trò, trách nhiệm người đứng đầu; rà soát việc phân bổ kế hoạch vốn cho các dự án phù hợp với tiến độ thực hiện, bảo đảm trọng tâm, trọng điểm, không dàn trải, manh mún, kéo dài.

Trong đó, tập trung thực hiện các giải pháp để xử lý các điểm nghẽn, thúc đẩy giải ngân vốn đầu tư công, cụ thể như: (i) Đẩy nhanh tiến độ giải phóng mặt bằng, tháo gỡ kịp thời khó khăn, vướng mắc liên quan đến đất đai, tài nguyên; (ii) Đôn đốc, đẩy nhanh tiến độ thi công; thực hiện nghiệm thu, lập hồ sơ thanh toán ngay khi có khối lượng; (iii) Rà soát, điều chuyển kế hoạch vốn giữa các dự án chậm giải ngân sang các dự án có tiến độ giải ngân tốt, còn thiếu vốn; (iv) Thành lập tổ công tác thúc đẩy giải ngân vốn trong từng bộ, cơ quan, địa phương để đôn đốc, kiểm tra, giám sát, xử lý các điểm nghẽn trong giải ngân vốn đầu tư công; (v) Kiểm điểm trách nhiệm của tập thể, người đứng đầu, cá nhân có liên quan trong trường hợp không hoàn thành kế hoạch giải ngân theo tiến độ đề ra; (vi) Kiên quyết chống trì trệ, xử lý nghiêm các trường hợp tiêu cực trong đầu tư công; (vii) Thực hiện đấu thầu qua mạng theo quy định, bảo đảm công khai, minh bạch, lựa chọn nhà thầu đủ năng lực; (viii) Xử lý nghiêm các trường hợp nhà thầu vi phạm tiến độ hợp đồng.

Ngày 16/8/2021, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Công điện số 1082/CĐ-TTg về việc đẩy nhanh tiến độ thực hiện và giải ngân kế hoạch vốn đầu tư công năm 2021. Trong đó, yêu cầu các bộ, ngành và địa phương cần xác định việc đẩy mạnh giải ngân vốn đầu tư công là một trong những nhiệm vụ chính trị trọng tâm của năm 2021, gắn với bảo đảm chất lượng công trình và hiệu quả sử dụng vốn. Cụ thể là rốt ráo, khẩn trương thực hiện những vấn đề trọng tâm sau:

Một là, đẩy mạnh giải ngân đi đôi với bảo đảm chất lượng công trình và hiệu quả sử dụng vốn đầu tư công. Thực hiện quyết liệt, đồng bộ các mục tiêu, nhiệm vụ, giải pháp đã đề ra trong Nghị quyết số 01/NQ-CP ngày 01/01/2021, Nghị quyết số 63/NQ-CP ngày 29/6/2021 và các Nghị quyết phiên họp thường kỳ của Chính phủ, các văn bản chỉ đạo của Lãnh đạo Chính phủ về giải ngân vốn đầu tư công năm 2021.

Hai là, tăng cường kỷ luật, kỷ cương trong giải ngân vốn đầu tư công, đề cao vai trò, trách nhiệm của người đứng đầu.

Ba là, thành lập Tổ công tác đặc biệt thúc đẩy giải ngân vốn đầu tư công trong từng bộ, cơ quan, địa phương do Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan, đơn vị, Chủ tịch UBND các cấp đứng đầu để thường xuyên lãnh đạo, đôn đốc, kiểm tra, giám sát, xử lý các điểm nghẽn trong giải ngân đầu tư công. Lập kế hoạch giải ngân chi tiết; tổ chức giao ban định kỳ với các cơ quan, đơn vị liên quan để kịp thời nắm bắt và tháo gỡ các khó khăn, vướng mắc trong công tác giải ngân.

Bốn là, khẩn trương hoàn thiện thủ tục đầu tư các dự án sử dụng vốn đầu tư công năm 2021 để hoàn thành việc giao vốn chi tiết cho các dự án. Tập trung đẩy nhanh tiến độ giải phóng mặt bằng, tiến độ thi công, tháo gỡ các khó khăn vướng mắc về đất đai, tài nguyên; thực hiện nghiệm thu, thanh toán ngay khi có khối lượng; chủ động rà soát điều chuyển vốn theo thẩm quyền giữa các dự án chậm giải ngân sang các dự án có khả năng giải ngân tốt hơn, còn thiếu vốn.

Năm là, tiếp tục rà soát các cơ chế, chính sách, quy định pháp luật liên quan đến các quy trình, thủ tục đầu tư công để kịp thời sửa đổi, bổ sung theo thẩm quyền hoặc báo cáo cấp có thẩm quyền theo quy định.

Sáu là, bộ trưởng, thủ trưởng cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ, các cơ quan khác ở trung ương, chủ tịch UBND các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương chịu trách nhiệm toàn diện trước Thủ tướng Chính phủ về kết quả giải ngân vốn đầu tư công của bộ, cơ quan, địa phương mình...

Ngày 5/10/2021, Văn phòng Chính phủ đã ban hành Thông báo số 262/TB-VPCP kết luận của Thủ tướng Chính phủ tại Hội nghị trực tuyến toàn quốc với các Bộ, cơ quan trung ương và địa phương về đẩy mạnh giải ngân kế hoạch vốn đầu tư công năm 2021.

Thông báo nêu rõ, Thủ tướng Chính phủ biểu dương 4 cơ quan trung ương và 11 địa phương đến hết tháng 9 năm 2021 giải ngân đạt trên 60% kế hoạch được giao; phê bình nghiêm khắc và yêu cầu 36 bộ, cơ quan trung ương và 8 địa phương giải ngân dưới 40% kế hoạch giao (không bao gồm các địa phương thực hiện giãn cách xã hội theo Chỉ thị số 16/CT-TTg) kiểm điểm rút kinh nghiệm, làm rõ trách nhiệm tập thể, cá nhân liên quan, trên cơ sở đó đề ra giải pháp phù hợp để đẩy mạnh giải ngân trong thời gian tới. Với phương châm “thích ứng an toàn, linh hoạt, kiểm soát có hiệu quả với dịch COVID-19”, Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo tiếp tục các cấp, các ngành, địa phương nỗ lực cao nhất để vừa phòng, chống dịch hiệu quả, vừa phục hồi và phát triển kinh tế, thúc đẩy tăng trưởng.

Đối với Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Thủ tướng Chính phủ yêu cầu: Khẩn trương báo cáo kết quả kiểm tra công tác giải ngân vốn đầu tư công đối với các bộ, cơ quan, địa phương theo chỉ đạo của Chính phủ tại Nghị quyết số 63/NQ-CP ngày 29/6/2021; Đề xuất các giải pháp quyết liệt, hiệu quả, phấn đấu đạt mục tiêu giải ngân vốn đầu tư công năm 2021; Trình Chính phủ dự thảo Nghị định thay thế Nghị định số 56/2020/NĐ-CP ngày 25/5/2020 để tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc trong giải ngân vốn ODA và vốn vay ưu đãi của các nhà tài trợ nước ngoài; Tổng hợp, báo cáo cấp có thẩm quyền việc cắt giảm kế hoạch vốn đầu tư nguồn ngân sách trung ương năm 2021 của các bộ, cơ quan, địa phương đến ngày 30/9/2021 có tỷ lệ giải ngân dưới 60% kế hoạch vốn ngân sách trung ương được giao từ đầu năm, để điều chuyển cho các bộ, cơ quan, địa phương khác có nhu cầu bổ sung vốn thực hiện các dự án quan trọng, cấp bách cần đẩy nhanh tiến độ theo quy định…

Đối với Bộ Tài chính, Thủ tướng Chính phủ yêu cầu chỉ đạo các đơn vị chức năng bảo đảm nguồn thanh toán cho các dự án; đơn giản hoá thủ tục, rút ngắn thời gian kiểm soát chi, thời gian kiểm soát thủ tục rút vốn từ nhà tài trợ, bảo đảm đúng quy định; phối hợp với các cơ quan, đơn vị liên quan kịp thời xử lý các vướng mắc về thanh, quyết toán, đàm phán, ký kết hiệp định, rút vốn từ nhà tài trợ. Đồng thời, công khai tình hình thực hiện và tỷ lệ giải ngân vốn đầu tư công của các bộ, cơ quan, địa phương trên các phương tiện thông tin đại chúng.

Trước đó, ngày 16/7/2021, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 1242/QĐ-TTg thành lập Tổ công tác đặc biệt của Thủ tướng Chính phủ về rà soát, tháo gỡ khó khăn, vướng mắc và thúc đẩy thực hiện dự án đầu tư tại các bộ, ngành.

Thông tin tại Hội nghị trực tuyến toàn quốc với các bộ ngành, địa phương về công tác giải ngân vốn đầu tư công năm 2021 ngày 28/9, Tổ công tác đặc biệt của Thủ tướng Chính phủ về rà soát, tháo gỡ khó khăn, vướng mắc và thúc đẩy thực hiện dự án đầu tư cho biết, tổng số dự án triển khai trong năm 2021 khoảng 2.511 dự án, trong đó có 2.021 dự án chuyển tiếp từ các năm trước, chỉ có 490 dự án khởi công mới. Qua trao đổi, Tổ công tác đã tiếp nhận hơn 80 vướng mắc về quy định, thì có tới quá nửa là do cách hiểu không đúng, hiểu khác của các địa phương. Một nguyên nhân khác là tình trạng chuẩn bị dự án sơ sài nên khi thực hiện khó khăn, có dự án rồi thì lãnh đạo địa phương không tham gia mà giao hết cho các ban quản lý dự án, trong khi ban quản lý không đủ năng lực, “gặp vướng mắc thì cứ để đấy, trông chờ”...

Trước tình hình đó, Thủ tướng Chính phủ đề nghị Bộ Kế hoạch và Đầu tư khẩn trương rà soát các vướng mắc về cơ chế chính sách để phân công cụ thể cho từng bộ; đề xuất sửa đổi cơ chế, hướng dẫn tháo gỡ ngay các vướng mắc thuộc thẩm quyền của Bộ. Đối với các vướng mắc thuộc thẩm quyền của Quốc hội, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ đề nghị các nội dung cần sửa đổi cho phù hợp...

Giải pháp thúc đẩy giải ngân vốn đầu tư công

Để đảm bảo hoàn thành kế hoạch giải ngân vốn đầu tư công năm 2021, các bộ, ngành, địa phương bên cạnh việc nghiêm túc thực hiện các yêu cầu, nhiệm vụ, giải pháp đề ra tại Nghị quyết số 63/NQ-CP của Chính phủ và Công điện số 1082/CĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ, cần triển khai quyết liệt một số giải pháp trọng tâm sau:

Thứ nhất, tăng cường lãnh đạo, chỉ đạo của các cấp ủy Đảng; nâng cao tính chủ động, sáng tạo, linh hoạt trong tổ chức thực hiện của các cấp chính quyền. Nâng cao tinh thần trách nhiệm của các cấp, các ngành, đặc biệt là người đứng đầu.

Thứ hai, tập trung kiểm soát dịch bệnh để sớm phục hồi và triển khai các hoạt động đầu tư, sản xuất-kinh doanh; Tiếp tục rà soát, những vấn đề thuộc thẩm quyền để chủ động, tăng cường phối hợp với các bên liên quan giải quyết. Sớm sửa đổi, tháo gỡ những vướng mắc về quy định pháp lý, giảm thủ tục hành chính liên quan đến quản lý và sử dụng vốn đầu tư công để đẩy mạnh hơn nữa tiến độ giải ngân vốn đầu tư công.

Thứ ba, tập trung hoàn thiện thủ tục hồ sơ dự án, thúc đẩy hoàn thành sớm các công trình triển khai tại các bộ, ngành, địa phương ít bị ảnh hưởng bởi dịch bệnh COVID-19. Đối với các dự án đã hoàn thành đưa vào sử dụng, khẩn trương hoàn thiện thủ tục phê duyệt quyết toán, giải ngân vốn cho các nhà thầu theo hợp đồng; kịp thời gửi hồ sơ các dự án sử dụng vốn ODA, vốn vay ưu đãi của các nhà tài trợ nước ngoài để Kho bạc Nhà nước thực hiện ghi thu, ghi chi theo quy định. Khẩn trương hoàn thành thủ tục đề nghị giải ngân hoặc hoàn chứng từ đối với khối lượng đã hoàn thành được Kho bạc nhà nước kiểm soát chi…

Đối với các Chương trình mục tiêu quốc gia, cơ quan quản lý chương trình mục tiêu quốc gia cần tập trung hoàn thiện hồ sơ trình Thủ tướng Chính phủ phê duyệt quyết định đầu tư, nguyên tắc, tiêu chí, định mức phân bổ vốn chương trình mục tiêu quốc gia làm cơ sở để phân bổ vốn kế hoạch 2021 và triển khai dự án theo đúng quy định. 

Thứ tư, kiên quyết cắt giảm kế hoạch đầu tư công đối với các bộ, cơ quan trung ương và địa phương có tỷ lệ giải ngân đạt thấp, dưới 60% kế hoạch vốn ngân sách trung ương giao từ đầu năm 2021 tính đến thời điểm 30/9/2021, chuyển sang ưu tiên bố trí cho các dự án có khả năng giải ngân vốn; thực hiện thu hồi số vốn ứng trước còn lại trong kế hoạch đầu tư công trung hạn giai đoạn 2021-2025 chưa bố trí thu hồi (nếu có)... Việc bố trí vốn phải chuẩn bị kỹ, lựa chọn đúng các công trình trọng tâm, trọng điểm, theo đúng tinh thần kết luận của trung ương: Đầu tư công phải dẫn dắt và kích thích hoạt động đầu tư của mọi thành phần kinh tế, huy động mọi nguồn lực trong xã hội cho đầu tư phát triển.

Thứ năm, nâng cao trách nhiệm của đối tượng sử dụng vốn trong tất cả các khâu từ chuẩn bị dự án đầu tư, đến triển khai dự án và thanh quyết toán vốn vay, vốn đầu tư cho dự án, để tránh việc điều chỉnh dự án và phát sinh các vướng mắc trong quá trình giải ngân và có khối lượng để giải ngân. Kiên quyết xử lý nghiêm và kịp thời các tổ chức, cá nhân, lãnh đạo, cán bộ, công chức vi phạm quy định của pháp luật và cố tình cản trở, gây khó khăn, làm chậm tiến độ giao, thực hiện và giải ngân kế hoạch đầu tư công. Thay thế kịp thời những cán bộ, công chức yếu kém về năng lực, trình độ hoặc suy thoái về đạo đức nghề nghiệp, gây nhũng nhiễu, tiêu cực hoặc thao túng, chi phối trong quản lý vốn đầu tư công, đấu thầu.

Thứ sáu, thực hiện công khai tiến độ giải ngân hàng tháng của các bộ, cơ quan, địa phương trên Cổng Thông tin điện tử và các phương tiện thông tin đại chúng, để kịp thời có các hình thức động viên, khen thưởng, xử phạt minh bạch, rõ ràng.

Tài liệu tham khảo:

1. Quốc hội (2015), Luật Ngân sách nhà nước số 83/2015/QH13;

2. Quốc hội (2019), Luật Đầu tư công số 39/2019/QH14;

3. Chính phủ (2021), Nghị quyết số 63/NQ-CP ngày 29/6/2021 về các nhiệm vụ, giải pháp chủ yếu thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, giải ngân vốn đầu tư công và xuất khẩu bền vững những tháng cuối năm 2021 và đầu năm 2022;

4. Chính phủ (2021) Nghị quyết số 01/NQ-CP ngày 01/01/2021 về nhiệm vụ, giải pháp chủ yếu thực hiện Kế hoạch phát triển kinh tế-xã hội và dự toán ngân sách nhà nước năm 2021;

5. Chính phủ (2021) Nghị quyết số 30/NQ-CP ngày 10/3/2021 về phiên họp Chính phủ thường kỳ tháng 02/2021;

6. Chính phủ (2021) Nghị quyết số 45/NQ-CP ngày 16/4/2021về Phiên họp triển khai công việc của Chính phủ sau khi được kiện toàn tại Kỳ họp thứ 11, Quốc hội khóa XIV;

7. Chính phủ (2021), Nghị quyết số 48/NQ-CP ngày 06/5/2021 về phiên họp Chính phủ thường kỳ tháng 4/2021;

8. Chính phủ (2021), Nghị quyết số 58/NQ-CP ngày 08/6/2021 về phiên họp Chính phủ thường kỳ tháng 5/2021;

9. Chính phủ (2021), Nghị quyết số 63/NQ-CP ngày 29/6/2021 về các nhiệm vụ, giải pháp chủ yếu thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, giải ngân vốn đầu tư công và xuất khẩu bền vững những tháng cuối năm 2021 và đầu năm 2022;

10. Chính phủ (2021), Nghị quyết số 88/NQ-CP ngày 12/8/2021 về phiên họp Chính phủ trực tuyến toàn quốc với các địa phương về tình hình kinh tế-xã hội tháng 7 và 7 tháng năm 2021;

11. Thủ tướng Chính phủ (2020), Quyết định 2185/QĐ-TTg ngày 21/12/2020 về việc giao kế hoạch đầu tư vốn ngân sách nhà nước năm 2021;

12. Thủ tướng Chính phủ (2021), Quyết định số 1242/QĐ-TTg ngày 16/7/2021 thành lập Tổ công tác đặc biệt của Thủ tướng Chính phủ về rà soát, tháo gỡ khó khăn, vướng mắc và thúc đẩy thực hiện dự án đầu tư tại các bộ, ngành và địa phương;

13. Thủ tướng Chính phủ (2021), Công điện số 1082/CĐ-TTg ngày 16/8/2021 về việc đẩy nhanh tiến độ thực hiện và giải ngân kế hoạch vốn đầu tư công năm 2021;

14. Bộ Kế hoạch và Đầu tư (2021), Báo cáo số 5876/BC-BKHĐT ngày 01/9/2021 về tình hình, kết quả thực hiện kế hoạch đầu tư công năm 2021 và dự kiến kế hoạch đầu tư công năm 2022.

(*) Nguyễn Quang Huy - Ban Kinh tế Trung ương, Dương Bá Đức - Phó Vụ trưởng Vụ Đầu tư (Bộ Tài chính)

(**) Bài đăng trên Tạp chí Tài chính số kỳ 1 tháng 10/2021.