Hội nghị hẹp Bộ trưởng Ngoại giao Hiệp hội Các Quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) - AMM Retreat vừa kết thúc tốt đẹp tại Boracay, Philippines, với cam kết thúc đẩy vị thế của ASEAN, đưa ASEAN trở thành đối tác giữ vai trò nòng cốt trong các cơ chế hợp tác với các nước, khu vực và các tổ chức quốc tế. Đây được coi là thời điểm thích hợp để ASEAN thảo luận về những ưu tiên và thách thức của khối trong bối cảnh 10 quốc gia thành viên đang trong thời gian chuẩn bị cho lễ kỷ niệm 50 năm ngày thành lập.

Khó khăn nối tiếp khó khăn

“Chung tay tạo đổi thay, kết nối với toàn cầu” là chủ đề của ASEAN 2017, được đánh giá là sự lựa chọn khéo léo của Philippines, nước giữ vai trò Chủ tịch luân phiên ASEAN năm 2017. Chủ đề này cho thấy sự kiên trì của ASEAN trong cách tiếp cận hướng ngoại giữa những bất ổn đang gia tăng và sự lo lắng về cam kết đối với châu Á của Chính quyền Donald Trump.

Trong lúc "chờ đợi" chính quyền của tân Tổng thống Mỹ Donald Trump phác thảo chiến lược mới đối với khu vực châu Á, ngoại trưởng các nước thành viên ASEAN cần phải tìm kiếm sự kết nối sớm với người đồng cấp Mỹ để bày tỏ tiếng nói của khu vực Đông Nam Á.

ASEAN hiện phải đối mặt với những thách thức kinh tế lớn, chẳng hạn như sự chi phối về kinh tế ngày càng lớn của Trung Quốc, vấn đề bảo hộ thương mại và những chính sách khó lường của Mỹ dưới thời Tổng thống Trump, ảnh hưởng của việc Anh rời Liên minh châu Âu (Brexit) và sự ổn định của châu Âu cũng như một cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu có thể xảy ra trong giai đoạn hiện nay.

Lễ kỷ niệm 50 năm ra đời ASEAN có thể trở thành điểm khởi đầu để chuẩn bị cho những thách thức mới ở phía trước trong khu vực. Là Chủ tịch và là một trong những thành viên sáng lập ASEAN, Philippines có nhiệm vụ rất lớn trong việc đảm bảo ổn định về chính trị, kinh tế trong nước trong bối cảnh tình hình trong nước cũng như khu vực đang có nhiều biến động. Những thách thức này cần phải được chủ động đối phó và giải quyết một cách hiệu quả.

Hoạt động thương mại trong ASEAN đã bị trì trệ trong vòng vài năm trở lại đây, mặc dù việc loại bỏ các hàng rào thuế quan đã tạo được một điểm quan trọng trong chương trình nghị sự. Tuy nhiên, nhiều biện pháp chưa được thực hiện và các vấn đề mới phát sinh hiện đặt ra nhiều thách thức cho năm thứ hai sau khi thành lập Cộng đồng Kinh tế ASEAN (AEC) năm 2015.

Việc có nhiều quốc gia hiện nay đang coi trọng việc bảo hộ kinh tế trong nước, không ủng hộ toàn cầu hóa trong bối cảnh kinh tế thế giới đang gặp nhiều khó khăn cũng là những trở ngại lớn cho nỗ lực hội nhập khu vực và có thể phá vỡ chuỗi cung ứng toàn cầu.

Một điều đáng chú ý nữa là vai trò của các nước lớn trong ASEAN, trong đó có Indonesia trong việc tuân thủ các cam kết hiện có hoặc tăng cường cam kết đối với các hiệp định thương mại tự do của ASEAN và ASEAN + 1. Sự thiếu vắng của một cơ chế giải quyết tranh chấp phù hợp để giải quyết các vấn đề phức tạp làm cho vấn đề tồi tệ hơn. Cách thức giải quyết những vấn đề này là phải dựa trên tinh thần đoàn kết chứ không phải bằng biện pháp pháp lý đơn thuần. 

Nơi hội tụ niềm tin

AMM Retreat là hội nghị cấp bộ trưởng rất quan trọng, đầu tiên trong năm 2017 do Philippines chủ trì, năm thứ hai của Cộng đồng ASEAN và cũng là năm đánh dấu chặng đường nửa thế kỷ hình thành và phát triển của ASEAN (1967-2017). Bằng việc nhất trí thông qua chủ đề “Chung tay tạo đổi thay, kết nối với toàn cầu”,  10 quốc gia thành viên ASEAN thể hiện cam kết đóng góp tích cực vào các mục tiêu chung về xây dựng Cộng đồng ASEAN và Tầm nhìn ASEAN 2025.

Với việc nhấn mạnh yếu tố con người là trung tâm, các nước thuộc ASEAN tái khẳng định quyết tâm tạo điều kiện thuận lợi nhất để người dân có cuộc sống chất lượng hơn về nhiều mặt, từ kinh tế, văn hóa, cho tới an ninh, trật tự xã hội, nhằm hướng tới xây dựng một Cộng đồng ASEAN vững mạnh trên cả ba trụ cột chính trị-an ninh, kinh tế và văn hóa-xã hội. Riêng đối với Cộng đồng Kinh tế ASEAN (AEC), các nước thành viên khẳng định cùng chung quyết tâm xây dựng môi trường phát triển lành mạnh cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ, coi sự phát triển của các doanh nghiệp này là động lực chính cho sự tăng trưởng toàn diện trong khu vực.

ASEAN sẽ tổ chức kỷ niệm sinh nhật lần thứ 50 trong năm 2017 như một cột mốc quan trọng của khu vực sau 5 thập kỷ hình thành và phát triển. Trải qua nửa thế kỷ, ASEAN đã gặt hái những thành công đáng kể về kinh tế, xã hội và được đánh giá là một trong những tổ chức khu vực thành công trên thế giới. Tuy nhiên, trong giai đoạn hiện nay, trước hàng loạt biến động, thách thức của thế giới cũng như khu vực đòi hỏi ASEAN phải có sự cải tổ, sẵn sàng thích ứng với tình hình mới để tiếp tục duy trì đà phát triển.

Chủ động có các biện pháp ứng phó với những thách thức, ASEAN mới có thể đạt được một mức độ cao hơn trong hội nhập để duy trì đà phát triển. Xuất phát từ những thực tế như vậy, Philippines đã đề ra các ưu tiên phải đạt được trong năm nay, trong đó có việc hoàn tất Hiệp định thương mại và dịch vụ ASEAN, đánh giá tính hiệu quả của AEC cũng như môi trường kinh doanh trong ASEAN.

Một điều quan trọng nữa đối với tất cả các nước ASEAN là phải tiếp tục tìm kiếm những giải pháp hiệu quả để phòng ngừa, ngăn chặn những vấn đề phức tạp về an ninh của khối, tiến hành tốt công tác dự báo và biện pháp đối phó với những thách thức về kinh tế, an ninh quốc tế và khu vực. Nếu những biện pháp này được thực hiện một cách nhất quán và đồng thuận, ASEAN sẽ tiếp tục đà phát triển và sẽ tiến lên một tầm cao mới trong tương lai.

Trước tình hình thế giới biến động phức tạp và khó lường hiện nay, tất cả các quốc gia thành viên ASEAN càng cần không ngừng nỗ lực, đoàn kết, thống nhất, phát huy những giá trị nền tảng để tăng cường liên kết ASEAN thực chất hơn, triển khai hiệu quả các kế hoạch hành động, mang lại lợi ích và tác động cụ thể, thiết thực cho đời sống của người dân khu vực, đưa vị thế ASEAN ngày càng lên cao.