Buôn lậu thuốc là ngày càng tinh vi, diễn biến phức tạp

Tính từ 16/9/2014 đến 15/9/2015, Tổng cục Hải quan đã chủ trì, phối hợp phát hiện và bắt giữ 387 vụ buôn lậu, vận chuyển trái phép thuốc lá qua biên giới, thu giữ 22.041kg nguyên liệu thuốc lá, 715.547 bao thuốc lá và 6.267 điếu xì gà, bắt giữ 62 đối tượng buôn lậu.

Trong đó, lực lượng Hải quan thu giữ: 118.469 bao thuốc lá hiệu 555; 72.967 bao thuốc lá hiệu Jet; 767.780 bao thuốc lá hiệu Hero; 21.161 bao thuốc lá hiệu Nelson; 28.550 bao thuốc lá hiệu Gonghexinxi; 13.960 bao thuốc lá mang nhãn hiệu Trung Quốc; 93.990 bao thuốc lá hiệu Nise; 4.850 bao thuốc lá hiệu Thunder Bay.

Qua kết quả thu được từ công tác đấu tranh chống buôn lậu thuốc lá của các cơ quan chức năng cho thấy tình hình buôn lậu thuốc lá diễn biến ngày càng phức tạp hơn. Cụ thể:

Thứ nhất, trên cơ sở thống kê của Hiệp Hội Thuốc lá Việt Nam cho thấy từ đầu năm 2014 tới nay hoạt động buôn lậu thuốc lá diễn biến hết sức phức tạp và mở rộng phạm vi trên nhiều địa bàn. Nếu như trước đây thuốc lá nhập lậu xuất hiện chủ yếu ở các tỉnh miền Tây thì hiện nay đã mở rộng ra nhiều tỉnh miền Trung và miền Bắc. Trọng điểm là các tỉnh, thành phố như: Quảng Trị, Tây Ninh, Long An, Đồng Tháp, An Giang, Kiên Giang, Hồ Chí Minh, Đà Nẵng, Hà Nội, Hải Phòng, Quảng Ninh (theo ông Vũ Văn Cường - Chủ tịch Hiệp Hội Thuốc lá Việt Nam).

Thứ hai, chủng loại thuốc lá điếu nhập lậu ngày càng đa dạng hơn. Sản phẩm thuốc lá nhập lậu không chỉ tập trung vào nhãn nhiệu JET và HERO mà hiện nay đã xuất hiện thêm nhiều loại thuốc lá nhập lậu mới với giá rẻ hơn, điển hình như: League, Luxury, Cambo, Ram, Rainson (giá từ 2.700 đồng đến 4.000 đồng/bao), Mine, Gem (4.000 đồng/bao), Golden Deer (9.000 đồng/bao), Pin, Jun, Oris (9.500 đồng/bao). Ngoài ra, qua công tác đấu tranh, kiểm tra, kiểm soát thuốc lá lậu, cơ quan quản lý thị trường phát hiện trên 100 nhãn hiệu thuốc lá điếu ngoại nhập lậu.

Thứ ba, buôn lậu được tổ chức có tính chất hệ thống và có quy mô lớn hơn. Thể hiện trên các mặt:

- Hình thành các đầu mối buôn lậu ‘tổng kho’ quy mô lớn, điều hành mạng lưới vận chuyển thuê thuốc lá nhập lậu xuyên quốc gia và xuyên một số tỉnh thành. Các cơ quan chức năng phát hiện nhiều vụ buôn lậu thuốc lá với giá trị và số lượng lớn tại nhiều tỉnh, thành phố như: triệt phá đường dây vận chuyển thuốc lá lậu Campuchia - Việt Nam trên tuyến kênh Rau Răm từ tỉnh Long An về huyện Bình Chánh (TP.HCM) với số thuốc lá lậu lớn nhất từ trước đến nay tại TP.HCM với hơn 50.000 bao thuốc lá; Đội Quản lý thị trường số 5 TP Đà Nẵng phát hiện 12.500 bao thuốc hiệu HERO nhập lậu được chuyên chở trên xe ô tô BKS 51C-235.72 điều khiển ngày 31/7.

- Tổ chức đội quân riêng "chim lợn" có sử dụng công nghệ thông tin hiện đại để thường trực theo dõi mọi hoạt động của các cơ quan chức năng chống buôn lậu và báo tin cho đồng bọn khi các cơ quan này tuần tra, thực hiện khám xét.

- Các chủ đầu lậu nắm rõ luật pháp hơn, hiểu rõ các hình thức và mức hình phạt đối với hành vi buôn lậu thuốc lá. Họ thường chia nhỏ số lượng vận chuyển thuốc lá nhập lậu dưới mức 1.500 bao và thông qua phương tiện xe gắn máy, ghe và thuyền nhỏ. Nếu trong khi vận chuyển bị cơ quan chức năng bắt giữ thì đối tượng chỉ bị xử phạt vi phạm hành chính mà không bị khởi tố và truy cứu trách nhiệm hình sự, khởi tố vị can.

Thứ tư, tình hình buôn lậu tiếp tục gia tăng về số lượng và diễn ra liên tục trong nhiều năm. Theo thống kê và ước tính của Hiệp Hội Thuốc lá Việt Nam thì Thuốc lá lậu chiếm trên 20% tổng thị phần (trong đó 90% là thuốc JET và HERO). Trong giai đoạn 2005-2013, tỷ lệ tăng bình quân của thuốc lá lậu là khoảng 9%/năm. Năm 2013, tổng số thuốc lá tiêu thụ tại Việt Nam là hơn 104 tỷ điếu, bao gồm 87,8 tỷ điếu hợp pháp và có tới 17 tỷ điếu nhập lậu. Hai tháng đầu năm 2014, thuốc lá lậu tăng 43% so với cùng kỳ năm 2013.

Thứ năm, thủ đoạn buôn lậu thuốc lá diễn ra tinh vi và phức tạp. Đối tượng buôn lậu sử dụng đa dạng các phương tiện vận chuyển và có sử dụng nhiều phương thức ngụy trang để chuyên chở thuốc lá nhập lậu qua đường tiểu ngạch và tập kết tại các kho của đầu lậu, như: dùng xe gắn máy, xe ô tô tải, ô tô con, ghe, thuyền và có cả tàu cao tốc để chuyên chở. Đặc biệt, buôn lậu qua phương tiện hàng không được thực hiện trên các tuyến bay Moscow, Seoul về Hà Nội, như vụ buôn lậu 6.267 điếu xì gà bị phát hiện ngày 14/7/2015 trên chuyến bay SU 290 (đường bay Moscow-Hà Nội).

Thủ đoạn mới trong buôn lậu thuốc lá là lợi dụng nguồn thuốc lá tạm nhập, tái xuất đưa vào các kho ngoại quan. Khi chủ hàng thực hiện thủ tục tái xuất sang Trung Quốc thì họ cấu kết với đầu lậu sử dụng các tàu có vận tốc và tải trọng lớn đưa thuốc lá trở lại Việt Nam. Thủ đoạn này diễn ra chủ yếu trên địa bàn TP Hải Phòng vàTp Móng cái- Quảng Ninh.

Đặc biệt, trong tình hình mới khi nền kinh tế bắt đầu có những chuyển biến tích cực và nhà nước ban hành một số chính sách thuế có tác động đến thị trường thuốc lá thì tình trạng buôn lậu thuốc lá diễn biến ngày càng phức tạp hơn. Cụ thể:

Một mặt, quy mô, lượng cầu tiêu dùng thuốc lá điếu và xì gà không có xu hướng giảm trong thời gian tới. Mặc dù hàng năm có khoảng 40.000 người tử vong vì các bệnh liên quan đến thuốc lá, con số này có thể tăng lên 70.000 người/năm vào năm 2030.

Giải pháp ngăn chặn

Quán triệt tinh thần của Luật hải quan số 54/2014/QH13, Chỉ thị 30/CT-TTg ngày 30 tháng 09 năm 2014 về việc tăng cường công tác đấu tranh chống buôn lậu thuốc lá và trên những phân tích đánh giá tình hình công tác đấu tranh chống buôn lậu thuốc lá, tác giả đề xuất một số giải pháp sau:

Một là, xây dựng lực lượng điều tra chống buôn lậu của ngành hải quan theo hướng chuyên nghiệp, minh bạch và hiệu quả. Điều tiên quyết là đề cao các quy định, nguyên tắc hoạt động khoa học của ngành, tăng cường tính liêm chính của công chức hải quan. Bên cạnh đó, tăng cường đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ chuyên môn điều tra chống buôn lậu và các chuyên đề đặc biệt về chống buôn lậu thuốc lá, đặc biệt trong nghiệp vụ điều tra nghiên cứu nắm tình hình, nghiệp vụ sưu tra, công tác cơ sở bí mật và trinh sát nội tuyến; tăng cường tính tự chủ, sáng tạo kết hợp với tự chịu trách nhiệm đối với từng vị trí công tác cũng như tạo môi trường làm việc bình đẳng và có cơ hội thăng tiến, nhận phần thưởng cho các công chức hải quan hoàn thành tốt nhiệm vụ.

Hai là, ứng dụng công nghệ thông tin, hệ thống dữ liệu của VNACCS/VCIS và phương pháp quản lý rủi ro, quản lý tuân thủ vào phân tích tình hình, phát hiện và điều tra chống buôn lậu thuốc lá. Cụ thể, tập huấn kiến thức liên quan đến áp dụng nguyên tắc quản lý rủi ro, quy trình quản lý rủi ro vào từng nghiệp vụ của điều tra chống buôn lậu nhằm hướng tới các đối tượng trọng tâm, trọng điểm có mức độ rủi ro cao trong buôn lậu thuốc lá. Trong các nghiệp vụ cũng cần ứng dụng các phần mềm quản lý rủi ro, quản lý tuân thủ và phần mềm tin học phân tích đánh giá để đưa ra các ý kiến tham mưu hiệu quả trong các chuyên án chống buôn lậu thuốc lá. Tăng cương tính thực thi trong trang bị các phương tiện công nghệ thông tin hiện đại trong theo dõi, giám sát đối tượng, trong nghiệp vụ trinh sát ngoại tuyến và trinh sát kỹ thuật cũng hết sức cần thiết để nâng cao hiệu quả công tác phá án.

Ba là, đẩy mạnh tính thực thi của các quy định liên quan đến quyền và nghĩa vụ của các tổ chức và cá nhân trong cung cấp thông tin và chứng cứ cho cơ quan hải qua, cụ thể tăng cường xây dựng mạng lưới cơ sở bí mật tại các địa bàn nóng về buôn lậu thuốc lá nhằm nắm bắt tình hình và cung cấp thông tin kịp thời về diễn biến buôn lậu thuốc lá. Bên cạnh đó, cần vận dụng linh hoạt, hiệu quả cơ chế tài chính cho việc mua thông tin phục vụ cho công tác điều tra, phá các vụ án lớn, trọng điểm liên quan và chế độ đãi ngội cán bộ có thành tích trong phá án theo Thông tư 19/2015/TT-BTC ngày 3/2/2015.

Bốn là, tham mưu và thực hiện hiệu quả các giải pháp từ Ban chỉ đạo 389 quốc gia, Ban chỉ đạo 389 các tỉnh, thành phố, cũng như tăng cường tính thực thi của Điều 88 trong Luật hải quan số 54/2014/QH13, Nghị định số 01/2015/NĐ-CP ngày 02/01/2015 liên quan đến phối hợp giữa cơ quan Hải quan với Bộ đội biên phòng, Cơ quan công an, Quản lý thị trường và chính quyền địa phương để chia sẻ và hỗ trợ thu thập thông tin và các dữ liệu liên quan đến đối tượng buôn lậu thuốc lá, trong đấu tranh, phá án những đường dây buôn lậu có tổ chức và có quy mô lớn.

Năm là, phối hợp chặt chẽ với hệ thống chính trị cơ sở, chính quyền địa phương, các tổ chức xã hội như: Hội nông dân, Hội phụ nữ, Hội cựu chiến binh tại địa bàn vùng biên giới là điểm nóng buôn lậu thuốc lá trong công tác vận động quần chúng, xây dựng cơ sở bí mật và tuyên truyền, phổ biến các quy định, chế tài pháp luật về chống buôn lậu thuốc lá tới người dân trên địa bàn. Bên cạnh đó, cần phối hợp với Hiệp Hội thuốc lá Việt Nam, với chính quyền địa phương mở ra những dự án hỗ trợ người dân địa bàn biên giới phát triển sản xuất, ổn định kinh tế và đời sống.

Sáu là, Cơ quan hải quan cần tăng cường hợp tác với Hải quan các nước có chung đường biên giới để chia sẻ thông tin và phối hợp trong đấu tranh chống buôn lậu nói chung và buôn lậu thuốc lá nói riêng.