Nhà cựu ngoại giao, Giáo Sư Nicholas Burns (Havard, Mỹ), được AFP trích dẫn hôm 17/7, nhận định: “Chuyến công du châu Âu của ông Donald Trump là một chuyến đi lộn xộn và tàn phá nhất do một tổng thống Mỹ thực hiện”. Cho đến giờ vẫn chưa lường hết được những hậu quả mới nhất về “chính sách ngoại giao thịnh nộ” của Donald Trump. Không một ai biết được là liệu cách thức hoạt động ngoại giao của tổng thống Mỹ có phá hủy hoàn toàn mối quan hệ giữa đôi bờ Đại Tây Dương hay không.

Một thượng đỉnh kỳ lạ

Có lẽ chưa bao giờ có một cuộc gặp gỡ cấp cao nào giữa hai cường quốc Nga—Mỹ trong lịch sử để lộ ra những câu chuyện kỳ lạ như cuộc gặp giữa Tổng thống Mỹ Donald Trump và Tổng thống Nga Vladimir Putin. Cuộc đối thoại giữa hai nguyên thủ quốc gia diễn ra sau khi ông Trump vừa kết thúc chuyến công du ở Brussels đầy kịch tính và ông tiếp tục tỏ ra giận dữ đối với cuộc điều tra đang được tiến hành về việc Nga can thiệp vào cuộc bầu cử tổng thống Hoa Kỳ hồi năm 2016.

Ngày 16/7/2018, tại cuộc họp báo ở Helsinki cùng với nhà lãnh đạo Nga Vladimir Putin sau cuộc họp thượng đỉnh, ông Trump đã gọi cuộc điều tra của Công tố viên đặc biệt Robert Mueller về sự can thiệp vào bầu cử Mỹ là “thảm họa đối với đất nước chúng tôi” và lên án điều mà ông gọi là “sự ngớ ngẩn của nước Mỹ”. Các chính trị gia của Mỹ sửng sốt trước hành động của Tổng thống Trump khi ông vừa phủ nhận kết luận của các cơ quan tình báo Mỹ rằng Nga can thiệp vào cuộc bầu cử Tổng thống Mỹ hồi năm 2016, vừa tuyên bố rằng Tổng thống Putin “bác bỏ quyết liệt” về sự dính líu của Nga.

Cuộc gặp thượng đỉnh đã diễn ra với cuộc hội đàm riêng kéo dài 90 phút của hai nguyên thủ cùng với phiên dịch mà không có sự tham gia của bất kỳ quan chức nào khác của hai nước. Sau đó, hai nhà lãnh đạo đã có cuộc họp mở rộng với các trợ lý hàng đầu của họ trước khi tiến hành họp báo chung. Tại đấy, Tổng thống Trump đã không ngần ngại bác bỏ kết luận của chính quyền Mỹ rằng nước Nga đã can thiệp vào cuộc bầu cử Tổng thống năm 2016 để giúp ông đắc cử. Trump nói rằng ông “không thấy bất cứ lý do gì” để quy trách nhiệm cho Nga, bất chấp việc Nga can thiệp bầu cử đã được tất cả các cơ quan tình báo Mỹ và ủy ban điều tra của Quốc hội khẳng định. 

Tổng thống Trump, đứng bên cạnh Tổng thống Putin trong cuộc gặp thượng đỉnh đầu tiên giữa hai nguyên thủ tại thủ đô Helsinki của Phần Lan, đã ca ngợi sự phủ nhận mạnh mẽ của ông Putin về sự can thiệp bầu cử. Ông phát biểu trong cuộc họp báo chung sau cuộc hội đàm với ông Putin: “Tôi có niềm tin mãnh liệt vào đội ngũ tình báo của nước tôi, nhưng tôi có thể nói với quý vị rằng Tổng thống Putin ngày hôm nay đã phản bác hết sức mạnh mẽ”.

Những bất nhất trong tuyên bố

Nhìn lại chặng đường một tuần đã qua, công luận không khỏi ngạc nhiên trước những tuyên bố tiền hậu bất nhất của tổng thống Mỹ, khiến các đối tác đôi lần khó xử, để rồi cũng không rõ ông thật sự muốn gì. Tại Bruxelles, ông đảo lộn lịch trình lễ tân. Ông tự quyết định chương trình nghị sự khi chỉ trích gay gắt các đồng minh không tuân thủ nguyên tắc chi 2% GDP cho quốc phòng.

Trump nặng lời phê phán nước Đức của bà Angela Merkel là quá phụ thuộc vào nguồn năng lượng khí đốt của Nga, biến nước Đức thành “tù binh” của Nga. Ông giải thích sự thịnh nộ của mình: “Do việc có thỏa thuận về đường ống dẫn khí với Nga, Đức sẽ chi ra hàng tỷ đô la mỗi năm cho năng lượng, và tôi cho rằng điều đó không tốt, không công bằng… Hãy thử nghĩ xem: Bạn phải đi chiến đấu vì một người, thế nhưng người đó lại đem hàng tỷ đô la cho kẻ mà trong thực tế bạn phải phòng ngừa! Tôi thấy đó là một điều rất lố bịch” 

Tương tự, qua đến Luân Đôn, tổng thống Mỹ đã khiến cho thủ tướng Theresa May phải cảm thấy khó chịu vì những lời chỉ trích của ông trên báo The Sun, cho rằng thủ tướng Anh đã không nghe theo lời khuyên hãy từ bỏ Liên minh châu Âu nếu Anh Quốc muốn ký một thỏa thuận tự do mậu dịch với Mỹ, theo như tiết lộ từ chính thủ tướng Anh.

Thái độ vừa phủ nhận vừa thách thức này khiến giới quan sát phân vân: Phải chăng tổng thống Mỹ thật sự muốn làm suy yếu bà May và ủng hộ những người dễ bảo hơn như cựu ngoại trưởng Anh Boris Johnson vừa từ chức chẳng hạn? Thế rồi, sau khi phê phán chán chê các “đồng minh ruột”, ông bất ngờ tuyên bố NATO vẫn vững mạnh hơn bao giờ hết, đồng thời ca ngợi mối quan hệ hữu hảo giữa Washington và Berlin (?)

Thật là điều nghịch lý, khi gặp các đồng minh, tổng thống Mỹ tỏ rõ quyết tâm đánh gục hoặc cho họ “đo ván”, còn tại Helsinki, ông lại mong muốn tìm kiếm một tình bạn với nước Nga của Vladimir Putin, bất chấp những căng thẳng và các bất đồng giữa hai nước.

Donald Trump từng tuyên bố, thượng đỉnh với Nga đầu tiên là chặng dừng chân dễ chịu nhất đối với ông trong chuyến công du châu Âu này. Chỉ có điều tại chặng dừng ấy, ông có thất bại trong cách tiếp cận ngoại giao “độc nhất vô nhị” của mình hay không? Trước một Vladimir Putin lạnh lùng, tổng thống Mỹ đã không lên án các can thiệp của Matxcơva, dẫn đến thắng lợi của ông trong cuộc bầu cử tổng thống Mỹ năm 2016.

Xếp EU vào diện kẻ thù của Mỹ

Một ngày trước khi đến Helsinki dự hội nghị thượng đỉnh với tổng thống Nga Vladimir Putin, trong cuộc phỏng vấn được kênh truyền hình Mỹ CBS News phát đi hôm 15/7/2018, tổng thống Mỹ Donald Trump đã không ngần ngại xếp Nga, Liên minh châu Âu và Trung Quốc vào diện “kẻ thù” (tiếng Anh là “foe”) của nước Mỹ.

Trong bài phỏng vấn, tổng thống Mỹ cho rằng: “Tôi nghĩ chúng ta có rất nhiều kẻ thù. Liên minh châu Âu là kẻ thù, vì những gì họ làm với nước Mỹ trong thương mại. Có thể bạn không nghĩ tới điều đó, nhưng như thế là thù địch”.

Về Nga và Trung Quốc, tổng thống Mỹ nhận định: “Nga chỉ là kẻ thù ở một số khía cạnh nhất định, còn Trung Quốc là kẻ thù kinh tế, đương nhiên là như vậy rồi. Tuy nhiên, điều đó không có nghĩa là họ xấu, mà chỉ mang ý nghĩa là họ là những đối thủ cạnh tranh”. Khi được hỏi, theo ông ai là “đối thủ cạnh tranh chính, là kẻ thù chính của Mỹ trên thế giới hiện nay”, ông Trump cho biết: “Liên minh châu Âu là một vấn đề rất khó khăn”.

Đối với tổng thống Trump, trong thương mại, Liên minh châu Âu thực sự đã lợi dụng Hoa Kỳ. Tổng thống Mỹ đặc biệt tố cáo nước Đức, như ông đã từng nêu trước đó. Tổng thống Mỹ cũng nhiều lần than phiền rằng, nhiều nước trong Liên minh châu Âu là thành viên NATO mà không chịu đóng góp kinh phí.