Nghiên cứu tập trung vào công tác kiểm tra thuế đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa (DNNVV) bao gồm kiểm tra thuế tại trụ sở của DN và kiểm tra thuế tại cơ quan quản lý thuế trực tiếp đối với DN tại Chi cục Thuế TP. Lào Cai giai đoạn 2016 – 2018.

Về phương pháp nghiên cứu, nhóm tác giả sử dụng các số liệu thu thập từ các kế hoạch, báo cáo, các quyết định xử phạt hành chính... của Chi cục Thuế TP. Lào Cai từ năm 2016- 2018; Đồng thời, sử dụng phần mềm excel để xử lý, tổng hợp các số liệu thu thập và các phương pháp thống kê cơ bản để phân tích như: Phương pháp thống kê mô tả; phương pháp phân tích so sánh và phương pháp dự báo.

Thực trạng kiểm tra thuế đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa

DNNVV thuộc quản lý của Chi cục Thuế TP. Lào Cai trong những năm qua liên tục có sự tăng trưởng về số lượng. Qua các năm 2016 tới năm 2018 có xu hướng tăng dần lên, tăng 124 DN năm 2017 so với 2016 (tương ứng tăng 13,75%), tăng 47 DN năm 2018 so với 2017 (tương ứng tăng 4,58%), sự tăng lên chủ yếu tập trung số đông ở các DN có quy mô vừa.

Công tác kiểm tra thuế đối với DNNVV tại Chi cục Thuế TP. Lào Cai được thực hiện theo các quy trình sau:

Kiểm tra thuế tại trụ sở cơ quan thuế

Thứ nhất, kiểm tra tính đầy đủ, tính pháp lý và thời hạn kê khai của hồ sơ khai thuế. Kiểm tra tại trụ sở cơ quan thuế được tiến hành thường xuyên đối với các hồ sơ khai thuế nhằm đánh giá tính trung thực, chính xác, hợp lý của hồ sơ khai thuế trên cơ sở so sánh, phân tích, đối chiếu với các nguồn thông tin thu thập. Việc kiểm tra được tiến hành tại trụ sở cơ quan thuế, cán bộ kiểm tra không được tiếp xúc trực tiếp với người nộp thuế (NNT). Nội dung công việc kiểm tra tại trụ sở cơ quan thuế do đội kiểm tra thực hiện từ việc thu thập thông tin, lựa chọn DN kiểm tra, duyệt và giao nhiệm vụ kiểm tra hồ sơ đến việc tiến hành kiểm tra hồ sơ thuế và xử lý kết quả sau kiểm tra thuế.

Căn cứ hồ sơ khai thuế của DN, cán bộ kiểm tra tiến hành phân tích, trường hợp phát hiệu dấu hiệu nghi vấn yêu cầu DN giải trình bổ sung thông tin, trường hợp không chấp nhận giải trình bổ sung thì phải đưa vào danh sách để lập kế hoạch kiểm tra tại trụ sở DN. Đội trưởng đội kiểm tra sẽ phân bổ số lượng hồ sơ kiểm tra cân đối theo số nhân viên trong đội kiểm tra. Số lượng hồ sơ kiểm tra tại Chi cục là khá nhiều, mỗi nhân viên đội kiểm tra trung bình khoảng 60 hồ sơ mỗi tháng.

Thứ hai, kiểm tra việc chấp hành chế độ quản lý, sử dụng hóa đơn. Công tác kiểm tra việc khởi tạo, in, ban hành và sử dụng hoá đơn đối với các DNNVV tại Chi cục Thuế TP. Lào Cai được quan tâm, thực hiện theo Quyết định 1403/2015/QĐ-TCT của Tổng cục Thuế về Quy trình kiểm tra hoá đơn. Qua đó, nội dung kiểm tra hoá đơn không chỉ tại trụ sở cơ quan thuế mà còn là một nội dung bắt buộc khi tiến hành thanh tra, kiểm tra theo kế hoạch tại trụ sở NNT.

Hàng năm, các cuộc kiểm tra quyết toán thuế với nội dung kiểm tra tình hình chấp hành pháp luật về thuế của các DN luôn kết hợp với kiểm tra hóa đơn. Kết quả cho thấy, nhiều DN vi phạm về hóa đơn như sử dụng hóa đơn bất hợp pháp, tình trạng mua bán hóa đơn cũng gia tăng. Công tác kiểm tra, xác minh hoá đơn được Cục Thuế TP. Lào Cai kịp thời phát hiện và xử lý các hành vi vi phạm, ngăn chặn các hành vi trốn thuế, gian lận thuế, sử dụng hoá đơn bất hợp pháp và sử dụng bất hợp pháp hoá đơn, góp phần nâng cao tính tuân thủ pháp luật của NNT.

Thứ ba, kiểm tra căn cứ tính thuế, số thuế phải nộp trong hồ sơ khai thuế. Đây là công việc quan trọng trong công tác kiểm tra thuế, liên quan trực tiếp đến số thu thuế. Hiện nay, ngành Thuế đang thực hiện quản lý thuế theo cơ chế NNT tự khai, tự nộp, mọi hồ sơ khai thuế đều có thể ẩn chứa các dấu hiệu vô ý hay cố tình vi phạm pháp luật về thuế, làm sai lệch căn cứ tính thuế, làm tăng số tiền thuế được khấu trừ, được hoàn, giảm số thuế phải nộp, gây thất thu cho NSNN. Công tác kiểm tra tiến hành có hiệu quả sẽ giảm thiểu rủi ro về thuế, nâng cao tính tuân thủ pháp luật, đảm bảo khai đúng, nộp đủ, kịp thời số thuế phải nộp. Nhận thức được tầm quan trọng đó, cán bộ kiểm tra kiểm tra của Chi cục Thuế TP. Lào Cai hết sức thận trọng tuân thủ quy trình kiểm tra thuế cũng như việc tác nghiệp chuyên môn của mình.

Bên cạnh đó, bộ phận kiểm tra đã có sự kết hợp với bộ phận kê khai và kế toán thuế trong công tác xây dựng hệ thống dữ liệu về NNT. Khi kiểm tra, cán bộ kiểm tra thuế đã sử dụng dữ liệu kê khai thuế của NNT trong hệ thống cơ sở dữ liệu của ngành (TMS, TPR...) và những dữ liệu thông tin của NNT chưa được nhập vào hệ thống dữ liệu của ngành để kiểm tra hồ sơ khai thuế xem các thông tin NNT kê khai, tính thuế đã chính xác chưa.

Tình hình cụ thể về kết quả kiểm tra tại cơ quan thuế tại Chi cục Thuế TP. Lào Cai giai đoạn 2016 - 2018 được thể hiện trong Bảng 2.

Số liệu cho thấy, kết quả sau kiểm tra làm tăng thu đáng kể cho NSNN. Số lượng hồ sơ khai thuế kiểm tra tại cơ quan thuế qua các năm đều tăng (năm 2017, tăng so với năm 2016 là 5,4%; năm 2018, tăng so với năm 2017 là 8,3%). Qua đó, công tác kiểm tra tại cơ quan thuế ngày càng được chú trọng, góp phần hạn chế được hiện tượng kê khai sai hoặc kê khai thiếu số thuế thu về cho NSNN.

Trong 03 năm (2016-2018), kết quả kiểm tra tại địa bàn cho thấy, tuy số hồ sơ kiểm tra tăng nhưng số lượng hồ sơ phải điều chỉnh không tăng, năm 2017 còn giảm. Như vậy, công tác kiểm tra tại cơ quan thuế đã được Chi cục Thuế TP. Lào Cai tích cực triển khai, từ đó DN có ý thức hơn trong việc kê khai thuế; đồng thời, cơ quan thuế cũng tăng cường công tác hỗ trợ NNT để giúp họ kê khai tốt hơn. Như vậy, công tác kiểm tra thuế tại cơ quan thuế đã thể hiện được vai trò tránh làm thất thoát nguồn thu ngân sách và bảo vệ lợi ích cho NNT.

Công tác kiểm tra tại trụ sở người nộp thuế

Kiểm tra tại trụ sở NNT là công việc đòi hỏi nhiều thời gian, cũng như kinh nghiệm của cán bộ kiểm tra. Việc kiểm tra tại trụ sở NNT một mặt giúp cho NNT hiểu rõ hơn các chính sách thuế, văn bản pháp luật, các chế độ kế toán của Nhà nước, mặt khác, tác động tích cực đến việc kê khai, nộp thuế của NNT. Do đó, việc xác định hồ sơ nào cần phải tiến hành kiểm tra tại trụ sở NNT là một vấn đề rất cần thiết.

Quy trình kiểm tra thuế tại trụ sở NNT được thực hiện theo Quyết định số 746/QĐ-TCT ngày 20/04/2015 của Tổng cục Thuế. Theo đó, khi tiến hành kiểm tra chỉ tập trung vào các dấu hiệu nghi vấn, tránh tình trạng kiểm tra dàn trải, gây mất thời gian cho đối tượng kiểm tra. Đồng thời, việc áp dụng các công cụ hỗ trợ như công cụ tra cứu hoá đơn của các DN bỏ trốn, các phần mềm phân tích tài chính DN, phần mềm Excel để tính toán số liệu đã rút ngắn thời gian, đồng thời nâng cao hiệu quả công tác kiểm tra tại trụ sở NNT.

Trong giai đoạn 2016-2018, Chi cục Thuế TP. Lào Cai đã kiểm tra được 240 DN, qua công tác kiểm tra đã phát hiện những sai phạm và tiến hành xử lý theo quy định của pháp luật, truy thu và xử phạt với tổng số tiền 1.500,56 triệu đồng, giảm khấu trừ 3.268 triệu đồng, giảm lỗ 45.439 triệu đồng. Thông qua Bảng 2 có thể thấy, số tiền phạt năm 2017 đã giảm 37,9% so với năm 2016, số tiền truy thu cùng giảm 56,1% so với năm 2016. Đến năm 2018, Chi cục Thuế TP. Lào Cai xây dựng kế hoạch kiểm tra tại trụ sở NNT là 80 đơn vị. Đội kiểm tra thuế đã thực hiện kiểm tra tại toàn bộ 80 đơn vị theo kế hoạch (Hoàn thành 100% chỉ tiêu đề ra). Kết quả đạt được trong năm 2018: Truy thu vào NSNN là 287,18 triệu đồng; xử lý các vi phạm với mức thu phạt là 115,68 triệu đồng. Xu hướng số thuế truy thu và số tiền phạt giảm dần qua 3 năm, với số tiền truy thu năm 2018 chỉ bằng 77,6% so với năm 2017 và số tiền phạt cũng giảm 39,4%, bằng 60,6% so với năm trước. Nguyên nhân là do Chi cục Thuế TP. Lào Cai đã thực hiện việc hướng dẫn và đôn đốc sát sao các đối tượng nộp thuế, qua đó làm tăng tính tuân thủ và chấp hành pháp luật về thuế của các DN trên địa bàn.

Một số đánh giá chung

Đối tượng kiểm tra được lựa chọn tương đối phù hợp với yêu cầu và mục đích của công tác kiểm tra thuế. Chi cục Thuế TP. Lào Cai đã quyết tâm tạo mọi điều kiện thuận lợi cho DN và NNT thực hiện nghĩa vụ thông qua các hoạt động của các đội thuế tại Chi cục Thuế TP. Lào Cai. Công tác kiểm tra thuế tại Chi cục Thuế TP. Lào Cai đã có sự chuyển hướng tập trung vào các chuyên đề, với tinh thần nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác kiểm tra, đáp ứng yêu cầu cải cách của Ngành, công khai, minh bạch về chính sách thuế tạo sự công bằng giữa những NNT... Bên cạnh đó, công tác kiểm tra hồ sơ khai thuế tại trụ sở cơ quan thuế được chú trọng, góp phần phát hiện các DN có dấu hiệu vi phạm pháp luật thuế, theo tiêu chí rủi ro về thuế, phối hợp thường xuyên, chặt chẽ với các cơ quan chức năng để xác minh, điều tra những trường hợp người nộp thuế có dấu hiệu vi phạm pháp luật về thuế như: Trốn lậu thuế, gian lận thuế, mua bán hóa đơn bất hợp pháp…

Mặc dù, công tác kiểm tra thuế tại Chi cục Thuế TP. Lào Cai đã có những chuyển biến tích cực, nhưng vẫn còn một số hạn chế, tồn tại nhất định. Bên cạnh một số sai sót của NNT trong xác định căn cứ tính thuế chưa được phát hiện, nghiệp vụ của công chức kiểm tra hồ sơ khai thuế còn nhiều hạn chế, tiến độ kiểm tra còn chậm; Các phần mềm ứng dụng để thực hiện công tác phân tích sâu DN chưa được áp dụng tại Chi cục thuế TP. Lào Cai. Một số DN thuê kế toán có trình độ chuyên môn hạn chế, dẫn đến thực hiện sai chế độ chính sách về kế toán cùng như chính sách thuế. Tiến độ triển khai công tác kiểm tra đôi khi còn chậm so với kế hoạch đề ra; kết quả truy thu qua công tác kiểm tra còn chưa cao. Số thuế xử lý sau kiểm tra DN chưa thực hiện nộp kịp thời vào NSNN. Tính ngăn ngừa và dự báo các hành vi vi phạm mới còn chưa có kết quả nổi bật.

Nguyên nhân của những tồn tại trên là do trình độ cán bộ kiểm tra vẫn còn hạn chế về mặt phân tích hồ sơ thuế và phân tích báo cáo tài chính, chưa có kinh nghiệm trong kiểm tra thuế, chưa cập nhật kịp thời chính sách thuế cũng như chế độ kế toán; trình độ kiểm tra thuế chưa tương xứng đối với các DN quy mô, đa ngành nghề. Công tác kiểm tra tại cơ quan thuế nói riêng và công tác quản lý thuế nói chung chưa áp dụng đồng bộ công nghệ thông tin hiện đại, do nhiều nguyên nhân khách quan cũng như chủ quan. Kết cấu hạ tầng thông tin của ngành còn hạn chế, cán bộ làm công tác kiểm tra thuế trình độ tin học còn nhiều hạn chế...

Giải pháp nâng cao hiệu quả công tác kiểm tra thuế  tại Chi cục Thuế TP. Lào Cai

Nhằm nâng cao công tác kiểm tra thuế tại Chi cục Thuế TP. Lào Cai trong thời gian tới, nhóm tác giả đề xuất một số giải pháp như sau:

Một là, nâng cao chất lượng cán bộ kiểm tra thuế. Cần xây dựng và củng cố đội ngũ làm công tác kiểm tra, nâng cao trình độ, năng lực, kinh nghiệm về nghiệp vụ kiểm tra. Tăng cường giáo dục bản lĩnh, đạo đức nghề nghiệp về quản lý giám sát cho cán bộ thanh tra, kiểm tra thuế trong khi thi hành nhiệm vụ để phòng ngừa và ngăn chặn kịp thời các hành vi tiêu cực.

Hai là, tăng cường số lượng cán bộ kiểm tra thuế. Số lượng cán bộ làm công tác kiểm tra thuế tại Chi cục Thuế TP. Lào Cai hiện nay còn mỏng. Để đáp ứng nhu cầu kiểm tra thuế, đặc biệt là kiểm tra thuế đối với DNNVV cần bố trí nguồn lực giữa các đội một cách hợp lý, khoa học để tăng cường số lượng cán bộ kiểm tra thuế.

Ba là, đảm bảo về chế độ làm việc thoả đáng cho đội ngũ kiểm tra. Hiện nay, tiền lương của cán bộ thuế nói chung và cán bộ kiểm tra thuế nói riêng còn thấp. Cần có chế độ lương, thưởng thích đáng, có kế hoạch nâng lương trước hạn cho cán bộ, chế độ phụ cấp thiết thực như: phụ cấp đi lại, phụ cấp tiền ăn trưa, phụ cấp điện thoại, giải quyết chế độ làm thêm giờ... cho cán bộ kiểm tra.

Bốn là, xây dựng, cập nhật hệ thống cơ sở dữ liệu về NNT phục vụ công tác kiểm tra thuế. Trong thời đại ngày nay, đối với chủ thể quản lý hoặc kinh doanh, thông tin càng có vai trò đặc biệt quan trọng trong toàn bộ quá trình hoạt động. Việc thu thập, đánh giá, so sánh, phân tích, xử lý thông tin để từ đó ra quyết định đúng đắn nhất, luôn được đặt ra như một yêu cầu cấp thiết, một yếu tố không thể thiếu của chủ thể quản lý.

Năm là, phát triển hệ thống phần mềm ứng dụng công nghệ thông tin hỗ trợ công tác kiểm tra thuế. Bổ sung phần mềm liên thông các phần mềm hiện có nhằm tăng cường công tác phân tích đánh giá rủi ro, kiểm tra, giám sát việc kê khai thuế hàng tháng, quý, năm của các DN nằm trên địa bàn quản lý; Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, hỗ trợ NNT. Chi cục Thuế TP. Lào Cai cần tiếp tục đẩy mạnh triển khai rộng việc tuyên truyền chính sách mới qua tin nhắn.

Sáu là, tổ chức các hội nghị tập huấn chính sách mới, đối thoại giải đáp các vướng mắc về thuế với người nộp thuế.

Bảy là, nâng cao chất lượng công tác xây dựng kế hoạch kiểm tra hàng năm. Theo đó, lập kế hoạch kiểm tra thuế cần căn cứ trên cơ sở phân tích rủi ro hồ sơ khai thuế của NNT; Hạn chế tối đa việc lập báo cáo phân tích rủi ro hồ sơ khai thuế bằng phương pháp thủ công hoặc lựa chọn theo cảm tính. Cập nhật đầy đủ dữ liệu hồ sơ khai thuế, hồ sơ pháp lý của NNT vào hệ thống phần mềm quản lý thuế để từ đó áp dụng phân tích rủi ro theo các báo cáo tự động kết xuất từ hệ thống phần mềm ứng dụng.    

Tài liệu tham khảo:  

Quốc hội (2008), Luật thuế TNDN số 14/2008/QH12;

Tổng cục Thuế (2015), Quyết định số 746/QĐ-TCT ngày 20/4/2015 ban hành Quy trình kiểm tra thuế;

Lê Xuân Trường (2016), Giáo trình quản lý thuế, NXB Tài chính;

Chi cục Thuế TP. Lào Cai (2016), Báo cáo tổng kết công tác năm 2016, 2017, 2018;

Phan Huy Đường (2012), Quản lý nhà nước về kinh tế, NXB Đại học Quốc gia Hà Nội;

Vũ Trọng Hùng, Vũ Trọng Khải (1994), Từ điển pháp luật Anh – Việt, NXB Khoa học xã hội, Hà Nội.