Vài ngàn bao mới chịu bán!

Tại khu vực chợ trời ở cửa khẩu Bình Hiệp (tỉnh Long An), khu vực biên giới tiếp giáp nước bạn Campuchia, hoạt động mua bán đang diễn ra khá sôi động trong thời điểm những tháng cuối năm. Trong vai khách vãng lai đi mua thuốc nhân dịp du lịch, tôi nhận được câu trả lời từ một người đàn ông đứng tuổi: “Mua mấy chục bao thôi hả anh? Ở đây phải chừng vài ngàn bao thì mới bõ công bỏ mối!”.

Thu giữ thuốc lá lậu tại chợ trời ở cửa khẩu Bình Hiệp (Long An)

Vào mùa buôn lậu thuốc, khu vực trông như chòi lá nhưng thực chất là kho hàng lớn lại xuất hiện. Để tăng khối lượng thuốc lá điếu lậu, dân buôn lậu thường nhồi nhét các bao thuốc lá vào cốp và phần đầu các xe tay ga hiệu Lead, Atila, Honda… Việc này không còn là chiêu quá mới nhưng đang là những phương thức thịnh hành nhất cho hoạt động buôn lậu.

Ngoài vận chuyển bằng xe máy, dân chuyên đánh hàng thuốc lá lậu còn chuyên chở hàng này bằng xe khách từ các địa bàn trọng điểm về nạn thuốc lậu như tỉnh Long An, An Giang, Tây Ninh, Bình Phước… đổ về TP. Hồ Chí Minh.

Theo phân tích của Viện Kinh tế kỹ thuật thuốc lá và Viện Khoa học hình sự, Bộ Công an thì trong thuốc lá nhập lậu có hàm lượng Tar cao hơn nhiều so với mức cho phép và ngoài ra còn một số chất là độc tố bị cấm sử dụng trong thực phẩm. Viện đã tiến hành nghiên cứu, phân tích, đánh giá chất lượng và sự an toàn của sản phẩm thuốc lá nhập lậu, tiêu biểu là thuốc lá Jet và Hero lậu đối với sức khỏe người tiêu dùng. Nghiên cứu chỉ ra thuốc lá Jet có chứa hàm lượng Tar 19,6 mg/điếu và tương tự với thuốc lá Hero, hàm lượng Tar 18,9 mg/điếu - vượt xa hàm lượng Tar được phép tiêu thụ tại Việt Nam.

Nguyên Chủ tịch Hiệp hội thuốc lá Việt Nam, ông Vũ Văn Cường, chia sẻ: “Nhìn lại giai đoạn 2013 - 2018, ngành thuốc lá Việt Nam chịu nhiều thách thức từ thuốc lá nhập lậu. Bình quân sản lượng tiêu thụ thuốc lá nhập lậu lên đến hơn 700 triệu bao mỗi năm, tuy nhiên, lượng thuốc lá thu giữ được chỉ bằng khoảng 1% trong số này".

Thực tế, việc gia tăng của buôn lậu thuốc lá trong thời gian qua xuất phát từ nhiều lý do. Đáng chú ý, hoạt động buôn lậu thuốc lá đem lại siêu lợi nhuận, tới trên 400%, bởi thuốc lá lậu không phải chịu bất cứ khoản thuế, phí nào, trong khi thuốc lá nhập khẩu chính ngạch phải chịu thuế nhập khẩu 100 - 202,5%, thuế giá trị gia tăng 10%. Bên cạnh đó, cũng còn những hạn chế mang tính chất chủ quan như việc tiêu hủy thuốc lá lậu bị tịch thu chưa được thực hiện triệt để và còn có nhiều khó khăn vướng mắc; công tác tuyên truyền về những hệ lụy, tác hại do buôn lậu thuốc lá gây ra đối với nhà nước, doanh nghiệp và sức khỏe cộng đồng chưa được triển khai thường xuyên, sâu rộng...

Cảnh giác với thuốc lá điện tử nhập lậu

Không giống như thuốc lá truyền thống, thuốc lá điện tử là sản phẩm cấu thành từ nhiều thành phần rời khác nhau như thân máy điện tử, phụ kiện, tinh chất hoặc điếu thuốc chuyên dùng. Gần đây, thị trường chợ đen ghi nhận trào lưu sính thuốc lá điện tử vì thuốc lá điện tử được cho là có nhiều công dụng tích cực như ít gây hại tới sức khỏe người dùng và có thể giúp cai thuốc lá.

Từ nhu cầu tăng cao trên thị trường, tình trạng buôn lậu thuốc lá điện tử ngày càng diễn biến phức tạp. Đơn cử, không chỉ nhộn nhịp ở khu vực biên giới, ở khu vực nội địa như Đà Nẵng, ngày 18/11, bất ngờ kiểm tra 2 cơ sở kinh doanh, cơ quan Công an phát hiện có hơn 200 máy thuốc lá điện tử, 20 hộp phụ kiện thuốc lá điện tử, hơn 1600 chai tinh dầu ngoại. Chủ 2 cơ sở kinh doanh này cũng thừa nhận hành vi kinh doanh hàng hóa do nước ngoài sản xuất là thuốc lá điện tử, phụ kiện và tinh dầu thuốc lá điện tử không có giấy tờ, hóa đơn chứng minh nguồn gốc hợp pháp là vi phạm pháp luật.

Trong khi hoạt động buôn lậu, nhập lậu khiến các mặt hàng thuốc lá điện tử không rõ nguồn gốc, không đạt chuẩn, độc hại, dễ dàng đến tay người tiêu dùng, được bày bán tràn lan, thì trên thực tế, hệ thống pháp luật hiện nay chưa kịp hoàn thiện để kiểm soát thuốc lá điện tử nhập lậu.

Tại Mỹ, thị trường chợ đen ngày càng tạo ra nhiều trở ngại cho người hút thuốc lá điện tử trong việc chọn lựa sản phẩm đảm bảo bởi những sản phẩm nhập lậu cùng các chai tinh dầu có lượng THC cao, xuất xứ thiếu minh bạch được bày bán tràn lan. THC là chất hướng thần được tìm thấy ở cây bồ đà.

Tại một số thị trường khác, trước hiện tượng nhiều ca bệnh phổi nghiêm trọng xuất hiện ở người hút thuốc lá điện tử, các chuyên gia cho rằng những ca bệnh này có liên quan đặc biệt tới việc sử dụng các sản phẩm thuốc lá điện tử hệ thống mở không đạt chuẩn, được nhập lậu cùng những loại tinh dầu không rõ nguồn gốc, chứa chất độc hại như THC. Sản phẩm thuốc lá điện tử hệ thống mở cho phép người dùng tự bỏ dung dịch của họ vào ống chứa trong thiết bị để sử dụng. Do vậy, rất dễ xẩy ra tình trạng lạm dụng các thiết bị điện tử hệ thống mở này để sử dụng các loại dung dịch không đáp ứng các tiêu chuẩn an toàn hoặc không phù hợp.

Trong báo cáo mới đây của tổ chức Hành động vì Hút thuốc và Sức khỏe (Action on Smoking & Health), Giám đốc điều hành cho biết: “Sự bùng phát của căn bệnh liên quan đến thuốc lá điện tử tại Mỹ rõ ràng là có liên quan, nhưng, có vẻ như mối liên quan này là gắn đến việc lạm dụng chất ma túy trong khi sử dụng thuốc lá điện tử. Đến nay, chưa có trường hợp tương tự nào được ghi nhận tại Anh nơi đã có một hệ thống pháp lý phù hợp để quản lý thuốc lá điện tử có chứa nicotine mà nước Mỹ vẫn chưa có”.

Tại Việt Nam, trước kiến nghị từ Hiệp hội thuốc lá và các doanh nghiệp kinh doanh sản phẩm thuốc lá, dư luận đang hướng về một khung hành lang pháp lý phù hợp cho việc quản lý mặt hàng thuốc lá điện tử hợp pháp cũng như việc xử lý tiêu huỷ các sản phẩm thuốc lá điện tử nhập lậu, trôi nổi.

Có một thực tế là đáng lưu ý là, các chuyên gia cũng lo ngại nếu cấm bán thuốc lá điện tử ở thị trường hợp pháp, người dùng (đặc biệt là người đang sử dụng thuốc lá điện tử như là một phương pháp trong liệu trình cai thuốc lá điếu) sẽ chuyển sang tìm kiếm sản phẩm thuốc lá điện tử, tinh dầu thơm, thiết bị hút ở thị trường chợ đen.

Trong quá trình xây dựng khung pháp lý phù hợp cho việc quản lý loại sản phẩm này Việt Nam nên tham khảo kinh nghiệm của các nước trên thế giới như Anh Quốc, quốc gia đang có những chế tài, quy định rất rõ ràng và hiệu quả cho việc quản lý kinh doanh thuốc lá điện tử và đảm bảo các sản phẩm thuốc lá đạt được các quy chuẩn về chất lượng và an toàn để sử dụng.