Sau 30 năm vẫn gia công, lắp ráp

Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) Nguyễn Thị Tuệ Anh cho biết, từ năm 2015 đến nay, Việt Nam là quốc gia xuất khẩu điện tử lớn 12 thế giới và lớn thứ 3 trong khối ASEAN. Kim ngạch xuất khẩu của ngành điện tử cũng đạt những kết quả ấn tượng: Dự kiến năm 2017, sẽ vượt ngưỡng 70 tỷ USD, đưa Việt Nam trở thành một trong những nước xuất khẩu công nghiệp điện tử lớn của thế giới.

Tuy nhiên, 95% kim ngạch xuất khẩu thuộc về khối doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài (FDI). Doanh nghiệp trong nước chỉ đang lắp ráp, gia công. Sức lan tỏa và mối liên kết giữa doanh nghiệp điện tử FDI với doanh nghiệp điện tử trong nước còn rất yếu.

Cũng theo thông tin tại hội thảo, về cơ cấu sản phẩm, điện tử dân dụng chiếm đến 80%, còn lại là điện tử chuyên dụng với tỷ lệ nội địa hóa sản phẩm khoảng 20 - 30%. Hầu hết sản phẩm trên thị trường điện tử hiện nay đều là hàng nhập khẩu nguyên chiếc và lắp ráp bằng các linh kiện nhập khẩu.

Các doanh nghiệp sản xuất trong nước mới chỉ tham gia vào khâu hoàn thiện sản phẩm thông qua việc làm các loại bao bì, sách hướng dẫn, linh kiện chi tiết nhựa mà chưa vươn tới các linh kiện quan trọng có giá trị gia tăng cao hơn. Trong số 80% sản phẩm điện tử dân dụng, vai trò thực sự của các doanh nghiệp trong nước rất mờ nhạt.

Sau hơn 30 năm phát triển, ngành điện tử Việt Nam vẫn trong tình trạng lắp ráp cho các thương hiệu nước ngoài. Theo đại diện Cục Công nghiệp Cao Bảo Anh, do hoạt động nghiên cứu, thiết kế phát triển sản phẩm (R&D) của doanh nghiệp Việt Nam còn yếu nên hầu hết doanh nghiệp chỉ thực hiện gia công sản phẩm mà chưa thực hiện được các công đoạn “chế biến sâu” trong chuỗi giá trị ngành. 

“Các doanh nghiệp điện tử trong nước vẫn gần như chỉ khai thác sản phẩm cũ, lợi nhuận rất thấp và giá trị gia tăng chỉ ước tăng 5-10%/năm. Trong khi đó, các doanh nghiệp FDI trong ngành điện tử, điện máy đang đứng trước sức ép phải giảm chi phí linh phụ kiện và nâng cao giá trị gia tăng của các sản phẩm trong nước nên phải nhập khẩu linh phụ kiện từ các nước xung quanh hoặc trực tiếp từ Nhật Bản”, bà Vũ Thị Thanh Huyền, Giảng viên Đại học Thương mại cho biết.

Tranh luận về sản phẩm chiến lược

Phó Tổng Giám đốc phụ trách đối ngoại Công ty Samsung Việt Nam Bang Hyun Woo cho biết, hiện có 29 doanh nghiệp Việt Nam tham gia cung cấp linh kiện cho Samsung. Doanh nghiệp Việt Nam đã sản xuất được những linh phụ kiện tinh vi hơn thay vì chỉ làm bao bì như trước.

Ông Bang Hyun Woo gợi ý doanh nghiệp Việt Nam cần tự nâng cao trình độ thông qua việc mời chuyên gia, người từng có kinh nghiệm làm việc lâu năm tại các doanh nghiệp Hàn Quốc và Nhật Bản làm cố vấn. Thông qua đội ngũ này, doanh nghiệp Việt Nam có thể học hỏi về công nghệ, kỹ năng quản lý, và nâng cao trình độ của mình.

Tại hội thảo, nhiều ý kiến đều thống nhất rằng các doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực điện tử đều là doanh nghiệp vừa và nhỏ, khó có thể đầu tư vào dây chuyền sản xuất hiện đại. Nhất là nếu có đầu tư thì khó có hiệu quả cao nếu không có sự hỗ trợ của Nhà nước trong việc tiêu thụ sản phẩm cũng như hỗ trợ đầu tư công nghệ. Theo bà Đỗ Thị Thúy Hương, Hiệp hội Doanh nghiệp điện tử Việt Nam, doanh nghiệp nội còn phải chịu sự bất bình đẳng trong nhập khẩu công nghệ.

Ví dụ, Việt Nam cho phép các tập đoàn điện tử như Samsung, LG. Intel đầu tư vào Việt Nam và việc các nhà cung cấp, các công ty vệ tinh của hãng cũng vào Việt Nam mang theo một lượng lớn thiết bị công nghệ cũ, đang hoạt động tại nước ngoài với khấu hao không đáng kể. Nhưng, các doanh nghiệp trong nước lại không được khuyến khích nhập khẩu thiết bị công nghệ cũ, chi phí bỏ ra quá lớn trong khi vốn, lãi vay, khả năng làm chủ thiết bị công nghệ hạn chế, dẫn đến khả năng cạnh tranh thấp so với doanh nghiệp FDI.

Bà Đỗ Thị Thúy Hương cho rằng, để chính sách hỗ trợ ngành công nghiệp điện tử Việt Nam đi vào thực tế cần sự nỗ lực rất lớn trong việc thực thi của các bộ, ngành, bố trí đủ nguồn lực về tài chính, con người và tạo điều kiện hơn nữa để doanh nghiệp nội địa phát triển.

Đại diện Cục Công nghiệp cho biết, thời gian tới, Bộ Công thương sẽ đưa ra nhiều giải pháp để nâng cao trình độ về sản xuất, kỹ thuật, đẩy mạnh liên kết, xúc tiến thương mại, đầu tư giữa doanh nghiệp nội với doanh nghiệp FDI. Bên cạnh đó, Chính phủ phải có định hướng rõ ràng về sản phẩm điện tử mang tính chất chiến lược. Trên cơ sở đó giúp cho doanh nghiệp nội tập trung các nguồn lực để phát triển sản phẩm có năng lực cạnh tranh tốt.

Tuy nhiên, bà Đỗ Thị Thúy Hương cho rằng, phát triển ngành công nghiệp điện tử cần một quá trình phát triển từng bước và lâu dài. Thay vì kỳ vọng sắp tới sẽ cho ra đời sản phẩm điện tử mang thương hiệu Việt Nam thì nên xem xét tỷ trọng đóng góp của doanh nghiệp nội địa trong giá trị sản xuất công nghiệp của ngành điện tử Việt Nam và đóng góp vào giá trị sản xuất điện tử trên thế giới.