Nguồn: Nghiên cứu của nhóm tác giả

Nhóm tác giả sử dụng thang điểm Likert 5 điểm trong công cụ điều tra. Phạm vi của nghiên cứu là các doanh nghiệp công ty kiểm toán độc lập tại Việt Nam đã hoạt động từ 3 năm trở lên. Theo số liệu của Hội kiểm toán viên hành nghề Việt Nam (VACPA), số lượng các công ty kiểm toán độc lập hoạt động tại Việt Nam vào khoảng gần 200 công ty.

Khoảng thời gian tác giả thực hiện thu thập dữ liệu là từ tháng 04/2021 đến tháng 09/2021. Tổng số phiếu phản hồi nhận được sau khi đã loại những phiếu không hợp lệ (chỉ tích vào một phương án cho tất cả các câu hỏi trong bảng khảo sát) là 194 phiếu phản hồi với phần lớn thu được từ khảo sát qua công cụ google docs và qua email. Số lượng mẫu này là thỏa mãn để phục vụ cho phân tích dữ liệu định lượng.

Dựa trên những phiếu trả lời nhận về và thỏa mãn, dữ liệu thu thập được phân tích, xử lý bằng phần mềm SPSS, AMOS để thực hiện thống kê mô tả, kiểm định độ tin cậy của thang đo, phân tích nhân tố khám phá, phân tích nhân tố khẳng định, kiểm định mô hình cấu trúc. Kết quả tổng hợp từ phản hồi thu được cho thấy, một số đặc tính của mẫu khảo sát được nghiên cứu trong mô hình đáp ứng các yêu cầu và thoả mãn điều kiện kiểm định.

Kết quả kiểm định mô hình

Kiểm định độ tin cậy của thang đo

Độ tin cậy của thang đo được đánh giá qua hệ số Cronbach’s Alpha. Nhóm tác giả sử dụng phương pháp hệ số tin cậy Cronbach’s Alpha trước khi phân tích nhân tố EFA để loại các biến không phù hợp vì các biến rác này có thể tạo ra các yếu tố giả (Nguyễn Đình Thọ và Nguyễn Thị Mai Trang, 2009). Kết quả kiểm định cho thấy, hệ số Cronbach’s Alpha của các biến TĐ (TĐ1 đến TĐ4), TP (TP1 tới TP3), ĐT (từ ĐT1 đến ĐT4) và KT (từ KT1 đến KT3) đều lớn hơn 0,3. Do đó, các biến đều thoả mãn độ tin cậy của thang đo.

Kết quả phân tích EFA cho các biến độc lập.

Kiểm định KMO và Bartlett: Kết quả phân tích nhân tố cho thấy, chỉ số KMO là 0.813 > 0.5, điều này chứng tỏ dữ liệu dùng để phân tích nhân tố là hoàn toàn thích hợp. Kết quả kiểm định Barlett’s với mức ý nghĩa là (p_value) sig = 0.000 < 0.05, (bác bỏ giả thuyết H0: các biến quan sát không có tương quan với nhau trong tổng thể) như vậy giả thuyết về ma trận tương quan giữa các biến là ma trận đồng nhất bị bác bỏ, tức là các biến có tương quan với nhau và thỏa điều kiện phân tích nhân tố trong mô hình.

Kết quả cho thấy, với các biến quan sát của 4 biến độc lập sau khi đã thỏa mãn độ tin cậy của thang đo được nhóm thành 04 nhóm (phù hợp với 4 nhân tố của mô hình nghiên cứu): Giá trị tổng phương sai trích là 74,758% đạt yêu cầu > 50%; như vậy có thể nói rằng các nhân tố này giải thích được 74,758% sự biến thiên của dữ liệu; Giá trị hệ số Eigenvalues của các nhân tố đều cao (>1), nhân tố có Eigenvalues (thấp nhất) là 1.134 thỏa mãn > 1.

Quan sát ma trận xoay cho thấy, biến TĐ2 tải lên cùng lúc 2 nhân tố nhưng có chênh lệch hệ số tải là 0,283 < 0.3 nên vi phạm giá trị phân biệt, do đó biến quan sát TĐ2 bị loại. Sau khi loại bỏ biến quan sát TĐ2 đều đã thỏa mãn: KMO là 0.790 >0.5, sig <0.05; Tổng phương sai trích 76.187 > 50%; Các Hệ số tải đều > 0.5; Rút trích được 4 nhân tố độc lập tương ứng trong bảng ma trận xoay.

Kết quả phân tích EFA cho biến phụ thuộc.

Kết quả phân tích cho thấy các điều kiện phân tích EFA cho biến phụ thuộc đều thỏa mãn: KMO > 0.5, sig < 0.05; Tổng phương sai trích > 50%; Các hệ số tải lên các nhân tố đều > 0.5; Rút trích được đúng 1 nhân tố phụ thuộc.

Kết quả kiểm định mô hình hồi quy.

Kết quả thống kê mô tả cho thấy, tất cả các nhân tố đều cho giá trị trung bình lớn hơn 3,3. Trong đó biến TĐ (Những ưu đãi thúc đẩy người nộp thuế) có giá trị trung bình là cao nhất (3,6134) tức là số lượng người được khảo sát lựa chọn các mức đồng ý hoặc rất đồng ý với các phát biểu là nhiều nhất.

Kết quả chạy tương quan cho thấy, các biến độc lập (ĐT, KT, TP, TĐ) đều có tương quan có ý nghĩa thống kê (giá trị Sig < 0.05) với biến phụ thuộc (TT) do đó các nhân tố này đủ điều kiện để thực hiện phân tích hồi quy tuyến tính.

Kết quả kiểm định hồi quy tuyến tính

Nguồn: Nghiên cứu của nhóm tác giả

Kết quả thực hiện kiểm định hồi quy cho các nhân tố trong mô hình nghiên cứu được trình bày như Bảng 2.

Từ các bảng kết quả trên có thể thấy rằng:

- R bình phương hiệu chỉnh 52.4% > 50%, sig <0.05, có nghĩa là 4 biến độc lập trong mô hình nghiên cứu giải thích được 52,4% sự biến thiên của biến phụ thuộc.

- Các biến độc lập đều có ảnh hưởng cùng chiều (beta >0) có ý nghĩa thống kê (sig beta <0.05) với biến phụ thuộc.

- Mức độ ảnh hưởng của các biến độc lập đến biến phụ thuộc theo thứ tự mức độ ảnh hưởng giảm dần như sau : TĐ -> ĐT -> KT -> TP. Điều này có nghĩa là biến xác định ưu đãi thúc đẩy người nộp thuế có ảnh hưởng lớn nhất đến việc tuân thủ nghĩa vụ thuế, biến có ảnh hưởng thấp nhất là xác định phạt vi phạm nghĩa vụ nộp thuế).

- Mô hình hồi quy:

TT = -0,108 + 0,291 ĐT + 0,209 KT + 0,179 TP + 0,312 TĐ + ∂

- VIF<2: cho thấy mô hình nghiên cứu không có hiện tượng đa cộng tuyến.

Kết luận và khuyến nghị

Kết quả kiểm định mô hình khẳng định 4 yếu tố đều ảnh hưởng tới tuân thủ nghĩa vụ thuế của người nộp thuế theo những thứ tự khác nhau. Việc xác định ảnh hưởng của khả năng kiểm toán độc lập đối với việc tuân thủ thuế cho thấy mối tương quan thuận chiều chặt chẽ. Khả năng kiểm toán phát hiện sai phạm thuế có ảnh hưởng tích cực đáng kể đến mức độ tuân thủ thuế. Nghĩa là xác suất kiểm toán thuế cao hơn sẽ làm tăng mức độ tuân thủ thuế.

Nghiên cứu định lượng cũng xem xét ảnh hưởng của kiến thức và giáo dục về thuế đối với mức độ tuân thủ thuế. Theo đó, các phát hiện cho thấy, có một mối quan hệ tích cực mạnh mẽ giữa hai điều này cho thấy việc tích luỹ kiến thức nâng cao về thuế sẽ tăng cường tuân thủ thuế. Điều này cho thấy, vai trò của kiểm toán độc lập trong việc cung cấp dịch vụ không những đạt được mục đích báo cáo mà còn tư vấn nâng cao kiến thức về thuế, quản lý thuế, quản lý rủi ro thuế… cho người nộp thuế.

Đánh giá nhận thức về hình phạt và tiền phạt đối với mức độ tuân thủ thuế cũng cho thấy có mối quan hệ tích cực. Điều này ngụ ý rằng việc sử dụng và thực thi hiệu quả các khoản tiền phạt và hình phạt đối với người vi phạm thuế sẽ nâng cao mức độ tuân thủ thuế. Với vai trò kiểm toán độc lập cung cấp dịch vụ kiểm toán báo cáo tài chính trong đó có kiểm tra thuế với kiểm tra các khoản mục khác tạo điều kiện cho việc xác định rõ ràng những nguy cơ bị phạt vi phạm thuế, mức độ ảnh hưởng và quy mô của khoản phạt… cùng với với quan điểm tuân thủ của kiểm toán độc lập góp phần vào tác động tích cực tới sự tuân thủ nghĩa vụ thuế của người nộp thuế.

Với kiến thức và kinh nghiệm trong kiểm toán và tư vấn thuế, kiểm toán độc lập đã trợ giúp cho người nộp thuế nhận thức rõ những lợi ích của mình từ việc thực thi pháp luật thuế, các quy định về thuế… Xuất phát từ nhận thức rõ ưu đãi người nộp thuế tăng lên, kiểm toán độc lập đã đem lại ảnh hưởng tích cực đối với việc tuân thủ nghĩa vụ thuế của người nộp thuế thông qua việc thúc đẩy nghĩa vụ thuế của người nộp thuế để hưởng những lợi ích từ chính sách được chỉ ra.

Tài liệu tham khảo:

1. Loan Nguyễn Thị, Hoa Lê Thị Tuyết, Anh Nguyễn Việt Hồng (2019), Thực trạng tuân thủ nghĩa vụ thuế thu nhập doanh nghiệp – Nghiên cứu tại TP. Hồ Chí Minh, Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng- Số 210- Tháng 11/2019;
2. Allingham, M. G., & Sandmo, A. (1972). Income tax evasion: A theoretical analysis. Journal of Public Economics, 1(3–4), 323–338;
3. Alm, J. (2012). Measuring, explaining, and controlling tax evasion: Lessons from theory, experiments, and field studies. International Tax and Public Finance, 19(1), 54–77. https://doi.org/10.1007/s10797-011-9171-2;
4. Alm, J. Cherry, T., Jones, M. & McKee, M. (2010) Taxpayer Information Assistance Services and Tax Compliance Behavior, Journal of Economic Psychology, 31(4), pp.577-586, doi: 10.1016/j.joep.2010.03.018.;
5. Alm, J., McClelland, G. H., & Schulze, W. D. (1992). Why do people pay taxes? Journal of public Economics, 48 (1), 21-38;
6. Becker, G.S. (1968) Crime and Punishment: An Economic Approach. Journal of Political Economy, 76, 169-217. http://dx.doi.org/10.1086/259394;
7. Devos, K. (2013). Factors influencing individual taxpayer compliance behaviour. Springer Science & Business Media.