Hoạt động xuất nhập khẩu (XNK) qua các cửa khẩu tỉnh Quảng Ninh trong thời gian gần đây gặp những khó khăn do chính sách biên mậu của phía Trung Quốc không mang tính ổn định, thường xuyên thay đổi gây trở ngại cho việc lưu thông hàng hóa giữa Việt Nam – Trung Quốc, nhất là đối với các mặt hàng nông, thủy sản xuất khẩu, gây nhiều bất lợi cho doanh nghiệp Việt Nam.

Bên cạnh đó, thời gian thông quan tại khu vực lối thông quan cầu Bắc Luân II chưa đạt như kỳ vọng. Hiện nay, thời gian thông quan hàng hóa giữa các bên đang thực hiện theo thỏa thuận chung của Bộ Ngoại giao hai nước, cụ thể: thời gian thông quan trong ngày từ 07h00-20h00 (giờ Hà Nội) và 08h00-21h00 (giờ Bắc Kinh). Đồng thời, thống nhất cho áp dụng cơ chế “Thông quan hẹn trước” để thực hiện thông quan hàng hóa vào ngày thứ Bảy, Chủ nhật, ngày nghỉ lễ (trừ Tết Nguyên đán). Tuy nhiên, cơ chế “Thông quan hẹn trước” hiện chỉ áp dụng đối với 1 số hàng hóa nhất định.

Phía Trung Quốc cũng tiếp tục siết chặt kiểm dịch, kiểm tra hàng hóa, áp dụng máy soi vào quá trình kiểm tra hàng hóa XNK, tăng cường kiểm soát chất lượng, truy suất nguồn gốc xuất xứ hàng hóa, khử khuẩn bao bì hàng đông lạnh và hoa quả bảo quản mát… dẫn đến tiến độ thong quan chậm, thường xuyên xảy ra ùn tắc cục bộ bên Trung Quốc. Thời gian hàng hóa nông sản lưu bãi bên phía Trung Quốc từ 5-15 ngày, làm ảnh hưởng đến chất lượng nông sản hoa quả tươi (dễ bị hư hỏng, không đạt yêu cầu).

Chưa kể, từ trung tuần tháng 9 năm 2018, phía Trung Quốc thực hiện quản lý truy suất nguồn gốc đối với mặt hàng thủy hải sản như quy định về in ấn đối với bao bì phải có tiếng rung; nhãn mác phải được hoàn thành trước khi sản phẩm xuất xưởng, không cho phép sử dụng cách thức in phun tạm thời lên bao bì sau khi hàng hóa đến cửa khẩu; không được in nhãn dán vào bao bì. Kể từ tháng 10/2018 đến nay, các mặt hàng thủy hải sản (tôm, cá đông lạnh) kinh doanh theo phương thức tạm nhập tái xuất không thể xuất qua cửa khẩu Hoành Mô.

Từ ngày 21/5/2019, phía Trung Quốc tăng cường kiểm soát về nguồn gốc xuất xứ, chứng thư kiểm dịch và Hải quan Đông Hưng siết chặt thêm điều kiện truy suất hồ sơ doanh nghiệp (chỉ những doanh nghiệp có mã mới được phép xuất khẩu thủy sản vào thị trường Trung Quốc do Cục Quản lý chất lượng hàng nông lâm sản và thủy sản – Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn Việt Nam cấp) và phải có Chứng thư kiểm dịch của từng lô hàng của ác chi nhánh Cục Quản lý chất lượng nông lâm thủy sản, nên tất cả hàng hóa là thủy hải sản của các hộ kinh doanh cư dân biên giới không xuất được vào thị trường Trung Quốc.

Từ tháng 6/2020 đến nay, phía Trung Quốc hiện vẫn chưa thực hiện nhập khẩu các mặt hàng là thực phẩm đông lạnh qua Hoành Mô (Việt Nam) – Động Trung (Trung Quốc).

Đặc biệt, do ảnh hưởng của dịch Covid-19 nên phía Trung Quốc tiếp tục kiểm soát chặt chẽ đối với người và hàng hóa khu vực biên giới. Hàng hóa từ Việt Nam xuất khẩu sang Trung Quốc phải trải qua quy trình thủ tục rất nghiêm ngặt dẫn đến chậm thời gian thông quan hàng hóa, hạn chế về chủng loại, giảm hiệu suất trong hoạt động XNK. Tình trạng phương tiện vận tải hàng hóa từ phía Trung Quốc nhập cảnh vào Việt Nam sau khi giao hàng xong trở Trung Quốc rất chậm do việc kéo dài thời gian khử khuẩn, khử trùng của Trung Quốc dẫn đến tồn đọng rất nhiều xe, tiềm ẩn nguy cơ va chạm giao thông, ách tắc tại khu vực cửa khẩu, ảnh hưởng đến việc tập kết, giao nhận đối với hàng hóa xuất khẩu.

Hạ tầng phục vụ thương mại biên giới hạn chế cũng đang gây khó khăn cho hoạt động XNK qua địa bàn.

Để khắc phục những khiếp khó khăn, hạn chế, thúc đẩy XK theo hình thức thương mại chính ngạch trong thời gian tới, cần có những giải pháp đồng bộ từ cơ chế, chính sách đến thực thi… Cụ thể, Cục Hải quan tỉnh Quảng Ninh đề xuất, cần có sự thống nhất về cơ chế, chính sách, các quy định có liên quan đến việc xuất khẩu hàng hóa từ Việt Nam sang Trung Quốc, đặc biệt là mặt hàng nông thủy hải sản để người dân, doanh nghiệp chủ động hơn trong điều tiết hàng hóa sang Trung Quốc.

Vận động người dân, doanh nghiệp chuyển đổi từ mô hình xuất cư dân biên giới sang hoạt động xuất chính ngạch, thanh tán qua ngân hàng, có hợp đồng mua bán để đảm bảo duy trì, phát triển bền vững, tránh ùn ắc, thiệt hại, mang lại hiệu quả kinh tế cao; hướng dẫn các doanh nghiệp sản xuất, chế biến nông thủy sản đảm bảo quy định về truy suất nguồn gốc, xuất xứ, bao bì, nhãn mác… và các quy định về phòng, chống dịch bệnh COVID-19. Vận động, khuyến khích doanh nghiệp kinh doanh kho, bãi, địa điểm tập kết tạo điều kiện cho doanh nghiệp xuất khẩu thủy hải sản đông lạnh trong thời gian chờ dịch bệnh COVID-19 kéo dài, đưa hàng hóa vào kho lạnh để bảo quản, tránh chi phí lưu kho bãi.

Đồng thời, thực hiện đúng quy định về thủ tục hải quan, tăng cường kiểm tra, giám sát đối với các lô hàng XNK, kịp thời phát hiện hành vi gian lận thương mại qua số lượng, chủng loại, trị giá hải quan, thuế suất và xuất xứ. Chủ động bám sát địa bàn, theo dõi sát diễn biến tình hình buôn lậu, bố trí đủ lực lượng, phương tiện, công cụ hỗ trợ; phối hợp với các cơ quan, các lực lượng chức năng trên địa bàn nhằm phòng ngừa, đấu tranh, ngăn chặn kịp thời các hành vi buôn lậu, gian lận thương mại. tăng cường tuần tra, kiểm soát ngăn chặn buôn lậu, vận chuyển trái phép hàn hóa qua các đường mòn, lối mở, hai bên cánh gà cửa khẩu; chống hành vi lợi dụng hàng hóa mua bán, trao đổi của cư dân biên giới để buôn lậu, vận chuyển trái phép hàng hóa qua biên giới.

Về giải pháp hạ tầng phục vụ thương mại biên giới, Cục Hải quan tỉnh Quảng Ninh đề xuất xây dựng Trung tâm giao dịch nông lâm thủy sản Châu Á – Thái Bình Dương là nơi tập kết, bảo quản nông thủy sản chờ xuất sang Trung Quốc; xây dựng Trung tâm kiểm nghiệm, kiểm dịch, dán tem truy suất hàng nông thủy sản xuất khẩu để tạo điều kiện kiểm dịch, truy suất nguồn gốc nhanh chóng.

Địa phương có cửa khẩu biên giới cũng cần tiếp tục đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính, hiện đại hóa, tạo điều kiện thuận lợi cho nhà đầu tư đến tìm hiểu và đầu tư vào khu kinh tế cửa khẩu; xây dựng cơ chế chính sách để khuyến khích các thành phần kinh tế, đầu tư phát triển các doanh nghiệp tư nhân, huy động vốn ứng trước của dân và doanh nghiệp cho đầu tư cơ sở hạ tầng.

Nghiên cứu và sửa đổi các quy định còn bất cập, chưa rõ ràng liên quan đến thủ tục đầu tư và kinh doanh, đồng thời đề nghị tiếp tục thực hiện  một số cơ chế chính sách đã ban hành và đề xuất tỉnh cho phép huyện được ban hành một số cơ chế chính sách mới nhằm thúc đẩy kinh tế - xã hội địa phương phát triển…

Cục Hải quan tỉnh kiến nghị UBND tỉnh tiếp tục trao đổi, đề nghị với chính quyền Trung Quốc phối hợp giải quyết các vấn đề mới phát sinh do tác động của dịch COVID-19 và các vấn đề mang tính dài hạn đã được đề xuất, kiến nghị tại các hội nghị, tọa đàm trước đó như: tăng thời gian hoạt động tại các cặp cửa khẩu, bổ sung một số loại hoa quả được nhập khẩu vào thị trường Trung Quốc, ưu tiên thông quan hàng hóa là nông thủy sản tươi sống, phục vụ nhu cầu tiêu dùng; đề nghị phía Trung Quốc giải quyết nhanh thủ tục XNC cho phương tiện đã hoàn thành việc giao nhận hàng hóa tịa các cửa khẩu (tăng thời gian làm việc trong ngày, tăng ngày làm việc vào cả thứ 7, chủ nhật).

Đặc biệt, để tạo điều kiện thông quan hàng hóa của các doanh nghiệp đang bị ùn tắc do từ ngày 21/12/2021 phía Trung Quốc tạm dừng hoạt động xuất nhập cảnh qua cầu Bắc Luân I, tạm dừng thông quan hàng hóa qua cầu Bắc Luân II và lối mở cầu phao Km3+4; Cục Hải quan tỉnh đề nghị UBND tỉnh gửi công hàm trao đổi hoặc làm việc trực tiếp với chính quyền khu tự trị dân tộc Choang tỉnh Quảng Tây để đề nghị phía bạn hỗ trợ giải quyết hoạt động XNK trở lại đối với tất cả các lô hàng XNK của hai bên.

Bên cạnh đó, tỉnh tiếp tục trao đổi, hội đàm với phía Trung Quốc sớm đẩy nhanh công bố chính thức cửa khẩu chính (song phương) Hoành Mô  (Việt Nam) – Động Trung (Trung Quốc) theo kế hoạch; đẩy nhanh tiến độ khởi công xây dựng cầu thông quan tạm Bắc Phong Sinh – Lý Hỏa đáp ứng việc lưu thông hàng hóa XNK với tải trọng phương tiện và lưu lượng lưu thông lớn hơn; đề nghị Khu tự trị Dân tộc Choang (Quảng Tây, Trung Quốc) cho phép triển khai thông quan lối mở Pò Hèn (Việt Nam) – cặp chợ Thán Sản (Trung Quốc).

Đồng thời, chỉ đạo UBND địa phương, các sở, ban, ngành nâng cao hơn nữa công tác trao đổi, kết nối thống nhất cơ chế trao đổi thông tin đối ngoại hàng ngày/tuần/tháng và khi phát sinh về tình hình XNK, biện pháp kiểm soát dịch bệnh, thay đổi chính sách, tình trạng tồn đọng phương tiện, hàng hóa tại các khu vực tập kết biên giới Đông Hưng (Trung Quốc) – Móng Cái (Việt Nam) nhằm nâng cao hiệu quả hợp tác song phương, giảm thiểu thiệt hai và tránh bị động cho doanh nghiệp.