Các quan điểm về kiểm toán môi trường

Theo Tổ chức Kiểm định các Tổ chức Kiểm toán Tối cao Quốc tế (INTOSAI), kiểm toán môi trường không khác biệt đáng kể so với kiểm toán thông thường như được thực hiện bởi các tổ chức kiểm toán tối cao (SAI). Kiểm toán môi trường có thể bao gồm tất cả các loại kiểm toán: kiểm toán tài chính, tuân thủ và hoạt động. Đối với kiểm toán hoạt động, nguyên tắc 3E vẫn được đảm bảo thực hiện…

Theo Phòng Thương mại quốc tế (ICC), kiểm toán môi trường là công cụ quản lý nhằm đưa ra những đánh giá mang tính hệ thống, được ghi chép, mang tính chất thời kỳ và khách quan về việc trang bị, quản lý và tổ chức các vấn đề môi trường có được thực hiện tốt hay không với mục đích bảo vệ môi trường bằng cách làm đơn giản quá trình thực hiện và đánh giá mức độ tuân thủ các chính sách về môi trường của doanh nghiệp (DN), bao gồm các yêu cầu tuân thủ và các chuẩn mực phải thực hiện.

Theo Luật Bảo vệ môi trường 2014 của Việt Nam, kiểm toán môi trường là công cụ quản lý sắc bén, hiệu quả, giúp các DN nhận thức rõ những vấn đề môi trường đang xảy ra là rất nghiêm trọng. Trên cơ sở đó, đề ra các biện pháp ngăn ngừa và cải thiện môi trường một cách hiệu quả. Theo các chuyên gia môi trường, kiểm toán tác động môi trường là việc kiểm tra có hệ thống các tác động môi trường thực tế của một DN đang hoạt động, dựa trên cơ sở các số liệu quan trắc môi trường, nhằm mục đích giảm thiểu các rủi ro về môi trường.

Các hình thức kiểm toán môi trường

Kiểm toán môi trường là một trong các công cụ hữu hiệu trong quản lý môi trường đối với các cơ sở sản xuất, kinh doanh, các dự án phát triển kinh tế - xã hội theo định hướng phát triển bền vững. Mục tiêu chung của kiểm toán môi trường là nhằm cải thiện môi trường, hạn chế tối thiểu tác hại ảnh hưởng đến môi trường tự nhiên do hoạt động sản xuất xi măng gây nên. Mục tiêu cụ thể của kiểm toán môi trường được xác định theo từng loại hình kiểm toán: Đối với kiểm toán tuân thủ, kiểm toán môi trường kiểm tra việc tuân thủ pháp luật, các quy định về bảo vệ môi trường; Đối với kiểm toán báo cáo tài chính, kiểm tra và xác nhận các báo cáo tài chính, các khoản kinh phí cho hoạt động môi trường; Đối với kiểm toán hoạt động, kiểm toán môi trường đánh giá tính chất lượng, hiệu lực, hiệu quả và kinh tế của các chính sách, chương trình, dự án phục vụ cho việc bảo vệ môi trường.

Kiểm toán môi trường là một quy trình cần thiết và được áp dụng cho các mục đích khác nhau phụ thuộc vào kết quả mà DN mong đợi từ cuộc kiểm toán, điều này dẫn đến các loại hình kiểm toán môi trường khác nhau có thể kể đến như:

- Kiểm toán sự tuân thủ: Hình thức kiểm toán này nhằm đánh giá sự tuân thủ đối với các tiêu chí của luật pháp, quy định, quy chuẩn, tiêu chuẩn, giới hạn cho phép hoặc hướng dẫn của các tổ chức như Ngân hàng Thế giới.

 - Kiểm toán đánh giá trách nhiệm: Là hình thức kiểm toán được thực hiện qua thu thập thông tin từ các cuộc phỏng vấn, qua nghiên cứu các thông tin trong quá khứ và qua thanh tra tại các địa điểm để đánh giá trách nhiệm của các bên.

 - Kiểm toán chuyên biệt: Là loại hình kiểm toán bổ sung, chuyên biệt của kiểm toán môi trường như kiểm toán đánh giá rủi ro, nguy hại, giảm thiểu chất thải và kiểm toán năng lượng.

Kết quả tích cực trong công tác kiểm toán môi trường ở Việt Nam

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế quốc tế, Việt Nam đang đối mặt với nhiều thách thức như: Ô nhiễm môi trường, suy giảm sinh học và biến đổi khí hậu. Những năm gần đây, kiểm toán môi trường được nhìn nhận như là một công cụ cung cấp các thông tin về môi trường, làm cơ sở cho các đánh giá khả năng rủi ro về môi trường mà DN gây ra, nghĩa vụ môi trường của DN, cũng như mức độ thoả mãn đối với các tiêu chuẩn hoặc luật lệ về môi trường. Kiểm toán môi trường giúp giảm các rủi ro về môi trường, cũng như rủi ro về sức khoẻ cộng đồng và cải thiện công tác quản trị môi trường ở mức độ DN.

Trước thực tiễn này, Kiểm toán Nhà nước (KTNN) đã chủ động triển khai nhiều giải pháp để tăng cường kiểm toán môi trường nhằm đáp ứng yêu cầu thực tiễn, phù hợp với xu hướng và thông lệ quốc tế. Từ năm 2008, KTNN đã quyết định thành lập Nhóm công tác về kiểm toán môi trường, đưa nội dung về kiểm toán môi trường vào kế hoạch hành động thực hiện Chiến lược phát triển KTNN đến năm 2020.

Đến nay, KTNN đã thực hiện thành công nhiều cuộc kiểm toán môi trường như: Kiểm toán hoạt động hệ thống xử lý nước thải y tế của các bệnh viện tuyến Trung ương trên địa bàn TP. Hà Nội giai đoạn 2011-2015; Kiểm toán hoạt động cải tạo và phục hồi môi trường trong khai thác khoáng sản trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên; Kiểm toán hoạt động quản lý và xử lý nước thải Khu công nghiệp Khai Quang (Vĩnh Phúc) năm 2016 và Khu công nghiệp Khánh Phú (Ninh Bình) năm 2017…

Thống kê cũng cho thấy, từ năm 2010 đến nay, KTNN thực hiện trung bình mỗi năm 5 cuộc kiểm toán về môi trường, với chủ đề đa dạng từ quản lý rừng, đất đai, nước sạch đến quản lý chất thải, khai thác khoáng sản và gần đây nhất là chuyển hóa Carbon thấp. Đây là một bước tiến quan trọng trong hoạt động của KTNN với cách tiếp cận phát triển các loại hình, lĩnh vực kiểm toán mới phù hợp với xu hướng và thông lệ quốc tế. Thông qua các cuộc kiểm toán, KTNN đã có những kiến nghị xác định đối với chính quyền địa phương, Bộ Tài nguyên và Môi trường, Chính phủ trong việc thực hiện cũng như giám sát những tác động môi trường của các tổ chức.

Tuy nhiên, trong thời gian qua, công tác tổ chức, triển khai thực hiện các cuộc kiểm toán môi trường vẫn còn những hạn chế, bất cập nhất định làm ảnh hưởng đến chất lượng kiểm toán. Chẳng hạn, các cuộc kiểm toán môi trường thực hiện vừa qua vẫn thiên về việc đánh giá tính tuân thủ các cơ chế, chính sách pháp luật hiện hành trong công tác quản lý và bảo vệ môi trường mà chưa đưa ra được những cảnh báo về ô nhiễm môi trường và đánh giá tác động tiêu cực của vấn đề này đối với phát triển kinh tế, xã hội và đặc biệt là sức khỏe, đời sống của người dân. …

Giải pháp tăng cường vai trò của Kiểm toán Nhà nước đối với kiểm toán môi trường

Trong Kế hoạch hành động thực hiện Chiến lược phát triển KTNN đến năm 2020, KTNN đã đề ra nhiều giải pháp để tăng cường hoạt động kiểm toán môi trường. Trong thời gian tới, nhằm tiếp tục tăng cường vai trò của KTNN đối với kiểm toán môi trường, cần chú trọng một số giải pháp sau:

Thứ nhất, ban hành khung pháp lý thực hiện kiểm toán môi trường trên cơ sở các hướng dẫn, cẩm nang có sẵn của INTOSAI/ASOSAI. Kiểm toán môi trường bắt đầu bởi việc thiết lập các tiêu chuẩn để đánh giá, do đó, việc có các khung pháp lý chi tiết đối với yêu cầu về tiêu chuẩn môi trường cho các ngành nghề, lĩnh vực là cần thiết. Cần đẩy mạnh việc xây dựng quy trình và phương pháp cho kiểm toán hoạt động, trong đó có kiểm toán môi trường, xây dựng Cẩm nang hướng dẫn nghiệp vụ kiểm toán trên cơ sở luật pháp của Việt Nam nhưng có tham khảo các chuẩn mực, hướng dẫn, cẩm nang của INTOSAI, trong đó chú trọng việc đồng bộ hóa những chuẩn mực của INTOSAI…

Thứ hai, tăng cường công tác kiểm tra, kiểm soát và đánh giá chất lượng các nội dung về kiểm toán môi trường nhằm nâng cao năng lực, hiệu lực và hiệu quả của kiểm toán môi trường. Cùng với đó, chủ động công khai, minh bạch kết quả kiểm toán môi trường nhằm tạo áp lực dư luận để các cơ quan quản lý nhà nước, các tổ chức kinh tế phải có trách nhiệm bảo vệ môi trường bền vững, thực hiện các kết luận, kiến nghị kiểm toán môi trường của KTNN.

Thứ ba, xây dựng hệ thống dữ liệu môi trường phục vụ kiểm toán môi trường. Kiểm toán môi trường được thực hiện dựa trên dữ liệu môi trường, bao gồm định tính và định lượng. Việc yêu cầu có một hệ thống dữ liệu môi trường là cần thiết để đảm bảo chất lượng cho các cuộc kiểm toán môi trường.

Thứ tư, áp dụng kỹ thuật, kiến thức trong kiểm toán môi trường. Các kỹ thuật kiểm toán và kiến thức sử dụng trong kiểm toán môi trường khá phức tạp, mang tính liên ngành. Thực tế cho thấy, kiểm toán môi trường là một hoạt động phức tạp, các bước thực hiện kiểm toán và đánh giá cần phải thận trọng. Kiểm toán viên thường phải cập nhật thường xuyên hệ thống pháp lý để duy trì yêu cầu về chuyên môn. Tuy nhiên, hiện nay, việc áp dụng kỹ thuật kiểm toán tiên tiến đòi hỏi chi phí và trình độ nhân sự cao, do vậy, cần có sự đầu tư thích đáng từ ngân sách nhà nước.

Thứ năm, tiếp tục tập trung xây dựng và tăng cường năng lực kiểm toán môi trường, trong đó tiếp tục chú trọng đào tạo đội ngũ kiểm toán viên kiểm toán môi trường thông qua các hình thức mời chuyên gia nước ngoài chia sẻ kinh nghiệm; cử cán bộ tham gia các khóa học tại nước ngoài, tìm kiếm các dự án tài trợ cho phát triển kiểm toán môi trường; phát triển đội ngũ cán bộ kiểm toán viên kiểm toán môi trường đảm bảo đủ về số lượng, cơ cấu chuyên môn và cơ cấu ngành hợp lý.

Thứ sáu, tăng cường vai trò truyền thông về kiểm toán môi trường. Nhằm nâng cao nhận thức của các cấp quản lý, các đơn vị được kiểm toán cũng như người dân hiểu được vai trò của KTNN đối với công tác bảo vệ môi trường, tạo điều kiện thuận lợi trong việc thực thi nhiệm vụ kiểm toán.

Thứ bảy, tăng cường hợp tác quốc tế về lĩnh vực kiểm toán môi trường: Tham gia tích cực và có hiệu quả các chương trình hợp tác về kiểm toán môi trường; biệt phái kiểm toán viên tham gia các cuộc kiểm toán môi trường do các SAI có thế mạnh về kiểm toán môi trường thực hiện; triển khai việc tham gia trở thành thành viên Nhóm công tác về kiểm toán môi trường của INTOSAI để học hỏi, tiếp thu kiến thức, kinh nghiệm và tài liệu chuyên môn về kiểm toán môi trường.          

Tài liệu tham khảo:

Quốc hội, 2014, Luật Bảo vệ môi trường;

Lê Thị Ngọc Phương (2019), Kiểm toán môi trường: Công cụ quản lý trong hệ thống quản lý nội bộ, Tạp chí Kế toán và Kiểm toán, tháng 11/2019;

Bùi Thị Ninh, Nguyễn Thị Diệp Ly (2019), Vấn đề đặt ra trong thực hiện kiểm toán môi trường tại Việt Nam hiện nay, Tạp chí Tài chính kỳ 1 tháng 6/2019;

Xuân Hồng (2019), Để kiểm toán môi trường ở Việt Nam vượt qua rào cản, Báo Kiểm toán số 35 ra ngày 29/8/2019;

Lê Trình (2018), Kiểm toán môi trường: Nội dung, phương pháp và ứng dụng, Bài viết Đại hội ASOSAI về "Kiểm toán môi trường vì sự phát triển bền vững" 2018;

Mai Lan (2019), Phát triển kiểm toán môi trường ở Việt Nam, Tạp chí Công nghiệp môi trường;

Kinh nghiệm kiểm toán môi trường của Kiểm toán Nhà nước Việt Nam, http://chutich.asosai14.vn/kiem-toan-moi-truong/kinh-nghiem-kiem-toan-moi-truong-cua-ktnn-viet-nam.html;

International Chamber of Commerce (ICC), Paris. International Chamber of Commerce (1991), hướng dẫn kiểm toán môi trường (Guide to Effective Environmental Auditing). ICC Publication No 483, International Chamber of Commerce (ICC), Paris.