Bài viết trao đổi về những sửa đổi, bổ sung mới về hoạt động kiểm toán độc lập đối với tổ chức tín dụng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài.

Yêu cầu hoàn thiện quy định về kiểm toán độc lập đối với tổ chức tín dụng

Kiểm toán độc lập tổ chức tín dụng (TCTD), chi nhánh ngân hàng nước ngoài là việc kiểm toán viên hành nghề, tổ chức kiểm toán độc lập kiểm toán báo cáo tài chính (BCTC), hoạt động của hệ thống kiểm soát nội bộ của TCTD, chi nhánh ngân hàng nước ngoài và các công việc kiểm toán khác theo hợp đồng kiểm toán.

Theo Luật các TCTD 2010 (đã được sửa đổi, bổ sung năm 2017), hệ thống kiểm soát nội bộ của TCTD, chi nhánh ngân hàng nước ngoài phải được kiểm toán nội bộ, tổ chức kiểm toán độc lập đánh giá định kỳ. Trước khi kết thúc năm tài chính, TCTD, chi nhánh ngân hàng nước ngoài phải lựa chọn một tổ chức kiểm toán độc lập đủ điều kiện theo quy định để kiểm toán các hoạt động của mình trong năm tài chính tiếp theo. Đây là căn cứ pháp lý để Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (NHNN) xây dựng Thông tư số 39/2011/TT-NHNN ngày 15/12/2011 quy định về kiểm toán độc lập đối với TCTD, chi nhánh ngân hàng nước ngoài.

Ngoài ra, theo quy định tại Thông tư số 39/2011/TT-NHNN, trước khi kết thúc năm tài chính, TCTD, chi nhánh ngân hàng nước ngoài phải lựa chọn tổ chức kiểm toán độc lập để kiểm toán BCTC, hoạt động của hệ thống kiểm soát nội bộ năm tài chính tiếp theo. Hoạt động kiểm toán độc lập BCTC của TCTD, chi nhánh ngân hàng nước ngoài bao gồm kiểm toán: Bảng cân đối kế toán; Báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh; Báo cáo lưu chuyển tiền tệ; Thuyết minh BCTC.

Quá trình triển khai thực hiện, các TCTD, chi nhánh ngân hàng nước ngoài và các đơn vị kiểm toán độc lập gặp khó khăn, vướng mắc và đề xuất sửa đổi Thông tư số 39/2011/TT-NHNN. Ngày 31/12/2021, NHNN đã ban hành Thông tư số 24/2021/TT-NHNN sửa đổi, bổ sung một số điều của Thông tư số 39/2011/TT-NHNN. Việc sửa đổi, bổ sung này được đánh giá là giúp đảm bảo cho hoạt động kiểm toán độc lập của TCTD, chi nhánh ngân hàng nước ngoài được khả thi, hiệu quả hơn. Bài viết hệ thống hóa lại những sửa đổi, bổ sung nổi bật tại Thông tư số 24/2021/TT-NHNN của NHNN bắt đầu có hiệu lực thi hành từ ngày 15/4/2022.

Sửa đổi, bổ sung đáng chú ý về kiểm toán độc lập đối với ngân hàng

Thứ nhất, về nội dung kiểm toán độc lập.

Theo quy định mới tại Thông tư số 24/2021/TT-NHNN, kiểm toán độc lập đối với hệ thống kiểm soát nội bộ của TCTD, chi nhánh ngân hàng nước ngoài phải được thực hiện tối thiểu với các nội dung sau đây:

- Kiểm toán hệ thống kiểm soát nội bộ của TCTD, chi nhánh ngân hàng nước ngoài (trong đó bao gồm các cơ chế, chính sách, quy trình, quy định nội bộ) tuân thủ quy định của pháp luật hiện hành, quy định của NHNN về hệ thống kiểm soát nội bộ của TCTD, chi nhánh ngân hàng nước ngoài. Đối với những nội dung của hệ thống kiểm soát nội bộ đã được kiểm toán tuân thủ mà không có sự thay đổi thì không phải kiểm toán lại nội dung đó.

-  Kiểm toán hoạt động hệ thống kiểm soát nội bộ đối với việc lập và trình bày BCTC.

- Ngoài ra, ngân hàng thương mại, chi nhánh ngân hàng nước ngoài phải thực hiện kiểm toán hoạt động hệ thống kiểm soát nội bộ đối với nội dung đánh giá nội bộ về mức đủ vốn của ngân hàng thương mại, chi nhánh ngân hàng nước ngoài theo quy định của NHNN về hệ thống kiểm soát nội bộ.

Như vậy, so với quy định cũ tại Thông tư số 39/2011/TT-NHNN, nội dung kiểm toán độc lập của hệ thống kiểm soát nội bộ đã được bổ sung thêm một số nội dung chi tiết. Đặc biệt, đã bổ sung quy định, “đối với những nội dung của hệ thống kiểm soát nội bộ đã được kiểm toán tuân thủ mà không có sự thay đổi thì không phải kiểm toán lại nội dung đó” nhằm tránh việc kiểm toán chồng chéo, tránh mất thời gian và nguồn lực cho các TCTD, chi nhánh ngân hàng nước ngoài.

Cũng liên quan đến quy định về nội dung kiểm toán độc lập, Thông tư số 24/2021/TT-NHNN đã bổ sung thêm quy định: Kiểm toán hoạt động đối với hệ thống kiểm soát nội bộ của TCTD, chi nhánh ngân hàng nước ngoài bảo đảm các yêu cầu sau: Hiệu quả và an toàn trong hoạt động; bảo vệ, quản lý, sử dụng an toàn, hiệu quả tài sản và các nguồn lực; Hệ thống thông tin tài chính và thông tin quản lý trung thực, hợp lý, đầy đủ và kịp thời.”

Thứ hai, sửa đổi, bổ sung về kết quả kiểm toán độc lập.

Theo quy định cũ, báo cáo kiểm toán đối với hoạt động của hệ thống kiểm soát nội bộ của TCTD, chi nhánh ngân hàng nước ngoài phải đánh giá được tình hình tuân thủ quy định của pháp luật hiện hành và hướng dẫn của NHNN trong việc xây dựng, tổ chức thực hiện hệ thống kiểm soát nội bộ và đánh giá được hiệu quả hoạt động của hệ thống này trong việc phòng ngừa, phát hiện và xử lý kịp thời các rủi ro và các mục tiêu khác của TCTD, chi nhánh ngân hàng nước ngoài.

Tuy nhiên, theo quy định mới tại Thông tư số 24/2021/TT-NHNN, báo cáo kiểm toán đối với BCTC của TCTD, chi nhánh ngân hàng nước ngoài phải tuân thủ các quy định của pháp luật về kiểm toán độc lập, chuẩn mực kế toán, chuẩn mực kiểm toán Việt Nam và các quy định khác của pháp luật có liên quan. Báo cáo kiểm toán đối với hoạt động của hệ thống kiểm soát nội bộ của TCTD, chi nhánh ngân hàng nước ngoài tối thiểu phải đánh giá được tình hình tuân thủ quy định của pháp luật hiện hành và hướng dẫn của NHNN trong việc xây dựng, tổ chức thực hiện hệ thống kiểm soát nội bộ và đánh giá được tính kinh tế, hiệu lực, hiệu quả hoạt động của hệ thống này trong việc phòng ngừa, phát hiện, xử lý kịp thời các rủi ro và các mục tiêu khác của TCTD, chi nhánh ngân hàng nước ngoài đối với nội dung quy định tại điểm b, điểm c khoản 2 Điều 8 Thông tư số 39/2011/TT-NHNN”.

Thứ ba, sửa đổi, bổ sung về điều kiện đối với tổ chức kiểm toán độc lập thực hiện kiểm toán ngân hàng, TCTD phi ngân hàng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài.

Tại Thông tư số 24/2021/TT-NHNN, NHNN đã sửa đổi, bổ sung về điều kiện đối với tổ chức kiểm toán độc lập thực hiện kiểm toán ngân hàng, TCTD phi ngân hàng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài.

Cụ thể, nếu như Thông tư số 39/2011/TT-NHNN có quy định một trong những điều kiện đối với tổ chức kiểm toán độc lập thực hiện kiểm toán ngân hàng, TCTD phi ngân hàng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài là “Không thuộc Danh sách không được kiểm toán do NHNN công bố” thì tại Thông tư số 24/2021/TT-NHNN, NHNN đã sửa đổi, bổ sung cụ thể hơn.

Theo đó, tổ chức kiểm toán, kiểm toán viên hành nghề thực hiện kiểm toán ngân hàng, TCTD phi ngân hàng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài thuộc danh sách tổ chức kiểm toán và danh sách kiểm toán viên hành nghề được chấp thuận thực hiện kiểm toán cho đơn vị có lợi ích công chúng theo công bố của Bộ Tài chính cho giai đoạn thực hiện kiểm toán.

Trường hợp ngân hàng, TCTD phi ngân hàng là đơn vị có lợi ích công chúng thuộc lĩnh vực chứng khoán thì tổ chức kiểm toán, kiểm toán viên hành nghề thực hiện kiểm toán cho ngân hàng, TCTD phi ngân hàng phải thuộc danh sách tổ chức kiểm toán và danh sách kiểm toán viên hành nghề được chấp thuận thực hiện kiểm toán cho đơn vị có lợi ích công chúng thuộc lĩnh vực chứng khoán theo công bố của Ủy ban Chứng khoán Nhà nước cho giai đoạn thực hiện kiểm toán.

Bên cạnh đó, NHNN cũng bãi bỏ quy định về “Không thực hiện định giá tài sản, tư vấn quản lý, tư vấn tài chính, tư vấn quản lý rủi ro cho ngân hàng, TCTD phi ngân hàng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài đó trong năm trước liền kề và năm kiểm toán”.

Thứ tư, điều kiện đối với tổ chức kiểm toán độc lập thực hiện kiểm toán tổ chức tài chính vi mô, quỹ tín dụng nhân dân.

Với quy định “điều kiện đối với tổ chức kiểm toán độc lập thực hiện kiểm toán tổ chức tài chính vi mô, quỹ tín dụng nhân dân” tại Điều 12, Thông tư số 39/2011/TT-NHNN, Thông tư số 24/2021/TT-NHNN cũng đã sửa đổi, bổ và làm rõ về điều kiện “Không thuộc Danh sách không được kiểm toán do NHNN công bố như sau: Tổ chức kiểm toán, kiểm toán viên hành nghề thực hiện kiểm toán tổ chức tài chính vi mô, quỹ tín dụng nhân dân thuộc danh sách tổ chức kiểm toán và danh sách kiểm toán viên hành nghề được chấp thuận thực hiện kiểm toán cho đơn vị có lợi ích công chúng theo công bố của Bộ Tài chính cho giai đoạn thực hiện kiểm toán.

Ngoài việc, sửa đổi, bổ sung trên, Thông tư số 24/2021/TT-NHNN cũng bổ sung khoản 2a vào sau khoản 2 Điều 12. Theo đó, không kiểm toán độc lập chính tổ chức tài chính vi mô, quỹ tín dụng nhân dân đó trong thời gian 05 năm liên tiếp liền kề trước năm kiểm toán.

Thứ năm, về trách nhiệm của TCTD, chi nhánh ngân hàng nước ngoài.

Để phù hợp với tình hình mới và nâng cao thêm trách nhiệm của trách nhiệm của TCTD, chi nhánh ngân hàng nước ngoài, Thông tư số 24/2021/TT-NHNN đã sửa đổi bổ sung thêm các quy định đối với các tổ chức này.

Cụ thể, trong thời hạn 30 ngày kể từ ngày quyết định lựa chọn tổ chức kiểm toán độc lập, có trách nhiệm gửi thông báo bằng văn bản về tổ chức kiểm toán độc lập được lựa chọn cho NHNN theo quy định sau đây: TCTD, chi nhánh ngân hàng nước ngoài gửi cho NHNN (qua Cơ quan Thanh tra, giám sát ngân hàng), trừ trường hợp quy định tại điểm b khoản này; Quỹ tín dụng nhân dân, chi nhánh ngân hàng nước ngoài thuộc đối tượng thanh tra, giám sát an toàn vi mô của NHNN chi nhánh tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương gửi cho NHNN tỉnh, thành phố nơi quỹ tín dụng nhân dân, chi nhánh ngân hàng nước ngoài đặt trụ sở chính.

Trong thời hạn 90 ngày kể từ ngày kết thúc năm tài chính, gửi kết quả kiểm toán độc lập cho NHNN theo quy định. Đồng thời, thực hiện kiểm toán lại đối với trường hợp báo cáo kiểm toán có ý kiến ngoại trừ; gửi kết quả kiểm toán lại cho NHNN theo quy định.

Bên cạnh những nội dung trên, Thông tư số 24/2021/TT-NHNN cũng có những sửa đổi, bổ sung liên quan đến: Ý kiến kiểm toán độc lập, Trách nhiệm của NHNN tỉnh, thành phố nơi TCTD đặt trụ sở chính, Trách nhiệm của Cơ quan Thanh tra, giám sát Ngân hàng. Đồng thời, cũng bỏ một số quy định không còn phù hợp liên quan đến: Phạm vi kiểm toán; Thời gian lựa chọn tổ chức kiểm toán độc lập; Trách nhiệm của NHNN tỉnh, thành phố nơi TCTD đặt trụ sở chính...

Theo Thông tư số 24/2021/TT-NHNN, các quy định trên sẽ có hiệu lực từ ngày 15/4/2022. Tuy nhiên, việc kiểm toán độc lập hoạt động hệ thống kiểm soát nội bộ đối với nội dung đánh giá nội bộ về mức đủ vốn của ngân hàng thương mại, chi nhánh ngân hàng nước ngoài theo quy định tại Thông tư này được thực hiện cho năm tài chính 2022 trở đi.

Kết luận

Việc kiểm toán độc lập đối với các TCTD là yêu cầu bắt buộc nhằm bảo đảm an toàn hệ thống ngân hàng, do vậy những sửa đổi, bổ sung mới tại Thông tư số 24/2021/TT-NHNN là rất cần thiết. Theo đánh giá chung của các TCTD, chi nhánh ngân hàng nước ngoài và các tổ chức kiểm toán, việc sửa đổi, bổ sung các quy định tại Thông tư số 24/2021/TT-NHNN đã đáp ứng được yêu cầu thực tiễn và giải quyết được những phát sinh, vướng mắc trong quá trình thực hiện kiểm toán độc lập mà rất nhiều lần được các đối tượng này đề cập.         

Tài liệu tham khảo:

1. Quốc hội (2010), Luật NHNN Việt Nam số 46/2010/QH12 ngày 16/6/2010;

2. Quốc hội (2010), Luật các TCTD số 47/2010/QH12 ngày 16/6/2010;

3. Quốc hội (2011), Luật Kiểm toán độc lập số 67/2011/QH12 ngày 29/3/2011;

4. Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (2021), Thông tư số 39/2011/TT-NHNN ngày 15/12/2011 quy định về kiểm toán độc lập đối với TCTD, chi nhánh ngân hàng nước ngoài.

 (*) ThS. Đỗ Thị Tuyết - Trường Đại học Kinh tế - Kỹ thuật Công nghiệp.

(**) Bài đăng trên Tạp chí Tài chính kỳ 1 tháng 04/2022.