Tiềm năng lớn nhưng giá trị khiêm tốn

Trên bản đồ xuất khẩu, hàng thủ công mỹ nghệ Việt Nam đã có mặt tại 163 quốc gia và vùng lãnh thổ, bao gồm những thị trường khó tính như Mỹ, EU, Nhật Bản, Hàn Quốc và Australia. Năm 2023, kim ngạch xuất khẩu đạt khoảng 3,5 tỷ USD; ngành đặt mục tiêu 4 tỷ USD vào năm 2025 và hướng tới 6 tỷ USD năm 2030.

Theo ông Trịnh Quốc Đạt - Chủ tịch Hiệp hội Làng nghề Việt Nam, đây là thời điểm thuận lợi để thúc đẩy tăng trưởng. Nhu cầu của khách hàng quốc tế đang hướng mạnh tới các sản phẩm bền vững, làm từ nguyên liệu thiên nhiên như tre, nứa, gỗ, giấy tái chế… thân thiện môi trường, mang tính độc đáo và đậm văn hóa bản địa, những yếu tố mà làng nghề Việt đang có lợi thế rõ rệt.

Điểm cộng của sản phẩm Việt là tính độc đáo, khai thác chất liệu tự nhiên như tre, nứa, gỗ, giấy tái chế… cùng kỹ thuật thủ công tinh xảo. Đây cũng là xu hướng tiêu dùng bền vững đang được khách hàng quốc tế ưa chuộng. Sự phát triển của thương mại điện tử giúp nhiều doanh nghiệp làng nghề dễ dàng tiếp cận thị trường toàn cầu thông qua Amazon, Etsy, Lazada, Tiki…

Tuy nhiên, đằng sau các con số khả quan là hàng loạt thách thức. Cạnh tranh gay gắt từ hàng công nghiệp giá rẻ của Trung Quốc, Ấn Độ, Indonesia; rào cản thuế quan tại các thị trường lớn như Mỹ; cùng những đòi hỏi cao về truy xuất nguồn gốc, đặc biệt tại châu Âu.

Trong khi đó, ông Vũ Hy Thiều - Chủ tịch Hội đồng cố vấn Hiệp hội Thủ công mỹ nghệ làng nghề Hà Nội cho rằng, điểm yếu lớn nhất của sản phẩm thủ công mỹ nghệ Việt Nam là hạn chế về thẩm mỹ và kỹ năng thiết kế.

Nhiều sản phẩm vẫn quá cầu kỳ, rối mắt, thiên về khoe kỹ thuật tinh xảo. Dù nghệ nhân Việt rất khéo léo, tận dụng triệt để nguyên liệu thiên nhiên để tạo nên những sản phẩm độc đáo, song kỹ thuật tinh xảo ấy chưa đủ để chinh phục các thị trường có gu thẩm mỹ cao và tiêu chuẩn khắt khe.

Bên cạnh đó, không chỉ thiếu sự đổi mới trong thiết kế, nhiều nghệ nhân còn chưa nắm vững nhu cầu thị trường và ứng dụng công nghệ, khiến sản phẩm khó bứt phá về giá trị. Hệ quả là, dù phong phú về chủng loại và mang đậm bản sắc văn hoá, hàng thủ công mỹ nghệ Việt vẫn khó cạnh tranh, khó tiêu thụ và thường bị “mắc kẹt” ở phân khúc giá trị thấp, điều dễ thấy tại các hội chợ quốc tế và trong các hợp đồng xuất khẩu.

Đổi mới tư duy sáng tạo và ứng dụng công nghệ

Trước những thách thức đang cản trở bước tiến của sản phẩm thủ công mỹ nghệ Việt Nam, ông Trịnh Quốc Đạt - Chủ tịch Hiệp hội Làng nghề Việt Nam cho rằng, cần triển khai giải pháp đồng bộ ngay từ khâu nguyên liệu. Các vùng nguyên liệu phải được quy hoạch bền vững, đảm bảo nguồn cung ổn định, có chứng chỉ hợp pháp, kể cả đối với nguyên liệu khai thác từ các mỏ.

Bên cạnh đó, phát triển nhân lực là nhiệm vụ then chốt: kết hợp truyền nghề của nghệ nhân với đào tạo chính quy tại các trường nghề, cao đẳng và đại học mỹ thuật công nghiệp, đồng thời bổ sung kỹ năng quản trị và ứng dụng công nghệ như phần mềm thiết kế 3D, công nghệ xử lý bề mặt hay máy CNC, để vừa giữ gìn tinh hoa truyền thống, vừa đáp ứng yêu cầu sản xuất hiện đại.

Ở khâu thị trường, ông Trịnh Quốc Đạt nhấn mạnh việc nghiên cứu kỹ thị hiếu người tiêu dùng, đặc biệt tại các thị trường lớn như Mỹ, EU, Nhật Bản để thiết kế sản phẩm phù hợp. Các hoạt động xúc tiến thương mại cần được thực hiện thường xuyên và chuyên nghiệp hơn từ tổ chức hội chợ, triển lãm trong nước, đến tham gia các sự kiện quốc tế, hợp tác với trung tâm thương mại và nhà phân phối toàn cầu.

Theo các chuyên gia, tư duy kinh doanh xanh, bền vững và chủ động liên kết quốc tế cần trở thành tiêu chuẩn mới của làng nghề, giúp mở rộng mạng lưới tiêu thụ và nâng cao uy tín sản phẩm. Bên cạnh đó, việc đầu tư mạnh vào thiết kế, sáng tạo và công nghệ được coi là chìa khóa bứt phá. Ứng dụng công nghệ không chỉ dừng ở khâu sản xuất, mà còn ở quản lý chất lượng, truy xuất nguồn gốc, tiếp thị số và thương mại điện tử, giúp sản phẩm dễ dàng chinh phục các thị trường khó tính.

Các cuộc thi thiết kế mẫu, sự hợp tác giữa nghệ nhân và nhà thiết kế, kết hợp công cụ công nghệ sẽ tạo ra sản phẩm độc đáo, kết tinh giá trị văn hóa nhưng vẫn có tính ứng dụng cao. Song song với đó, các cơ sở sản xuất cần tuyển chọn nhân lực có tay nghề, năng lực sáng tạo và kỹ năng công nghệ, đồng thời tham gia các chương trình tư vấn chuyên sâu cho từng thị trường xuất khẩu.